Du hí văn chương: Song lăng trận

Chúng ta thử xem chơi cờ thật ra có những ích lợi gì, xét về mặt tổng thể:

[b]Thứ nhất:[/b] Chơi cờ là một thú giải trí, thư giãn. Bạn đang làm việc mệt mỏi ư, hãy để đấy đã, làm một ván cớ, thế là bạn sẽ thấy thoải mái đầu óc. Bạn đang buồn ư, giở bàn cờ ra chơi với ban bè vài ván, bạn sẽ thấy phấn chấn vui vẻ hơn lên. Bạn đang rảnh rỗi, không biết làm gì ư, hãy sắp cờ ra, chơi chăm chú để giết thời gian. Cờ quả là một nguồn giải trí đẩy hứng thú và hấp dẫn. Mà cũng chính do sự hứng thú và hấp dẫn mà con người đến với cờ.

[b]Thứ hai:[/b] Bạn tự tin mình là người tài giỏi, nhất là về mặt trí tuệ, thế thì bạn hãy thi đấu đi, để chứng minh mình là một nhà thể thao trí tuệ tài ba. Cờ là cuộc thi đấu rất sòng phẳng, công bằng. Cuộc đấu sẽ hết sức quyết liệt với kẻ ngang tài, ngang sức và khi giành được phần thắng, bạn thấy hả hê, sung sướng biết bao. Bạn đã tự khẳng định được năng lực, sức mạnh và tài nghệ của bản thân mình.

[b]Thứ ba:[/b] Cờ là nơi sáng tạo nghệ thuật bởi vì mỗi một đòn phối hợp là do sự bài binh bố trận khôn khéo, tài tình, mỗi một nước chiếu là một cú đột phá táo bạo thông minh. Bạn có thể khôn ngoan tạo ra những cái bẫy chết người để đưa đối phương vào tròng và cũng có thể đang bị đối phương vây hãm chết tới nơi mà bất ngờ tìm được kế phản công, lật ngược tình thế, giành thắng lợi trước sự ngơ ngác, choáng ván của đối phương. Cờ quả là một nghệ thuật sáng tạo vô bờ bến. Dù có chơi cả trăm, cả nghìn ván thì vẫn không có ván nào giống ván nào. Cờ là một nghệ thuật biến hóa tới vô cùng.

Những con số thống kê cho thấy những người chơi cờ đều có chỉ số thông minh cao, tiếp thu kiến thức mới nhanh chóng, biết cách giải quyết tốt những vấn đề phức tạp, lắt léo (học sinh chơi cờ thường là học giỏi, nhiều em còn rất xuất sắc).

[b]Thứ tư:[/b] Cờ chống lại được sự trì trệ, chậm chạp của bộ não. Nó giúp cho trí não được thường xuyên làm việc, tư duy sắc sảo, logic hơn, kích thích sự hưng phấn của não chẳng khác nào một loại biệt dược quý báu giúp cho não phát triển và hoàn thiện các chức năng của nó. Như đã nói, não là phần quý báu và quan trọng nhất của con người. Có một bộ óc thông minh không những được mọi người quý trọng mà còn giúp ích rất lớn cho con người suốt cả cuộc đời. Còn nếu anh là người có bộ óc chậm phát triển, đần độn thì đó quả là một tai họa. Trẻ con cần cờ mà người cao tuổi cũng cần cờ để máu luôn lên nuôi não, chống lại sự lão hóa. Cờ cũng là môn thể thao hoàn toàn không bị va chạm hay chấn thương cơ thể dẫn tới tàn tật hay nguy hiểm tới tính mạng.

[b]Thứ năm:[/b] Cờ tạo cho người ta nhiều phẩm chất quý.báu như thói quen kiên nhẫn và bình tĩnh, tập trung tư tưởng, suy nghĩ chín chắn, sâu sắc, không bộp chộp vội vàng. Cờ giúp người ta có tầm nhìn xa vì phải tính trước nhiều nước. Chơi cờ đúng với ý nghĩa đích thực của nó sẽ khiến cho người ta khôn ngoan hơn, uyển chuyển hơn, hài hòa hơn, tinh thần hơn trong cuộc sống. Cờ sẽ hỗ trợ không nhỏ cho nghề nghiệp của bạn hay con bạn sau này, nhất là khi nghề nghiệp đó liên quan tới các hoạt động trí tuệ.

[b]Thứ sáu:[/b] Cờ tạo cho người ta tư cách của một nhà thể thao, một tính cách cao thượng, một con người chân chính: biết thắng một cách trung thực và biết chấp nhận thua một cách đường hoàng. Không thèm “ăn gian” hay dùng các mánh lới xấu. Cờ là sự giao lưu, tiếp xúc với nhiều người. Từ tạo cho bạn cách cư xử lịch sự nhã nhặn. Cũng từ đó ban sẽ kết thân được với nhiều bạn bè ở mọi lứa tuổi, mọi nơi. Bạn bè luôn là một phần quan trọng của cuộc sống chúng ta. Nếu được tham dự các cuộc thi đấu trong nước và quốc tế bạn sẽ được đi tới nhiều miền đất lạ, thăm được nhiều di tích thắng cảnh, mở mang tầm hiểu biết của mình.

[b]Thứ bảy:[/b] Cờ giúp bạn hay con cái, người thân của bạn tránh xa được những tệ nạn xã hội hiện nay như tiêm chích, hút hít, tham gia các loại băng đảng, lêu lổng, “nhàn cư vi bất thiện” làm những việc xấu xa, tệ hại hay vô bổ dẫn tới sự sa ngã, tự đánh mất cả một đời người.

[b]Thứ tám:[/b] Cờ sẽ là một nghề nghiệp xứng đáng nếu bạn luôn chơi xuất sắc để thường xuyên được tham gia các giải quốc tế lớn, các giải siêu hạng, các cúp danh giá… với những giải thưởng rất lớn đủ nuôi sống cả đời bạn. Khi đó bạn sẽ trở thành nhà thể thao chuyên nghiệp và sống trong giàu sang, hạnh phúc như Anand, Kasparov, chị em nhà Polgar hay Lý Lai Quần, Từ Thiên Hồng, Lữ Khâm…

Lần này các bô lão như Trần Đình Thủy cùng các lão thủ lẫy lừng như Mai Thanh Minh, Trịnh A Sáng, Mong Nhi, Trần Văn Ninh… xem chừng sức đang đuối dần, chỉ còn gắng gỏi để trụ hạng mà thôi.

Chính vì vậy cả một lớp trẻ đoạt hầu như toàn bộ các ngôi thứ cao là điều hoàn toàn dễ hiểu. Các tên tuổi như Nguyễn Vũ Quân, Đào Cao Khoa, Nguyễn Hoàng Lâm, Hoàng Hải Bình, Ngô Lan Hương… toả sáng rực rỡ trên kỳ đài lần này đã chứng minh sự hơn hẳn của lớp trẻ về nhiều phương diện: sức tiếp thu những trào lưu lý thuyết mới, sức tính toán sâu, sức bền, sức chịu đựng cao và nhất là biết tiếp cận những phương tiện kỹ thuật tân tiến để đến với nền cờ tướng hiện đại thế giới, nhất là cờ tướng Trung Hoa qua những trận đấu sôi động, quyết liệt, chất lượng cao và đầy tính tư duy nghệ thuật trên mạng lnternet toàn cầu.

Đó là điều hết sức đáng mừng cho nền cờ tướng nước nhà và thực ra cũng chỉ có nhưng vậy mới có thể từng bước vươn lên chiếm lĩnh những đỉnh cao của cờ tướng thế giới.

Bản đồ cờ tướng nước nhà vài năm lại đây cũng có những chuyển động tạo ra những hình thế mới, những thích ửng mới với thời cuộc. Hoàng Hải Bình của Bình Định xưa đã về đầu quân cho đất cờ Sài Gòn và thêm một lần nữa giành được ngôi vô địch quốc gia một cách xứng đáng. Đào Cao Khoa cũng đã rời bỏ đội Công An để đầu quân cho Bà Ria Vũng Tàu và đã chiếm được ngôi Á quân của giải 2004. Còn Nguyễn Thành Bảo thì sau khi chạy tứ tung khắp nơi nay lại khăng khăng về lại đơn vị cũ, tự mình làm khó cho mình, bị văng khỏi giải, chưa có được thêm thành công nào trong hơn 3 năm qua…

Tất cả những điều đó cho thấy trong xu thế mới, mỗi kỳ thủ, mỗi nhà cầm quân đều có những lựa chọn thích hợp cho chính mình nhằm phát huy tốt nhất những lợi thế mà mình có. Đất lành chim đậu, quy luật thị trường là một quy luật muôn đời. Chúc cho họ tìm được con đường đi đúng đắn để sớm có được thành công, góp phần đưa cờ tướng nước nhà tiến lên.

Tuy nhiên cũng phải nói rằng lớp trẻ tuy có nhiều tiềm năng nhưng độ ổn định vẫn còn thiếu, vẫn còn có sự lên xuống thất thường và tâm lý cũng chưa thật sự vững vàng. Ai cũng hy vọng Đặng Hùng Việt ít ra cũng còn ở ngôi á quân hay quý quân nhưng anh lại bị tụt quá xa, cả Phạm Thu Hà, Hà Mai Hoa… cũng vậy. Người ta còn kể rằng trước khi vào đầu giải 2004, Nguyễn Vũ Quân tỏ vẻ e dè và đề nghị Nguyễn Hoàng Lâm hoà hoãn. Lâm “tưởng bở” mất cảnh giác, thế là “lãnh đủ” chỉ sau có 20 nước ngắn ngủi, đây là ván đánh được coi là lạ kỳ nhất trong giải cờ này, bởi nếu Lâm chơi cẩn trọng mà thắng ván này thì biết đâu cả hai sẽ phải hoán đổi vị trí cho nhau trong bảng thành tích cuối cùng!

[b]1. Tâm lý có thực sự cần thiết cho cờ hay không?[/b]
Tâm lý học trong cờ – một lĩnh vực nghiên cứu có tính thời sự song tương đối mới mẻ. Sự cần thiết phân tích diễn biến tâm lý của vận động viên cờ xuất phát từ bản chất đối kháng của con người trên bàn cờ.

Chúng ta đều rõ, phần lớn các thế cờ xuất hiện trong ván đấu chỉ mang tính chất “vấn đề tạm thời”, có nghĩa là, một cách giải quyết mạnh nhất hoặc duy nhất đúng có thể không tìm ra được (vì không phải chúng luôn có), và vì thế, việc chọn lựa nước đi phụ thuộc vào chính những đặc thù cá nhân của người chơi cờ: kinh nghiệm, kiến thức, tính cách, lối chơi, khả năng đánh giá đối phương v.v…
[img]xq69-0.jpg;center;[/img]
Từ đây suy ra rằng trình độ của đối thủ, mục tiêu họ tiến tới, kết hợp với sự tự lượng sức mình một cách đúng đắn cho phép người chơi cờ có thể đoán biết được hướng diễn biến có thể của ván cờ và từ đó chọn lựa cho mình phương hướng tác chiến đúng đắn. Điều này còn có nghĩa là để đạt được thành tích, người chơi cờ không những chỉ nắm vững lý thuyết và kỹ thuật chơi, mà cần có kỹ năng đánh giá ưu nhược điểm trong lối chơi và tính cách của đối thủ cũng như đánh giá khách quan chính bản thân mình.

Đưa các yếu tố tâm lý vào việc đánh giá tình huống – chính vì vậy – là điều kiện cần thiết để chơi cờ có hiệu quả. A. Alekhin đã nhấn mạnh:

[i]”Tôi cho rằng, những yếu tố quan trọng nhất để đạt được thành tích, thứ nhất, hiểu được mặt mạnh và yếu trong sức chơi của mình; thứ hai, đánh giá chính xác mạnh yếu của đối phương. Trước đây chúng ta chơi cờ để chống lại các quân cờ, còn ngày nay, chúng ta chống lại con người cụ thể với ý chí, thần kinh, cũng như những đặc thù cá nhân họ, không loại trừ ngay cả những vinh quang mà họ có”.[/i]

Thật tiếc, ngày nay nhiều vận động viên cờ có quan niệm sai lầm về việc phủ nhận vai trò của tâm lý học trong cờ, biểu hiện ở hai thái cực đối lập nhau. Những người đại diện quan niệm cho rằng chỉ tồn tại vấn đề lý thuyết cờ “thuần túy” là thứ cần thiết duy nhất cho thi đấu. Đặc tính, cũng như khẩu vị cá nhân của đối phương không đáng đáng để quan tâm trong việc lựa chọn các quyết định.

Ngược lại, thông qua ván đấu và lời bình luận của nhiều danh nhân cờ, vai trò nghiên cứu tâm lý đối thủ thể hiện sáng chói, mang lại những thắng lợi hiệu quả bất ngờ.

Thí dụ, khi bình một ván cờ A. Alekhin đã giải thích tại sao ông lại chọn nước cờ này chứ không phải nước cờ khác: [i]”Tôi lựa chọn chính nước đi này không phải vì nó mạnh hơn các nước khác, tôi thực sự muốn lái thế cờ theo xu hướng phức tạp về chiến thuật, vì đối thủ của tôi tương đối kém tự tin trong phòng thủ”[/i]. Điều tiên đoán của Alekhin đã thành sự thực. Ván cờ kết thúc khá nhanh.

Cũng không kém phần sai lầm ở thái cực ngược lại – quá phóng đại vai trò của các đấu pháp mang tính tâm lý. Những tiểu xảo tâm lý chỉ có thể có tác dụng trong một số ít trường hợp cá biệt, tuyệt nhiên không thể đóng vai trò hoàn hảo trong mọi trường hợp. Điều quan trọng cần phải nhấn mạnh rằng phương pháp tiếp cận có tính tâm lý – trên thực tế – được xây dựng trên nền tảng của sự hiểu biết khách quan về các nguyên lý chiến lược và chiến thuật cờ.

Thật sai làm khi áp dụng những tiểu xảo tâm lý trong ván cờ chỉ để “dọa nạt” hay “làm rối trí” đối phương. Tất nhiên, cần kiên trì tìm kiếm những quyết định tốt nhất cho thế cờ, song không được quên rằng, những quyết định đó phải chứa đựng sự đánh giá đúng đắn về đối phương cũng như về chính bản thân mình. Cờ cũng như nhiều lĩnh vực khác trong cuộc sống con người, luôn luôn tồn tại hai mặt song song – khách quan và chủ quan. Người chơi cờ không được phép để cho hai mặt này đối lập nhau, hoặc coi trọng mặt này mà coi nhẹ mặt khác. Chỉ những con người sống áp dụng các nguyên lý và quy luật lý thuyết, hơn nữa, chính các nguyên nguyên lý và qui luật này lại do lao động con người sáng tạo ra.

Cần nhấn mạnh rằng, trên thực tế, mỗi người chơi cờ là một nhà tâm lý – tuy rằng đôi khi chính anh ta cũng không ý thức được điều đó.

Ngày nay, phần lớn các tay cờ trình độ cao đều hiểu rõ ý nghĩa và vai trò to lớn của vấn đề tâm lý và tự giác áp dụng những nhân tố này trong sự nghiệp của mình. Thật thú vị khi nghe câu chuyện của Đại kiện tướng O. Romanhisin nói về đấu pháp yêu thích nhằm tác động tâm lý lên đấu thủ của mình:

[i]Thí Tốt, đôi khi là vũ khí tác động tâm lý không tồi. Chỉ là tâm lý thôi vì nhượng bộ chút ít vật chất không thể làm mất cân bằng trong thế cờ. Hơn nữa, thật kỳ lạ, nhiều lúc đối thủ bỗng nhiên bị rơi vào tình trạng nặng nề của “tâm lý hơn Tốt”[i].

Kỳ tiếp: Công tác chuẩn bị tâm lý cho vận động viên