Cờ cười: tranh vui về cờ

[img]xq237-1.gif;right;Kempelen (1734-1804)[/img]Vào năm 1780 một người tên là Wolfgang von Kempelen đã chế tạo và mang ra trình diễn một chiếc máy chơi cờ hoàn chỉnh. Máy được đặt tên là Turk (người Thổ Nhĩ Kỳ) và rất nhanh chóng nổi tiếng trên toàn châu Âu và châu Mỹ. Nó có thể đấu trực tiếp với người chơi cả ván cờ và đã thắng nhiều người. Nổi tiếng nhất trong số người thua là Napoleon Bonaparte. Tác giả đã mang máy đi trình diễn nhiều nơi và nó đã mang lại cho ông ta sự nổi tiếng và rất nhiều tiền bạc.

Máy Turk có hình một con búp bê ngồi bên một cái bàn. Cái bàn có chứa các máy móc chơi cờ. Búp bê có kích thước bằng người thật và dùng tay để di chuyển quân cờ. Trước trận đấu, tác giả thường giảng giải rất kỹ lưỡng cơ cấu của máy cùng với nhiều chi tiết minh họa để chứng minh là cái máy này tự động chơi được cờ. Sau đó ông ta mở búp bê và các ngăn máy ra cho công chúng nhìn vào bên trong để kiểm chứng rằng không có ai núp trong đó ngoài máy móc. Do đó đa số công chúng, kể cả nhà văn nổi tiếng thời đó Edgar Allan Poe đều tin cái máy này thật sự chơi được cờ.
[img maxheight=350 maxwidth=350]xq237-0.jpg;center;[/img]
[img maxheight=350 maxwidth=350]xq237-2.jpg;center;[/img]

Sự thật đã được giữ kín trong vòng 50 năm. Sau khi Kempelen mất, chiếc máy đã được chuyển sang tay nhiều chủ khác và vẫn được tiếp tục mang đi biểu diễn vòng quanh thế giới.

Cho đến một ngày có đám cháy xẩy ra gần nơi để chiếc máy. Sau những tiếng hô “cháy cháy” người ta thấy chiếc máy động đậy với vẻ “hoảng sợ” và rồi… có một người với thân hình bé nhỏ chui ra. Hóa ra chiếc máy này chơi cờ bằng… người thật chứ không phải bằng máy móc.
[img maxheight=350 maxwidth=350]xq237-3.jpg;center;[/img]

Hình dưới minh họa cho thấy bóng đen là người chơi cờ ẩn giữa các máy móc và cách người này tránh né như thế nào khi tác giả mở cho công chúng xem từng khoang máy móc khác nhau và cách anh ta thò tay ra để đi quân cờ. Các bộ phận phức tạp và các cơ chế rắc rối khiến người ta không thể mở mọi khoang và ngăn kéo ra xem cùng một lúc, đủ để cho người nấp chuyển sang ẩn trong các phần khác nhau của máy.
[img]xq237-4.jpg;center;[/img]
Chỉ đến khi máy tính điện tử và các chương trình cờ xuất hiện, chúng ta mới có được những chiếc máy biết chơi cờ thật sự mà không cần phải có người “núp” bên trong.

[i](Sưu tầm, tổng hợp từ Internet)[/i]

[b]Chú thích:[/b]
Bài này đã được đăng trên tạp chí PCWorld Việt Nam, số tháng 10 năm 2000 và thuộc loạt bài cho giải Cờ tướng Máy tính do trường Đại học Quốc Gia Hà Nội và tạp chí PCWorld Việt Nam tổ chức.

[b]Thưa ông, cờ vua trong thời gian gần đây đang được rất nhiều người quan tâm, nhất là khi Lê Quang Liêm đạt chuẩn đại kiện tướng. Đó là thành công của những người làm cờ vua TP.HCM?[/b]

[img]xq608-0.jpg;right;Quang Liêm (trái) ở ván đấu đầu tiên với kỳ thủ đến từ Singapore trong khuôn khổ HDBank Open Cup 2011[/img]
Đúng là cờ vua TP.HCM được xem như thành công với Lê Quang Liêm. Nhưng cũng phải nói rằng, Liêm có được thành công hôm nay chủ yếu là nhờ gia đình của em ấy. Nếu chỉ trông vào tiền nhà nước thì e rằng khó có một Lê Quang Liêm như ngày nay.

[b]Ông nói vậy, chẳng lẽ làng cờ thành phố không có lối thoát?[/b]

Cờ vua TP.HCM được coi như mạnh nhất nước nhưng nói chắc chẳng ai tin, chúng tôi còn không có cả một trung tâm để dạy cờ, huấn luyện. Tôi mới hay tin, vừa có chủ trương cho bộ môn cờ vua của TP.HCM một tầng tại ngôi nhà ở Phan Văn Đạt (quận 1) để làm trung tâm cờ. Mới là chủ trương thôi mà ai cũng mừng “hết lớn” rồi.

[b]HDBank Open Cup 2011 lần này được coi là lớn nhất trong năm và cũng có giải thưởng cao nhất, đó phải chăng cũng là một cách làm mới?[/b]

Từ trước đến giờ cứ nghĩ làm chuyên môn tốt là được, nhưng đóng cửa đánh cờ với nhau chẳng ai biết thì làm sao mà có tiền phát triển, làm gì có ai thèm tài trợ. Ai cũng nói môn này là môn trí tuệ nhưng để quảng bá trí tuệ Việt Nam thì cũng cần phải có tiền chứ không thể chỉ bằng lời nói. Từ trước tới nay, nhà tài trợ toàn là những người yêu cờ, họ giao cho “cục” tiền rồi chúng tôi tổ chức giải, họ chẳng buồn đòi hỏi gì. Nhưng đó không phải là cách làm lâu dài. Lần này được HDBank nhúng tay vào, chúng tôi học được nhiều điều trong công tác tổ chức tuyên truyền.

[b]Khi nhìn Lê Quang Liêm, nhiều người lạc quan nói rằng, làm vận động viên (cờ vua) giờ giàu lắm?[/b]

Danh hiệu của các kỳ thủ rất oai, nào là đại kiện tướng, kiện tướng quốc tế… nhưng nói thật, chỉ là vài người thôi. Ở Việt Nam, gia đình Liêm phải đầu tư nhiều lắm anh mới có thể nổi bật được như vậy. Tiền lương, đẳng cấp và nhiều thứ linh tinh khác các kỳ thủ chỉ ở khoảng từ 7 – 15 triệu đồng/tháng thôi.

[b]Vậy thì “chơi cờ” thì cũng phải trông nhiều thứ lắm mới đủ sống?[/b]

Đúng. Tôi chưa thấy kinh doanh cờ mà có lãi. Từ Hoàng Thông sống được khi dạy cờ là nhờ công ty mẹ. Vietchess năm nay hoạt động nhưng đến giờ mới chỉ ở giai đoạn giảm lỗ. Chơi cờ mà không được gia đình hỗ trợ, không tài năng xuất sắc thì không thắng nổi ở các giải quốc tế. Hỏi thử mấy người được như Liêm hay Trường Sơn. Nhưng dù sao nhờ thành công của Sơn và Liêm mà nhiều tờ báo quốc tế như New York Times, The Christian Science Monitor và một số báo điện tử của châu Âu đưa tin, viết bài. Từ đó, chúng tôi đi xin tài trợ cũng dễ hơn, các gia đình có con chơi cờ cũng thấy không phải là không có lối ra. Nhưng cũng nói thật môn cờ vẫn còn là môn bao cấp từ nhà nước mà đã là bao cấp thì…

[b]Cảm ơn ông.[/b]

Các tay cờ không cần phải nhờ đến những cuộc “tỉ thí”, hay chờ đến dịp đặc biệt mới có cơ hội thể hiện tài năng và trí tuệ. Bởi cứ ra khỏi nhà và tìm đến một vài quán trà đá quen thuộc là họ gặp “cạ” ngay.
[img]xq571-0.jpg;center;Ngày nào cũng có đông người chơi “cờ vỉa” – Ảnh: Trường Sơn[/img]
Ở Hà Nội hiện nay mọc lên rất nhiều bàn cờ tướng vỉa hè. Có người tranh thủ giờ nghỉ giữa 2 buổi để so tài quanh xới cờ.

Cách đánh mỗi nơi cũng khác nhau tùy vào mục đích và truyền thống, xuất xứ, nguồn gốc của người đánh! Đánh cờ tướng trong khuôn viên công viên Lê Nin vào mỗi buổi chiều là lựa chọn của những người nhàn rỗi.

Đến đây là những người cao tuổi, chiều chiều ra hóng mát, nhân tiện làm một ván cờ để cảm nhận thú vui của tuổi già. Với những người lao động bình dân trong cổng Đình Làng Hậu (Cầu Giấy), đánh cờ là một cách giải tỏa mệt mỏi sau những giờ lao động vất vả.

Nhưng đánh cờ ở Ngõ Trạm thì khác. Ở đây, người tham gia là những thanh niên mới lớn. Bởi đánh cờ là cách họ thể hiện bản lĩnh cũng như trình độ, vị trí của mình, dù đây chỉ là một cuộc chơi mang tính giải trí.

Vì thế mà tại những bàn cờ này, các cuộc tranh cãi sôi nổi thường xuyên diễn ra. Tất cả cùng quay quanh một bàn cờ, cùng hiến kế để hai bên đi những nước… để đời! Người chơi cờ đến đây có thể chơi cờ vui, hay chơi cờ có thưởng.

Ngày ngày, từ 7 giờ sáng, những tay “nghiện” cờ đã “mò” đến quán nước ngay ven hồ Đống Đa tìm đối thủ! Bởi nếu không đến nhanh, rất có thể cái khoảng đất vỏn vẹn có 10 m2 sẽ kín chỗ. Và người không may mắn sẽ phải vác bàn cờ sang khu khác rộng hơn, nhưng không khí thi thố tài năng thì nhạt đi đôi phần!
Anh Khánh, chủ quán nước ven hồ Đống Đa, là người có sáng kiến nghĩ ra cách thu hút khách uống nước độc đáo này. Anh không kinh doanh hay thu lợi gì từ việc cho người chơi mượn bàn và quân cờ. Nhưng đổi lại, anh bán nước được nhiều hơn.

Cái khoảng sân có mái che bé nhỏ của nhà anh chất bao nhiêu két nước ngọt chỉ để phục vụ các khách quý đến đánh cờ.

Đặc biệt khi tất cả các kỳ thủ lẫn chủ quán cùng… “có hứng” thì sẽ mở hội chơi cờ trúng thưởng! Bà cụ bán nước ở khu cờ vỉa ven hồ Đống Đa cho biết, ở đây có những người “sống khỏe” nhờ đánh cờ kiểu này. Từ sáng đến tối, nếu gặp may là họ có thể kiếm được “kha khá” từ tiền thưởng.

Có một điều dễ nhận thấy là cho dù có đánh cờ với mục đích nào thì các kỳ thủ những nơi này vẫn giữ được cái nghĩa khí, cốt cách đúng như bản chất trong môn cờ tướng: quân tử và không bao giờ xảy ra xô xát.

“Hỉ, nộ, ái, ố” trên bàn cờ

Lượn một vòng qua các tụ điểm đánh cờ tướng vỉa hè Hà Nội, có thể bắt gặp một gương mặt vui sướng, hỉ hả vì khi vừa “hạ bệ” được đối thủ gai góc, cũng có khi lại ê chề, sầu thảm do thua cuộc trong mấy ván liền.

Cũng chính tại đây, người ta thấy những câu chuyện cười, những cuộc luận cờ rôm rả không ngớt.

Tại công viên Lê Nin, có một anh chàng ra dáng thư sinh nhưng chiều nào cũng mang “đồ nghề” tới đây để thi thố.

Nhìn cái cách tập trung đánh cờ, có thể thấy chàng ta đang dồn hết tâm sức, trí tuệ cho quân cờ và dường như trong ngày, được đi đánh cờ mới chính là thời điểm anh ta mong đợi nhất. Hỏi ra mới biết, anh ta là “khách quen” của công viên này, nhưng không rõ ở đâu, làm gì, tại sao cứ đi đánh cờ mà không lo công việc? Có người hay đùa trêu chọc: “Anh ta cần gì làm! Có người làm để anh ta chơi cờ rồi!”.

Ven hồ Đống Đa, những người thường xuyên đến đánh cờ toàn ở độ tuổi trung niên trở lên. Trước đây, có nhiều người trong số họ đã từng là “kỳ thủ” của làng cờ tướng Hà Nội.

Được nhiều người chú ý nhất là ông cụ gần 80 tuổi tên Đồng, ở gần hồ Đống Đa. Thay vì vui với con cháu, ngày nào ông cũng tìm đến nơi này.

Đặc biệt cách đánh cờ của ông rất lạ lẫm, mắt cứ nhắm lại, rồi nghiêng nghiêng cái đầu, miệng thì phì phò khói thuốc còn tay chỉ trỏ các quân cờ linh hoạt và chớp nhoáng.

Khi nào cụ nhả khói, cúi đầu, mở mắt là chuẩn bị đánh. Người chơi không phải vì chờ lâu mà đâm sốt ruột hay bực tức cụ. Bởi mỗi nước cờ cụ đi đều làm người đối diện phải kinh ngạc!

Đã ngồi vào bàn cờ là tất cả đều bình đẳng. Cho nên, ngay cả cụ già gần 80 tuổi này cũng giống như những gã 40, rỗi việc tranh thủ làm ván cờ cho đỡ… nhớ!

Vì niềm đam mê của các kỳ thủ lớn như vậy nên chủ quán luôn chuẩn bị trên dưới 20 bàn cờ, có quạt mát gắn trên… thân cây, bóng điện treo dưới mấy tấm bạt.

Thậm chí, ngay cả vào những ngày mưa, dân chơi cờ còn mặc cả áo mưa ngồi đánh cờ – một cảnh tượng đánh cờ bây giờ mới thấy!

Trở thành chiến hữu sau cuộc “tỉ thí”

Đánh cờ tướng ở vỉa hè có rất nhiều kiểu. Nhưng các tay chơi cờ cao thủ hích nhất đánh “cờ úp” để phân tài cao thấp chớp nhoáng, và thử độ phán đoán nhanh nhạy. Nghĩa là các quân cờ được úp dưới một nắp nhựa nhỏ, đi nước bất kỳ rồi mới lật quân và tính tiếp nước đi.

Chơi kiểu này thường xuyên gây bất ngờ, hứng thú và có thêm yếu tố may mắn. Còn các tay chơi chỉ đơn giản muốn thỏa thú đam mê thì hầu hết đều chơi cờ ngửa (cờ đánh bình thường), công bằng và không đánh đố.

Một tay chơi cờ tướng vỉa hè quen thuộc ở hồ Đống Đa từng lê la khắp các ngõ ngách Hà Nội cho biết có nhiều người đã trở thành “chiến hữu” sau khi tỉ thí xong vài ván, bởi “nước cờ thể hiện tính người, các tay chơi cờ tìm thấy nhiều điểm tương đồng chỉ qua nước đi, không cần nói gì”.