Cờ Vua bắt nguồn từ Ai Cập?

Các tay cờ không cần phải nhờ đến những cuộc “tỉ thí”, hay chờ đến dịp đặc biệt mới có cơ hội thể hiện tài năng và trí tuệ. Bởi cứ ra khỏi nhà và tìm đến một vài quán trà đá quen thuộc là họ gặp “cạ” ngay.
[img]xq571-0.jpg;center;Ngày nào cũng có đông người chơi “cờ vỉa” – Ảnh: Trường Sơn[/img]
Ở Hà Nội hiện nay mọc lên rất nhiều bàn cờ tướng vỉa hè. Có người tranh thủ giờ nghỉ giữa 2 buổi để so tài quanh xới cờ.

Cách đánh mỗi nơi cũng khác nhau tùy vào mục đích và truyền thống, xuất xứ, nguồn gốc của người đánh! Đánh cờ tướng trong khuôn viên công viên Lê Nin vào mỗi buổi chiều là lựa chọn của những người nhàn rỗi.

Đến đây là những người cao tuổi, chiều chiều ra hóng mát, nhân tiện làm một ván cờ để cảm nhận thú vui của tuổi già. Với những người lao động bình dân trong cổng Đình Làng Hậu (Cầu Giấy), đánh cờ là một cách giải tỏa mệt mỏi sau những giờ lao động vất vả.

Nhưng đánh cờ ở Ngõ Trạm thì khác. Ở đây, người tham gia là những thanh niên mới lớn. Bởi đánh cờ là cách họ thể hiện bản lĩnh cũng như trình độ, vị trí của mình, dù đây chỉ là một cuộc chơi mang tính giải trí.

Vì thế mà tại những bàn cờ này, các cuộc tranh cãi sôi nổi thường xuyên diễn ra. Tất cả cùng quay quanh một bàn cờ, cùng hiến kế để hai bên đi những nước… để đời! Người chơi cờ đến đây có thể chơi cờ vui, hay chơi cờ có thưởng.

Ngày ngày, từ 7 giờ sáng, những tay “nghiện” cờ đã “mò” đến quán nước ngay ven hồ Đống Đa tìm đối thủ! Bởi nếu không đến nhanh, rất có thể cái khoảng đất vỏn vẹn có 10 m2 sẽ kín chỗ. Và người không may mắn sẽ phải vác bàn cờ sang khu khác rộng hơn, nhưng không khí thi thố tài năng thì nhạt đi đôi phần!
Anh Khánh, chủ quán nước ven hồ Đống Đa, là người có sáng kiến nghĩ ra cách thu hút khách uống nước độc đáo này. Anh không kinh doanh hay thu lợi gì từ việc cho người chơi mượn bàn và quân cờ. Nhưng đổi lại, anh bán nước được nhiều hơn.

Cái khoảng sân có mái che bé nhỏ của nhà anh chất bao nhiêu két nước ngọt chỉ để phục vụ các khách quý đến đánh cờ.

Đặc biệt khi tất cả các kỳ thủ lẫn chủ quán cùng… “có hứng” thì sẽ mở hội chơi cờ trúng thưởng! Bà cụ bán nước ở khu cờ vỉa ven hồ Đống Đa cho biết, ở đây có những người “sống khỏe” nhờ đánh cờ kiểu này. Từ sáng đến tối, nếu gặp may là họ có thể kiếm được “kha khá” từ tiền thưởng.

Có một điều dễ nhận thấy là cho dù có đánh cờ với mục đích nào thì các kỳ thủ những nơi này vẫn giữ được cái nghĩa khí, cốt cách đúng như bản chất trong môn cờ tướng: quân tử và không bao giờ xảy ra xô xát.

“Hỉ, nộ, ái, ố” trên bàn cờ

Lượn một vòng qua các tụ điểm đánh cờ tướng vỉa hè Hà Nội, có thể bắt gặp một gương mặt vui sướng, hỉ hả vì khi vừa “hạ bệ” được đối thủ gai góc, cũng có khi lại ê chề, sầu thảm do thua cuộc trong mấy ván liền.

Cũng chính tại đây, người ta thấy những câu chuyện cười, những cuộc luận cờ rôm rả không ngớt.

Tại công viên Lê Nin, có một anh chàng ra dáng thư sinh nhưng chiều nào cũng mang “đồ nghề” tới đây để thi thố.

Nhìn cái cách tập trung đánh cờ, có thể thấy chàng ta đang dồn hết tâm sức, trí tuệ cho quân cờ và dường như trong ngày, được đi đánh cờ mới chính là thời điểm anh ta mong đợi nhất. Hỏi ra mới biết, anh ta là “khách quen” của công viên này, nhưng không rõ ở đâu, làm gì, tại sao cứ đi đánh cờ mà không lo công việc? Có người hay đùa trêu chọc: “Anh ta cần gì làm! Có người làm để anh ta chơi cờ rồi!”.

Ven hồ Đống Đa, những người thường xuyên đến đánh cờ toàn ở độ tuổi trung niên trở lên. Trước đây, có nhiều người trong số họ đã từng là “kỳ thủ” của làng cờ tướng Hà Nội.

Được nhiều người chú ý nhất là ông cụ gần 80 tuổi tên Đồng, ở gần hồ Đống Đa. Thay vì vui với con cháu, ngày nào ông cũng tìm đến nơi này.

Đặc biệt cách đánh cờ của ông rất lạ lẫm, mắt cứ nhắm lại, rồi nghiêng nghiêng cái đầu, miệng thì phì phò khói thuốc còn tay chỉ trỏ các quân cờ linh hoạt và chớp nhoáng.

Khi nào cụ nhả khói, cúi đầu, mở mắt là chuẩn bị đánh. Người chơi không phải vì chờ lâu mà đâm sốt ruột hay bực tức cụ. Bởi mỗi nước cờ cụ đi đều làm người đối diện phải kinh ngạc!

Đã ngồi vào bàn cờ là tất cả đều bình đẳng. Cho nên, ngay cả cụ già gần 80 tuổi này cũng giống như những gã 40, rỗi việc tranh thủ làm ván cờ cho đỡ… nhớ!

Vì niềm đam mê của các kỳ thủ lớn như vậy nên chủ quán luôn chuẩn bị trên dưới 20 bàn cờ, có quạt mát gắn trên… thân cây, bóng điện treo dưới mấy tấm bạt.

Thậm chí, ngay cả vào những ngày mưa, dân chơi cờ còn mặc cả áo mưa ngồi đánh cờ – một cảnh tượng đánh cờ bây giờ mới thấy!

Trở thành chiến hữu sau cuộc “tỉ thí”

Đánh cờ tướng ở vỉa hè có rất nhiều kiểu. Nhưng các tay chơi cờ cao thủ hích nhất đánh “cờ úp” để phân tài cao thấp chớp nhoáng, và thử độ phán đoán nhanh nhạy. Nghĩa là các quân cờ được úp dưới một nắp nhựa nhỏ, đi nước bất kỳ rồi mới lật quân và tính tiếp nước đi.

Chơi kiểu này thường xuyên gây bất ngờ, hứng thú và có thêm yếu tố may mắn. Còn các tay chơi chỉ đơn giản muốn thỏa thú đam mê thì hầu hết đều chơi cờ ngửa (cờ đánh bình thường), công bằng và không đánh đố.

Một tay chơi cờ tướng vỉa hè quen thuộc ở hồ Đống Đa từng lê la khắp các ngõ ngách Hà Nội cho biết có nhiều người đã trở thành “chiến hữu” sau khi tỉ thí xong vài ván, bởi “nước cờ thể hiện tính người, các tay chơi cờ tìm thấy nhiều điểm tương đồng chỉ qua nước đi, không cần nói gì”.

[b]Chánh và tà[/b]

Không phải ngẫu nhiên mà người xưa thường ví một ván cờ như một trận chiến, mỗi chiêu mỗi thức trong cờ tướng được ví như các chiêu thức trong võ lâm. Không ít bậc cao nhân, tiền bối vì mê cờ mà kết giao bằng hữu, huynh đệ…

Sài Gòn trước 1975, xuất hiện nhóm “Võ Đang thất hiệp” vang danh tứ hải. Các cao thủ này là những bậc trí thức với những nghề danh giá. Họ thường luận cờ để giải khuây và hay hành hiệp trượng nghĩa bằng cách chỉ bảo cho các hậu bối. Theo thứ bậc về tuổi tác cũng như tuyệt nghệ mà họ được phân chia ngôi thứ. Người được quần hùng tôn sùng gọi là đại ca Tống Viễn Kiều chính là nhà giáo Lê Văn Đặng, ông là kỳ thủ có nhiều chiêu thức biến hóa nên được các huynh đệ nể trọng. Nhị ca Nguyễn Hữu Quang cũng kiếm sống bằng nghề gõ đầu trẻ. Người thứ 3 là bác sĩ Nguyễn Minh Nhật, tứ ca Châu Diễm Diệu, lão ngũ là “tiểu tướng” Quách Anh Tú – hiện là Chủ tịch Liên đoàn Cờ TP.HCM, còn quý tử của nhà văn Bình Nguyên Lộc – giáo sư Tô Hòa Dương xếp hàng thứ 6. Nhưng thành công hơn cả về nghiệp cờ tướng lại là thất đệ Lê Thiên Vị – hiện là Ủy viên BCH Hiệp hội Cờ tướng châu Á, HLV trưởng đội tuyển cờ tướng Việt Nam. Nhóm “Võ Đang thất hiệp” thường tập họp và bàn luận về cờ tại “sơn trang” thầy giáo Đặng và những buổi luận cờ này chỉ ngưng khi danh thủ Trương Thúy Sơn Quách Anh Tú lên đường tham gia cách mạng năm 1968.

Nhờ thường xuyên luyện công, nên công lực của Mộc Thanh Cốc Lê Thiên Vị ngày càng thăng tiến. Trong những lần xuống núi, Lê Thiên Vị từng lập các chiến công hiển hách như: vô địch Sài Gòn năm 1970, đạt đẳng cấp Quốc tế đại sư tại Giải vô địch thế giới lần 4 – 1995 với tấm HCB Phi Hoa Duệ. Thời đó Lê Thiên Vị tung hoành ngang dọc chốn giang hồ và trăm trận trăm thắng ở các ván cờ độ tại các kỳ đài nổi tiếng ở đường Công Lý (nay là Nam Kỳ Khởi Nghĩa). Không cần dùng hết khoảng thời gian đốt cháy một nén nhang, kỳ thủ Lê Thiên Vị đã dễ dàng triệt hạ đối thủ. Lúc đó, mỗi khi gặp công tử họ Lê, người giang hồ thường hỏi, hôm nay thắng được bao nhiêu, chứ ít ai hỏi thắng nhiều hay ít. Vì thường xuyên triệt hạ đối thủ bằng các chiêu độc nên biệt danh “Thiên hạ đệ nhất sát” đã làm chết tên thất đệ Mộc Thanh Cốc Lê Thiên Vị. Đã có nhất sát thì phải có nhị sát, tam sát. Hai người bạn thân Trần Quới và Lê Nhị Trí đã đồng ý cùng hội cùng thuyền với Lê Thiên Vị để chấp nhận hỗn danh “Giang hồ tam ác”.

[b]Hai kỳ thủ số một VN[/b][img]xq12-0.jpg;right;”Độc cô cửu kiếm” Mai Thanh Minh[/img]

Thành công nhất trong làng cờ VN phải kể đến “Tứ liên bá” (4 lần vô địch liên tiếp) Mai Thanh Minh. Khuôn mặt khắc khổ và nước da tai tái là đặc điểm chung của những người từng tham gia lực lượng Thanh niên xung phong. Chính vì đặc điểm này, nên mọi người thường gọi anh là Minh “rét” mỗi khi anh xuất hiện ở các làng cờ độ. Sau khi được tập luyện dưới sự huấn luyện bài bản của cố danh thủ Phạm Thanh Mai, công lực của Mai Thanh Minh trở nên thâm hậu. Chính anh là người đã làm rạng danh làng cờ VN với giải hạng 3 thế giới tranh cúp Phật thừa (Hawaii 1999). Anh cũng là người đầu tiên của VN vinh dự được phong Quốc tế đại sư. Cùng với các đồng đội của mình, Mai Thanh Minh từng đoạt HCĐ giải hạng 3 đồng đội thế giới 2000, 2 HCB đồng đội châu Á 1994, 1998. Trong một lần trả lời phỏng vấn, Mai Thanh Minh bật mí: “Tôi thường thi đấu theo kinh nghiệm và thường dùng “vô chiêu để thắng hữu chiêu”. Điều này phù hợp với nhân vật Lệnh Hồ Xung trong “Tiếu ngạo giang hồ” nên người đời đặt cho anh biệt danh “Độc cô cửu kiếm”.

Một kỳ thủ khác cũng danh nổi như cồn chính là “Túy kỳ tiên” Trềnh A Sáng. Không hổ danh là đệ tử lưu linh, Trềnh A Sáng uống rượu chẳng thua gì Tiêu Phong. Hễ gặp chiến hữu là uống, có người mời là OK. Có một giải đấu vì cả nể bằng hữu mà “Túy kỳ tiên” uống say bí tỉ nên phong độ giảm sút, may nhờ nội lực thâm hậu mà anh dần lấy lại phong độ ở các ván sau và xuất sắc đoạt huy chương tại giải. Thành tích của Trềnh A Sáng cũng rất đáng nể với 4 lần vô địch quốc gia cùng tấm HCV Giải vô địch ĐNA 1996, HCĐ cá nhân Giải vô địch châu Á 2001. Trềnh A Sáng cũng là kỳ thủ đầu tiên của VN đạt chuẩn Đặc cấp quốc tế đại sư. Như các nhân vật chính của Kim Dung, Trềnh A Sáng xuất thân nghèo khổ với nghề bán giày dép. Nhưng ít ai ngờ “hài chảy” đã đạt đến “tầng thứ 9” của môn cờ tướng bằng sự đam mê của mình. Trong các kỳ đài ở TP.HCM, những ván đấu giữa “Độc cô cửu kiếm” Mai Thanh Minh và “Túy kỳ tiên” Trềnh A Sáng luôn thu hút đông đảo quần hùng và những ván đấu này thường được giang hồ bàn luận suốt một khoảng thời gian dài sau đó. Các hội cờ người ở các ngày lễ, Tết do kỳ thủ này làm thống soái cũng luôn thu hút đông đảo người xem bởi những cách điều quân, khiển tướng kỳ diệu.

[b]Những lữ khách giang hồ[/b]

Tác phẩm võ hiệp thường xoay quanh các môn phái, bang hội, các gia đình thế gia vọng tộc với những tuyệt chiêu riêng thì trong làng cờ VN cũng có những gia đình nổi tiếng vì tuyệt kỹ chơi cờ. Nổi bật trong số đó là 4 anh em ruột mà người đời thường gọi là “Diệp gia tứ hổ”, gồm: Diệp Khai Nguyên, Diệp Khai Dương, Diệp Khai Hằng và Diệp Khai Hồng. Cả 4 đều là những cao thủ hàng đầu trong giới kỳ thủ. Tuy nhiên do nhiều nguyên nhân khác nhau mà hiện chỉ còn mỗi mình Đại hổ Quốc tế đại sư Diệp Khai Nguyên là vẫn còn bám trụ với cờ. Từng nổi tiếng châu lục với 2 ván cờ hòa trước đại danh thủ Hồ Vinh Hoa của Trung Quốc, Diệp Khai Nguyên cũng chính là sư phụ của 2 kỳ thủ nổi tiếng Ngô Lan Hương và Trương Lê Hoàng.

Một kỳ thủ tài hoa xuất chúng khi còn rất trẻ chính là kỳ thủ Trần Văn Ninh. Mới ở độ tuổi 18, Ninh đã làm dậy sóng giang hồ và làm điên đảo nhiều danh kỳ từ Nam chí Bắc trên bước đường hành tẩu. Giọng nói nhỏ nhẹ, tính cách thâm trầm, lại hùng cứ một vùng duyên hải miền Trung nên giang hồ phong cho anh biệt danh “Đông phương bất bại”. “Không giống ai”, lại là một hiện tượng khác của “Phong trần quái khách” Hoàng Đình Hồng. Với kỳ tài của mình, ông đã một mình chu du khắp chốn giang hồ, biết tất cả các tụ điểm, bang giao với hầu hết kỳ tài trong thiên hạ. Nhưng đi thi đấu cờ độ lại cứ thích đi một mình, nên biệt danh “Độc hành đại đạo” âu cũng xuất phát từ đó. Quốc tế đại sư Mong Nhi cũng nổi bật không kém khi được báo chí nước ngoài phong tặng là “Việt Nam hắc hiệp” khi ông xuất thần đánh bại Đặc cấp quốc tế đại sư của Hồng Kông Triệu Nhữ Quyền.

Trong giới nữ, VN cũng có lắm hảo thủ mà mỗi lần nhắc tên các danh kỳ nam cũng đôi phần nể trọng. Chuyên thách đấu cờ độ khắp hang cùng ngõ hẻm với các đấng mày râu là “Diệt tuyệt sư thái” Lê Thị Hương. Rất nhiều người vì xem thường nữ giới mà bị sư thái móc đến cháy túi. Thường sử dụng những chiêu thức giang hồ, nhưng các nước cờ của Hương lại biến hóa khôn lường khiến bao phen làm đối thủ ôm hận. Khi tiếng tăm của Hương đã bay xa khỏi khu vực Tân Định, Đa Kao thì Hương được “Độc hành đại đạo” Hoàng Đình Hồng giới thiệu cô về đầu quân cho CLB cờ quận 4 và cô nhanh chóng chiếm một suất chính thức của đội tuyển quốc gia. Sư thái Lê Thị Hương đã đem về cho VN 2 HCB, 2 HCĐ châu Á và trở thành nữ kỳ thủ đầu tiên của VN được phong Đặc cấp quốc tế đại sư.

Ngoài ra các tên tuổi như: “Bạch mi Ưng vương” Trương Á Minh, “Sát nhân vô ảnh” Trần Quốc Việt, “Khô Mộc Thiền sư” Dương Thanh Danh, “Tía Sam Long vương” Trần Thị Ngọc Thơ, “Thiết chưởng lão nhân” Trịnh Mỹ Linh, “Thiếu lâm Không Kiến thần tăng” Phạm Tấn Hòa… cũng đều được xem là những kỳ tài của VN với những tuyệt chiêu riêng biệt.

Thích gì? Ta thích cờ thôi
Gió mây biến hóa ai ôi lạ lùng
Còn thua rồng rắn khi cùng
Mà xem lúc thắng hổ hùng dương oai
Ngựa xe rong ruổi đường dài
Sang sông một tốt hãm ngoài trùng vi
Bắc nam hình thế riêng chia
Tới lui động tĩnh tính suy đủ đường
Xuân đêm khua tỉnh giấc vàng
Quân cờ đập mạnh hương đàn thoảng bay
Vườn riêng xum họp bạn bầy
Chây Hoàng lầu Trúc rượu say nửa vời
Ngày dài lưu khách ngồi chơi
Am cao đảm tiếng quân rơi trước bàn
Tiểu đồng lấp ló bên lan
Cô hầu quanh viện quét tàn lá rơi
Giang sơn vật lộn tay đôi
Công danh quên bẵng chuyện đời hơn thua
Ngày vui thời khắc êm đưa
Trăng tà hương lạnh trúc ngơ ngẩn cành
Thần tiên nhàn nhã vườn quỳnh
Trường an công tử thích tình vui say
Trong khi vui nước có hay
Thêm đàn thêm rượu, thêm đầy vách thơ

[i]Trích từ “Câu chuyện đối đáp của người tiều phu núi Na” trong “Truyền kỳ mạn lục” của Nguyễn Dữ[/i]