Các trang chuyên đề

Ở đây cũng có một việc chúng ta không thể không nhắc tới: Vì sao ở Chaturanga những quân cờ có hình khối còn ở cờ Tướng là những quân tròn bẹt đồng nhất. Ở Chaturanga mỗi một quân cờ là một hình tượng sinh động hẳn hoi như Vua cao nhất, đội vương miện, kỵ binh có hình một con tuấn mã… còn ở cờ tướng quân nào cũng như quân nào, chỉ có tên quân là khác nhau lại được viết bằng chữ Trung Quốc. Phải chăng trong lúc có những cải cách đột phá tuyệt vời trên thì chuyện này là một bước thụt lùi đáng kể? Vâng, ngày nay nhìn lại thì quả đây là một bước thụt lùi, bởi vậy gần đây, ngày càng có nhiều ý kiến đề nghị cải cách hình dáng các quân cờ Tướng và trên thực tế người ta đã đưa ra những phác thảo của những bộ quân mới, thậm chí trong một vài giải quốc tế người ta đã thử nghiệm đưa vào các quân cờ Tướng bằng hình tượng thay cho quân chỉ có chữ viết, nhất là khi cờ Tướng được chơi ở những nước không sử dụng tiếng Hoa. Việc cờ tướng dùng chữ Hoa cũng là lý do chính khiến cờ Tướng không được phổ biến rộng rãi. Những người ở châu Âu, châu Mỹ nhìn lên bàn cờ tướng chỉ thấy những chữ loằng ngoằng na ná nhau, khó phân biệt được đâu là Xe, đâu là Pháo. Điều đó đã làm họ nản lòng ngay từ đầu. Trong lúc đó bàn cờ Vua lại quá đẹp đẽ, chỉ cần liếc qua là biết ngay đâu là đức vua, đâu là bà Hoàng hậu, đâu là chàng kỵ sĩ và đâu là anh lính trơn. Chính vì vậy cờ vua đi tới đâu là thu hút, chinh phục người chơi tới đó, nhất là lớp trẻ. Ngay từ đầu họ đã thật sự bị cuốn hút bằng hình tượng mỹ thuật, sinh động của các quân cờ.

Tuy nhiên, nếu ta đứng về góc nhìn của người Trung Hoa từ thời xưa thì ta sẽ dễ dàng cảm thông được việc hình thành các quân cờ như thế cho tới nay: trước tiên việc thuộc lòng 7 chữ cái đối với họ là điều hoàn toàn không có gì khó khăn, vì đó là tiếng mẹ đẻ của họ. Muốn “thoát nạn mù chữ” họ phải học thuộc lòng hàng mấy nghìn chữ, chứ 5, 7 chữ thì thấm tháp gì. Hơn nữa, chữ Trung Quốc là chữ tượng hình chứ không phải các ký hiệu như chữ la tinh a, b, c… của chúng ta. Nhìn vào quân Xe ta thấy đúng là hình chiếc xe có hai bánh hai bên, chữ Tượng nom giống con voi, chữ Mã giống hình con ngựa, chữ Sĩ giống hình một vị quan đội chiếc mũ cách chuồn…

Xuất phát từ lòng tự tôn về ngôn ngữ và văn hóa của người Trung Hoa. Người ta muốn cờ Tướng là sản phẩm của họ chứ không phải do bắt chước hay sao chép của ai cả. Việc tốt nhất để chứng minh điều này là “ngôn ngữ hoá” quân cờ.

Nhưng điều thứ hai còn quan trọng hơn, đó là là điều kiện kinh tế: một bộ cờ kiếu như Chaturanga hay cờ Vua châu Âu là khá đắt tiền (hồi đó chưa có các loại nhựa rẻ để làm quân như bây giờ) trong lúc kinh tế còn đang rất kém phát triển so với châu Âu. Việc một bộ cờ đồng nhất, gọn nhẹ, dễ mang đi lại, dễ thay thế quân, tiện dụng mọi mặt mới phù hợp với phần đông người Trung Hoa bình dân như “anh kéo xe, chị bán tương”, luôn sống trong sự cùng khổ vì chiến tranh liên miền, kinh tế lạc hậu. Vả lại trước cờ tướng đã có cờ vây, quân cờ vây cứ chằn chặn như nhau, người Trung Quốc cứ học theo cách làm quân theo kiểu cờ vây như thế cũng thật là tiện. Cờ Tướng không phải là một trò chơi sang trọng như cờ vua (hiện nay vẫn thế). Muốn tạo ra một bàn cờ tướng cũng cực kỳ đơn giản: chỉ cần lấy que vạch xuống nền đất hay lấy gạch vẽ ngay xuống nền thế là có bàn cờ ngay, trong lúc đó muốn tạo ra được một bàn cờ vua với 64 ô đen trắng xen kẽ thì phải công phu, rắc rối hơn nhiều (có lẽ vì thế người chơi cờ Tướng có thói quen ngồi xổm, khác nhiều so với thói quen ngồi bàn của người chơi cờ Vua).

Có hôm cao hứng, Trưởng thôn tuyên bố tuần sau sẽ chấp kiện tướng Phạm Quốc Hương một tiên (cho đi trước một nước) và bắt “vịt Hương” làm bún xáo măng. Tưởng nói chơi thì thôi, biết đâu kiện tướng Hương đến đòi ngày thi đấu. Chối mãi không được, Trưởng thôn hẹn hai ngày sau ra Ngõ Trạm*.

Trưởng thôn bèn về đóng kín cửa, mở sách cờ ra nghiên cứu. Đúng ngày hẹn, Trưởng thôn ra giao hẹn: chơi hai ván, giải thưởng là một chầu côca côla… nhòe. Các bạn cờ xúm vào xem và hết thảy đều kinh ngạc: cả hai ván kiện tướng Phạm Quốc Hương đều phải cầu hòa trong thế kém tuyệt đối.

Trong bữa côca côla vui vẻ, Trưởng thôn tiết lộ bí mật. Anh về giở biên bản thi đấu trong giải toàn quốc ra xem thấy Hương chỉ bị thua có một ván trước Dương Nghiệp Lương. Ván này kỳ thủ họ Dương dùng cuộc Thiên phong Pháo, một bố cục lạ. Anh lục tung các sách cờ và hai ngày qua nghiền ngẫm cục Thiên phong Pháo đến thuộc lòng. Phạm Quốc Hương gật đầu công nhận hôm nay được một bài học vừa ngọt ngào vừa thú vị.

Trưởng thôn cũng là người hay chuyện. Bữa nọ nghe Bùi Khắc Hưởng kể: anh đến nhà Đinh Trường Sơn chơi. Thấy anh Sơn bầy la liệt ra sàn đến chục quyển sách cờ. Theo anh Sơn nếu ai chơi cục này thì… nhất định thua. Hưởng hỏi lại: thế nếu người ta không đi nước trong sách này thì sao? Và hai anh em mang bàn cờ ra thử, loay hoay mãi cũng chỉ… hòa. Trưởng thôn nghe nói thích lắm, lấy ngay giấy bút ra chép.

Mấy hôm sau Trưởng thôn qua nhà Đinh Trường Sơn chơi. Đinh Trường Sơn bảo học trò mình ra tập huấn với trưởng thôn. Ván cờ nhanh chóng kết thúc: cậu học trò mới lớn còn ít kinh nghiệm “làm thịt” ngay “ông bác”. Trưởng thôn tức mình gãi lưng nói với Đinh Trường Sơn: “Ông ra đây tôi cho đi Văn Điển ngay!”*.

Danh thủ họ Đinh cười ruồi, song cũng chiều ý “ông bạn vàng” mang bàn cờ ra thi đấu. Giải thưởng là hai chai bia. Chỉ đi trước một nước, song Trưởng thôn đè chặt từ khai cuộc và danh thủ họ Đinh buộc phải cầu hòa. Cả thầy lẫn trò Đinh Trường Sơn khen ngợi “Trưởng thôn hồi này chơi cao quá”. Chỉ có Trưởng thôn chép miệng cười thầm: may mà không quên nước nào của Bùi Khắc Hưởng bày cho.

Trưởng thôn Gián đất có lời nhắn nhủ với các bạn trẻ: cứ học kỹ lý thuyết và chịu đối luyện với các cao thủ, thế nào cũng có lúc các bạn cho cao thủ về nhì.

[b]Chú thích của Bạn cờ:[/b]
*Ngõ Trạm: một phố ngắn, nhỏ, nằm gần chợ Hàng Da, Hà Nội. Ở đây có một câu lạc bộ cờ Tướng lâu đời, nhiều kỳ thủ có tiếng thường đến chơi cờ ở đây.
*Văn Điển: nghĩa trang chính của Hà Nội. “Cho đi Văn Điển” là thành ngữ thường dùng với hàm ý sẽ “hạ gục” đối thủ.
*Phạm Quốc Hương, Bùi Khắc Hưởng, Đinh Trường Sơn (đề cập trong bài) đều là các kiện tướng có tiếng. Các bạn có thể tham khảo các ván cờ của các danh thủ này ở phần Cơ sở dữ liệu Cờ.

Cách đây gần 600 năm đã có những đền chùa thờ thần Cờ mà di tích lịch sử vấn còn lại cho tới ngày nay, ví dụ chùa Vua ở Hà Nội thờ thần cờ Đế Thích và các đền chùa khác ở quanh Thủ Đô. Trong lịch sử đất nước còn ghi lại được nhiều truyền thuyết về cờ, trong thơ văn, hội họa có nhiều tác phẩm về cờ và trong suốt hàng trăm năm qua đã có những danh thủ cờ kiệt xuất, biểu hiện trí thông minh của dân tộc, làm rạng rỡ cho nền thể thao trí tuệ nước nhà.

[img]xq111-0.jpg;center;[/img]Cờ Tướng còn mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc thể hiện qua các hình thức thi đấu dân gian tại các lễ hội, các dịp tết nhất, đình đám bằng hình thức chơi cờ người, cờ bỏi, biểu diễn cờ Tướng… thu hút đông đảo người xem và thưởng thức.

Từ đầu thế kỷ 20, ở miền Nam, nhất là Sài Gòn, từ những năm 20 cho đến những năm 80, cờ Tướng được duy trì tương đối đều đặn, từ lối chơi ngẫu hứng dần chuyển sang nghiên cứu lý thuyết và tổ chức được nhiều giải cờ dưới hình thức những trận đấu cá nhân hay những kỳ đài, những trận giao hữu quốc tế. Từ đó vùng đất này gồm Sài Gòn và Nam Bộ nói chung đã xuất hiện nhiều danh thủ như Nguyễn Văn Ngoan (Ba Ngoan), Nguyễn Văn Truân, Nguyễn Thành Hội, Khâu Khánh Văn, Hà Quang Bố, Hứa Văn Hải, Phạm Văn Ngọc, Phạm Văn Sáng, Lý Anh Mậu, Nguyễn Đình Lạc, Trần Văn Ky, Lê Văn Tám, Nguyễn Văn Trừ, Phạm Thanh Mai, Trần Đình Thủy, Phạm Tấn Hòa, Trần Quới… Trong thời gian đó có những danh kỳ Trung Quốc và một số nước trong khu vực sang thi đấu như Chung Trần, Tăng Triển Hồng, Triệu Khôn, Lý Chí Hải, Lê Huệ Đông. Phần lớn họ (các danh kỳ Trung Quốc) đều thắng. Tuy nhiên các danh kỳ miền nam cũng đã thắng lại một số ván oanh liệt. Sự giao lưu cờ Tướng của miền Nam với các kỳ thủ các nước trong vùng đã có ảnh hưởng tốt đối với cờ Tướng Việt Nam.

Ở miền Trung có Huế từng là kinh đô của đất nước và mỗi một tỉnh lại có được một số danh kỳ. Tập hợp lại, các tỉnh miền Trung cũng có không ít những cao thủ mà trong số đó phải kể tới: Cả Soạn (Trần Trinh Soạn), Vương Nghệ, Hồ Thông, Hoàng Quảng, Hoàng Mười, Trương Quanh Phùng, Cao Thanh, Nguyễn Minh Trưng…

Ở phái Bắc, đất văn hiến, cờ Tướng được đông đảo các tầng lớp xã hội ưa chuộng, phát triển mạnh nhất vào những năm 30 và 40. Ở Hà Nộ những hội cờ như Thuyền Quang, Kỳ Tiên, Kỳ Bàn được thành lập quy tụ được một số danh thủ hàng đầu và tổ chức được các giải Vô địch cờ Tướng Bắc Kỳ trong hai thập niên đó. Mở màn là giải Vô địch Bắc kỳ tháng 3 năm 1936 với nhà vô địch đầu tiên là ông Nguyễn Văn Tâm (nhà giáo). Các tên tuổi của làng cờ phía Bắc có Chu Văn Bột, Đặng Đình Yến, Nguyễn Thi Hùng, Lê Uy Vệ, Hai Hà, Cả Năm, Nguyễn Văn Rạng, Đỗ Văn Lịch, Đỗ Trang Du, Nguyễn Tấn Thọ. Từ năm 1945 trở đi cho tới những năm 80 phong trào cờ Tướng phía Bắc phát triển yếu, các giải đấu rất ít được tổ chức, số kỳ thủ có tiếng có thể thi đấu quốc tế không còn được mấy người. Việc giao lưu thi đầu với các kỳ thủ nước ngoài hầu như không có (trừ một trận vào năm 1966).

Sau ngày đất nước thống nhất năm 1975, tưởng chừng như một giải cờ Tướng toàn quốc sẽ được tổ chức, nhưng phải 17 năm sau đó giải Vô địch cờ Tướng đầu tiên mới được ra mắt tại thành phố Đà Nẵng. Từ đây phong trào cờ Tướng cả nước phát triển mạnh mẽ, các kỳ thủ trẻ tuổi bước lên chiếm lĩnh kỳ đài. Từ đó cho đến nay hàng loạt các tên tuổi được cả nước và quốc tế công nhận gồm có: Mai Thanh Minh (5 lần vô địch quốc gia, Đặc cấp Quốc tế Đại sư), Diệp Khai Nguyên (QTĐS), Trềnh A Sáng (4 lần vô địch quốc gia, QTĐS), Trần Văn Ninh (QTĐS), Mong Nhi (QTĐS), Diệp Khai Nguyên (QTĐS), Trương Á Minh (QTĐS), Đào Cao Khoa, Đặng Hùng Việt, Nguyễn Vũ Quân (ĐC QTĐS) và các nữ vô địch quốc gia Lê Thị Hương (4 lần VĐQG, ĐC QTĐS), Hoàng Hải Bình, Châu Thị Ngọc Giao, Nguyễn Thị Hồng Hạnh (QTĐS), Phạm Thu Hà, Ngô Lan Hương.

Từ mùa xuân 1993 các kỳ thủ Việt Nam bắt đầu tham gia thi đấu quốc tế gồm các giải Vô địch cờ Tướng Thế giới, Vô địch châu Á, giải đấu thủ mạnh châu Á, giải Phật Thừa Bôi, giải Thẩm Dương… Trong các giải này các kỳ thủ Việt Nam đã tỏ rõ tài nghệ của mình, vượt qua nhiều nước châu Á và xếp vào hàng thứ hai thứ ba. Đồng đội cờ Tướng Việt Nam đoạt cúp bạc và ở giải trẻ cờ Tướng thế giới danh thủ Việt Nam Nguyễn Thành Bảo đã đánh bại danh thủ Trung Quốc, đoạt cúp vàng lứa tuổi trẻ rất vẻ vang.

Nhìn lại lịch sử cờ Tướng nước nhà, có thể thấy cờ Tướng Việt Nam đã trải qua một con đường gian khổ, lúc thăng lúc trầm, nhưng với sự say mê của mỗi một con người, của từng vùng đất, cờ đã ăn sâu bám rễ vào trong hoạt động văn hóa, giải trí, thể thao lành mạnh của con người Việt Nam cho nên cờ vẫn trường tồn và phát triển ngày càng lớn mạnh.