Du hí văn chương: Hồng nhạn tề phi – Hình chim hồng nhạn cùng bay

Bùi Khang là một trong những kỳ thủ thuộc tốp đầu của Hà Nội. Anh hay ra phố Đại La chơi cờ ở quán nước. Một hôm, có bạn cờ là Lê Vinh đi qua thấy Khang đang chơi cờ liền rẽ vào xem. Đối thủ của Khang là Tuấn “vịt con”, nổi tiếng là chơi cờ thấp nhất phố Đại La. Ván cờ sắp kết thúc, nhìn Khang thua đến nơi Vinh ngạc nhiên lắm. Anh buột mồm mách nước: “nhẩy Mã lên hà đi!”. Khang reo to: “A, đúng rồi”. Anh nhẩy Mã lên hà và ván cờ hòa. Khang xoa tay kêu bận, hẹn mai chơi tiếp. Anh kéo Vinh đi uống nước. Ra xa anh mới nói: “Ông hâm quá! Ai bảo ông mách nước để tôi hòa?” Hóa ra Khang đang cầu thua. Một tháng nay anh đến phố này chơi cờ. Anh biết là Tuấn thấp nhất nên bao giờ chơi với Tuấn anh cũng thua. Các “vịt” ngồi quanh thấy anh thấp hơn cả Tuấn thì mừng lắm, xúm vào “chăm”. Tất nhiên là thua, nhưng cả “đàn vịt” vẫn đinh ninh là do họ “sơ sẩy”, nếu chơi cẩn thận là họ phải thắng. Và họ “sơ sẩy” như vậy vài tháng mà vẫn không “tỉnh” ra được. Thế mới là “vịt”.

Chuyển quân là một kỹ xảo thực hành trọng yếu trong cờ tướng nhưng lại ít được các bạn trẻ chú ý. Chuyển quân là đưa quân cờ từ điểm này đến điểm khác trên bàn cờ theo một ý đồ chiến thuật nhất định. Ý đồ chiến thuật sẽ quyết định cách chuyển quân. Vì vậy, trước khi cầm quân đi bạn hãy xác định ý đồ chiến thuật, ước lượng khó khăn sẽ gặp phải và tính toán cách thức giải quyết.

Ngược lại khi đối phương chuyển quân, bạn hãy tập trung chú ý tìm hiểu ý đồ chiến thuật của đối phương. Có nắm được ý đồ chiến thuật của đối phương ta mới có cách chống lại hiệu quả, kịp thời. Và để đáp ứng kịp chúng ta cũng dùng đến kỹ xảo chuyển quân.

Trong giải cớ Tướng cá nhân toàn Trung Quốc năm 1993, Trương Ảnh Phú gặp Lâm Hoàng Mẫn đã xảy ra tình huống như sau (hình vẽ).
[game]
FORMAT WXF
GAME Trương Ảnh Phú gặp Lâm Hoàng Mẫn
RED Trương Ảnh Phú
BLACK Lâm Hoàng Mẫn
FEN 2eak2h1/4a3c/2h1e2c1/p2Hp1p1p/7r1/1R3HP2/P3P3P/C3EC3/9/3AKAE2 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED }
/*Trương có quân Mã 6 chực chờ nhảy chiếu. Ở lộ 4 Trương có nước tiền Mã hậu Pháo cấm Tướng. Nhưng Lâm có Pháo 9 cấm nước chiếu này. Bây giờ phải làm thế nào? Đánh giá lại cục thế, Trương nhận xét cánh trái của Lâm tuy nhiều quân nhưng lại là cánh yếu vì quân phối hợp vị trí không tốt. Chủ lực của Trương đang tập trung ở cánh phải của Lâm là cánh quân vững chắc. Do đó Trương thấy cần phải chuyển quân sang công kích cánh trái đang yếu của Lâm:*/
1. B3.1! X8-7
/*Tiến Tốt 3 là “điệu hổ ly sơn” để mở thông lộ 8 đối phương.*/
2. X8/3 M3.4 3. X8-2 M4.6 4. X2.6 X7-8
5. X2.1! }END[/game]
Bên Tiên nhất định thắng.

Chúng ta xem thêm một ví dụ khác cũng lấy từ giải toàn quốc Trung Quốc. Đây là cục diện trận đấu của Vu Hồng Mộc gặp Trần Tín An. Cục thế đang tương đương vì Vu kém một Tượng nhưng lại có Tốt qua hà ở lộ 7. Nếu giữ được quân Tốt này thì sau mấy nước nữa Vu chắc chắn chiếm ưu. Trần có Xe kỵ hà bắt Tốt 7, bắt được Tốt có nghĩa là Vu sẽ kém thế. Quân Tốt bây giờ là trung tâm chú ý của cả hai bên. Tốt di chuyển chậm lại bị Xe cơ động nhanh truy sát. Vu tính và quyết định dùng chiến thuật “vây Ngụy cứu Triệu”:

[game]
FORMAT WXF
GAME Vu Hồng Mộc gặp Trần Tín An
RED Vu Hồng Mộc
BLACK Trần Tín An
FEN 1r2kae2/hC2a4/4e1h2/p1P1p3p/2r6/9/P3P2RP/4C4/9/1REAKA3 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED }
1 . X2.4! M7.8
/*Tiến Xe bắt Mã là nước hay. Nếu bên Hậu M7.6 thì X2/2 ghim chặt 2 cây.*/
2. B7.1 M8/6 3. X2-3! M6.8
/*Vì bên Tiên bình Xe có nước phục bắt Mã : X3/1 nên Xe bên Hậu không dám ăn Tốt.*/
4. X3-2! M8/6 5. X2-3 M6.8
6. X3-2 M8.6
}END[/game]

Bên Tiên bảo vệ được Tốt, chiếm ưu.

Ngày nay, người ta có thể gặp các trận đấu cờ ở khắp nơi, song thường là ở các hàng nước. Nhất là khi chủ quán lại là người thích chơi cờ tướng: có hàng nước chỉ có một bộ quân cờ, khi có người chơi thì người khác phải đợi. Mọi người ngồi xung quanh xem rồi bàn tán. Ban đầu chỉ là chơi đề giải trí. Rồi thua thì cay mũi thách đố. Có đám vì thế mà cãi nhau tức khi ném cả bàn lẫn quân ra đường. Quân cờ bây giờ cũng rẻ, mất bộ này người ta mua bộ khác. Có quán nước có đến gần chục bộ quân. Người chơi đông ngồi chiếm chố trên vỉa hè.

Một quán nước muốn hội tụ được nhiều người chơi cờ thì yếu tố hàng đầu là địa điểm thuận tiện. Sau đó cần phải có một kỳ thủ có trình độ cao gác cửa. Cờ tướng là một môn chơi rất lạ. Càng thua người ta càng thích thi đấu. Vì vậy một quán nước không có cao thủ dễ làm người ta chán. Ở phố Nguyễn Bỉnh Khiêm trước đây có 3-4 quán nước. Các quán đều có bàn cờ nhưng chỉ riêng quán ông C. là đông người đến nhất.
Hàng nước của óng đặt gần cổng bệnh viện, cán bộ, bệnh nhân vào khám bệnh tiện thể nghỉ chân uống nước, làm dăm ván cờ giải trí. Chính ông chủ cũng thích chơi cờ nên các cao thủ hay ghé thăm. Quán bên cạnh không có danh thủ đến nên rất ít khách. Có một thời quán nước ở dốc Thọ Lão nổi tiếng trong làng cờ. Đó là lúc mà danh thủ trẻ Nguyễn Văn Chiến đang nồi lên. Ở Bạch Mai cũng có một quán được ghi nhận sự ra lò của danh thủ Bùi Khắc Hưởng. Tại Bờ Hồ, gần Câu lạc bộ Thống Nhất cũ người ta hay nói đến danh thu Phùng Thế Hà. Vì ông hay chữa xe đạp ở đây nên anh em gọi ông là Hà bơm. Gần đây hơn quán nước ở khu Kim Liên đã cống hiến cho Hà Nội nhóm danh thủ Bùi Dương Trân, Vũ Huy Cường; quán nước ngõ Trạm ghi nhận thành tích của Nguyễn Thế Trì. Có thể kế hầu hết danh thủ ở Hà Nội đều vào nghiệp cờ từ một quán nước nào đó.

Vào những ngày mới giải phóng Thủ đô, bên hồ Hoàn Kiếm có câu lạc bộ Thống Nhất . Tại đây người ta để chục bàn bóng bàn và biến dãy bàn dài để chơi cờ tướng. Sau này CLB giải thể, đất bị lấy để xây nhà ăn, cửa hàng. Những ngươi hâm mộ cờ tướng không có chỗ chơi dạt ra ven hồ. Các cụ già về hưu sáng sáng ra tập thê dục, tập võ, nghỉ ngơi cũng ngả bàn làm mấy ván. Bờ Hồ trở thành một câu lạc bộ thể thao nhộn nhịp tấp nập từ sáng đến tối. Cũng có những người đôi khi chơi cờ ăn tiền, song thông thường các cặp chơi chỉ làm quen nhau ở đây, muốn chơi ăn tiền họ kẻo nhau về nhà. Đơn giản là để khỏi lộ những nước đi phải rèn luyện nhiều mới có. Có những người sống bằng nghề bầy cờ thế cũng đến Bờ Hồ. Ông già, thanh niên, trẻ con nhiều người thấy bàn cờ có vẻ dễ ăn nên đặt tiền vào đánh, thường là thua. Các thế cờ chủ yếu là thế hòa, nhưng nếu đi sai một nước là thua. Do công an và lực lượng giữ trật tự dẹp nên gần đây hiện tượng này giảm hẳn. Song tại các lễ hội ở các xã ngoại thành người bầy cờ thế vẫn nhiều.

Cờ tướng phát triển ở Việt Nam có sắc thái khác với Trung Quốc. Ở Trung Quốc người ta coi cờ tướng là môn thể thao trí tuệ. Vì vậy họ có chế độ đãi ngộ giống như các bộ môn thể thao khác. VĐV được học bài bản có Trung Quốc kỳ viện nghiên cứu về cờ. VĐV được phong cấp và hưởng lương . Vì vậy VĐV hay tập trung ở lớp học hoặc CLB thi đấu với nhau, đương nhiên có thi đấu ăn tiền. Họ không ra ngoài đường chơi cờ vạ vật. Việt Nam từ xưa phát triển cờ tướng nhằm mục tiêu phát triển văn hóa và xây dựng lối sống trong cộng đồng. Từ xưa ở nước ta đã có cờ người trong các lễ hội.

Cho đến nay, ở nước ta không có cơ quan nghiên cứu cờ tướng, các VĐV phải tự kiếm sống và đấy là lý do nhiều người phải chơi cờ ăn tiền, thường vào khoảng 2.000 – 5.000 đ/ván. Có những người dư dật ngày nào cũng chơi, mỗi ván 20.000 – 50.000đ, thậm chí tới 500.000 đ/ván.

Tôi có dịp đi cùng một đoàn khách du lịch Anh, Pháp, Mỹ đến thăm tượng Vua Lê ở bên hồ Hoàn Kiếm. Tôi hơi áy náy khi thấy đám đông tụ tập chơi cờ ở đây. Một ông khách Pháp hỏi và tôi đáp: Chúng tôi có Nghị định 36/CP về đường thông hè thoáng, lại được các đồng chí cảnh sát tích cực dẹp nên giảm nhiều rồi đấy. Hiện những người chơi cờ thỉnh thoảng mới ra đây thôi. Người khách Pháp ngạc nhiên: Sao lại dẹp bỏ? Họ có chiếm chỗ gì đâu?

Các nước tiên tiến trước đây cũng có thời kỳ lộn xộn mất trật tự ở hè đường. Giải pháp cơ bản là phải tổ chức chỗ chơi cho người lớn. Từ đó mới xây dựng luật. Theo Giáo sư William Kovacic thì luật phải được xây dựng từ thực tiễn. Ở các nước Âu, Mỹ hiện nay, các CLB phát triển mạnh. Ai vào CLB chơi phải trả tiền vào cửa. Sau nhiều năm bây giờ nhiều nơi thấy cần loại hình CLB ngoài trời. Ưu điểm lớn nhất của nó là quy tụ nhiều thế hệ, làm tăng tính cộng đồng trong đám đông. Lớp trẻ được chuẩn bị trước thói quen của người già và sẽ có cách đánh giá về người già đúng mực hơn. Song, nhược điểm của loại hình này là làm người ta dễ tha hóa. Một người được đào tạo quy củ du nhập vào CLB vô tổ chức dễ mất các thói quen tốt. Do đó cần tổ chức hơn là dẹp bỏ.

Theo chúng tôi, cơ quan nhà nước nên chú ý đến các tụ điểm, các CLB tự phát ở đô thị. Cần có sự nghiên cứu đầy đủ để có cách quản lý, giám sát thích hợp. Có thể chỉ cần một hàng rào thấp để khoanh gọn chỗ chơi. Phát tríến hơn thì tạo ra bàn ghế đá để có thế vừa ngồi nghỉ vừa chơi cờ tướng, cờ vua, chơi bài. Ban đầu chơi tự do nhưng sau có thể thu lệ phí và cử người giám sát. Trong thành phố có nhiều chỗ để tạo thành CLB như thế, như ven hồ Gươm, chùa Vua, đền Hai Bà Trưng, công viên Thống Nhất, Thủ Lệ, Bách Thảo. Nó tạo ra kinh nghiệm và tiền để phát triển cho các trung tâm câu lạc bộ hiện đại trong tương lai.

Chúng tôi hoàn toàn tin rằng nếu có cách quản lý phù hợp, chúng ta có thể xóa dần lốt sống vạ vật, cách chơi tùy hứng để tạo thành trong cộng đồng một lối sống văn minh, một cách chơi có văn hóa, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đẩt nước.