Để làm sáng tỏ vấn đề này, tôi xin giới thiệu cùng bạn đọc công trình nghiên cứu của Đại kiện tướng Viorel Bologan làm tài liệu để các huấn luyện viên chúng ta cùng tham khảo.
Công tác chuẩn bị tâm lý cho vận động viên
Trong công tác chuẩn bị tâm lý thi đấu cho vận động viên, huấn luyện viên cần tập trung vào một số yếu tố sau:
[b]a) Độ tập trung và tính cẩn thận[/b]
Nhân tố tập trung và tính cẩn thận của người chơi cờ được đánh giá từ góc độ của những sai lầm trong ván cờ cũng như trong những tính chất của chúng. Trong công tác huấn luyện, có thể chia những sai lầm do mất tập trung ra làm nhiều loại như “ô bị che khuất”, “quân bị lãng quên”, “nước đi hiển nhiên”…
Một yếu tố khác để xác định độ tập trung của vận động viên trong ván cờ còn là “hành vi” của anh ta khi thi đấu. Lấy ví dụ G. Kasparov, trong nhiều thời điểm quyết định của cuộc đấu, khi đối phương đang suy nghĩ, Kasparov thường dời bàn cờ để đi dao. Ngoài hiệu quả tâm lý (đối phương cảm thấy bất ổn vì dường như Kasparov rất tin tưởng vào thế cờ của mình), điều này còn cho phép nhà Vô địch nhìn thế cờ bao quát hơn. Và quan trọng hơn thế nữa, sau giây phút thư giãn, bộ não có khả năng bắt đầu lại sự tập trung cao độ.
[img]xq69-0.jpg;center;[/img]
b) Trí nhớ
Một trong những phẩm chất có tính tâm lý quan trọng và cần thiết nhất đối với người chơi cờ là trí nhớ tốt. Trí nhớ tốt cho phép rút ngắn thời gian quyết định trong việc lựa chọn nước đi hay kế hoạch chơi khi cần thiết, đồng thời tiết kiệm sức lực và thời gian. Trong thực tế thi đấu cho thấy, nhờ kiến thức và hiểu biết về lý thuyết khai cuộc sâu sắc, các Đại kiện tướng chỉ thật sự “bắt đầu” ván cờ của mình sau khi đã triển khai các thế cờ chuẩn. Về khía cạnh này phải kể đến G. Kasparov. Trí nhớ tuyệt diệu của nhà Vô địch cộng với công tác chuẩn bị khai cuộc sâu sắc đã giúp anh thực sự tiết kiệm sức lực và thời gian trong thi đấu trước nhiều đối thủ mạnh. Và đó cũng là nguyên nhân tại sao các giai đoạn trong ván cờ của anh đều được chơi với trình độ cao và không sai sót.
[b]c) Khả năng chịu đựng những tác động ngoại cảnh cũng như nội tâm[/b]
Nói đến tác động ngoại cảnh, ta hiểu là những yếu tố, trên thực tế tác động xấu đến người chơi cờ tập trung suy nghĩ tìm nước đi. Có thể kể đến tiếng ồn trong phòng thi đấu, thiếu ánh sáng, bàn nghế, nóng nực… thậm chí kể cả chất lượng quân và bàn cờ. Trên thực tế, ảnh hưởng của những yếu tố kể trên phụ thuộc rất nhiều vào những đặc tính tâm lý của từng người chơi cụ thể.
Để có khả năng chịu đựng được những tác động của ngoại cảnh, ta có thể áp dụng phương pháp rèn luyện của M. Botvinnhic. Trong thời gian chuẩn bị giải, khi phân tích các thế cờ hoặc đấu tập, Botvinnhic chủ động tạo ra tiếng ồn bằng cách bật radio. Bằng cách này ông đã rèn luyện được kỹ năng chịu đựng được tác động của ngoại cảnh.
Những tác động nội tâm là trăn trở không có liên quan trực tiếp tới những ván cờ đang chơi. Nó tác động lên người chơi cờ bằng cách gây sức ép lên cấu trúc thần kinh và làm sai lệch quá trình xử lý thông tin trong ván đấu.
[b]d) Khả năng tự điều chỉnh[/b]
Tự điều chỉnh là khả năng của người chơi cờ được coi là một trong những chỉ số chính của vấn đề chuẩn bị tâm lý. Khả năng này đặc biệt giúp ích cho người chơi cờ trong những tình huống khủng hoảng, trong những chấn động mạnh. Ví dụ như những ván thua đáng tiếc. Trong công trình nghiên cứu “tâm lý vận động viên cờ” F. Vichiazep đã phân ra làm ba nhóm chịu ảnh hưởng khác nhau của sự thất bại. Nhóm 1 – suy sụp tinh thần. Nhóm 2 – vẫn giữ được sự bình tĩnh. Còn những người chơi cờ của nhóm thứ 3 – bắt đầu chơi mạnh hơn so với lúc trước khi thua.
Khả năng tự điều chỉnh còn thể hiện ở kỹ năng bước vào giải thi đấu với một phong độ tốt nhất và để làm được điều này có nhiều cách khác nhau. Lấy ví dụ, E. Geller thường đấu trong các trận đồng loạt rất căng thẳng với các kiện tướng, còn B. Xpatxky tập liên tục cho đến sát giải. Sử dụng kỹ năng tự điều chỉnh trong thời gian khủng hoảng kéo dài – còn có thể bằng phương pháp thay đổi lịch sinh hoạt.
e) Khả năng tính tới những đặc điểm tâm lý của đối thủ
Người đầu tiên chú ý đến sự cần thiết phải tính đến những đặc điểm tâm lý của đấu thủ là E. Laxker. Ông cho rằng cờ không chỉ là cuộc đấu giữa các tư tưởng, mà còn là cuộc đấu của tính cách: “thi đấu trên bàn cờ là con người, chứ không phải là những quân cờ bằng gỗ”. Laxker nghiên cứu mặt mạnh và yếu trong lối chơi của đối phương để sau đó khai thác vào những kiếm khuyết của họ.
Sau E. Laxker, rất nhiều cao thủ như A. Alekhin, R. Capablanca, M. Botvinnhic… đều đề xuất những phương pháp nghiên cứu đấu thủ trước khi bước vào các giải thi đấu. Và những đòn phối hợp “rất đáng ngờ” của Mikhaiil Tal trên thực tế được chuẩn bị rất kỹ lưỡng dưới góc độ tâm lý có tính đến hiệu quả tác động tâm lý lên đối thủ.
[b]g) Phẩm chất ý chí[/b]
Chúng ta đều biết một biểu hiện về phẩm chất ý chí của con người – đó là vượt qua mọi trở ngại để đạt được mục đích. Trong cờ, phẩm chất ý chí thể hiện ở khả năng kiên trì tìm kiếm các giải quyết trong ván cờ. Khả năng tập trung nỗ lực ý chí trong thực tế đưa đến những kết quả hết sức bất ngờ: gỡ hòa ván cờ thua, giành được ưu thế trong các thế cờ cân bằng, giành chiến thắng từ những ưu thế nhỏ.
Về phẩm chất ý chí có thể kể đến Gata Kamxki trong trận đấu với Annand gần đây. Mặc dù bị thua trước trong hai ván đấu, Kamxki không chỉ bứt lên gỡ hòa tỷ số trong 8 ván mà còn giành nhiều chiến thắng trong trận đấu bổ sung. Dù sa vào tình thế suy yếu về chiến lược, Kamxki vẫn kiên trì tìm kiếm phản công, gây khó khăn đến mức tối đa cho đối thủ.
[b]h) Tính mục đích[/b]
Bản thân bản chất của ván cờ đã thể hiện tính mục đích của các đối thủ – đó là giành chiến thắng. Nhưng rõ ràng chỉ như vậy thì còn chưa đủ đối với người chơi cờ chuyên nghiệp. Vấn đề là ở chỗ tính mục đích không chỉ thể hiện trong giải thi đấu mà còn phải được thể hiện trong luyện tập cũng như quá trình tự hoàn thiện. Nhà tâm lý học nổi tiếng A. S. Makarenco đã khuyên các nhà sư phạm giúp học trò của mình xây dựng một hệ thống mục đích nhất định – mục đích gần, trung bình, xa (lớn). Từ sơ đồ này mỗi một người chơi cờ hoặc tự mình hoặc cùng với huấn luyện viên xác định những mục tiêu trong giai đoạn hiện tại cho phép đạt được hiệu quả cao trong công việc.
Leave a Reply