Giai thoại làng cờ: Cần thua hơn thắng!

Qui ước và ký hiệu

Hội cờ TpHCM đã xuất bản một số sách cờ Tướng mạnh dạn sử dụng những qui ước, ký hiệu để nội dung phong phú, được đông đảo bạn đọc hoan nghênh. Nay phố biến quyển tư liệu này cũng xin dùng qui ước, ký hiệu đó đế ít tốn giấy mà thông tin được nhiều điều. Do một số bạn chưa nắm rõ nên ở đây xin nhắc lại những qui ước ký hiệu này. Đồng thời qua ý kiến đóng góp của một số bạn, chúng tôi bố sung thêm một số điểm mới và hướng dẫn cách xem cho những bạn chưa nắm rõ cách trình bày của chúng tôi.

[b]1. Bàn cờ[/b]
Các hình vẽ bàn cờ trong sách được qui ước: phía dưới thuộc về bên Trắng, phía trên thuộc về bên Đen

[FEN popup=0 text=0]9/9/9/9/9/9/9/9/9/9[/FEN]Hệ thống tọa độ vẫn giữ như cũ, tức là các lộ thông dùng vẫn được đánh số thứ tự từ 1 đến 9 và tính từ phải sang trái (Xem hình).

[b]2. Quân cờ[/b]
Dù thực tế quân cờ có mang màu gì thì trong thuật ngữ cờ Tướng ta vẫn qui ước một bên là quân Đen và một bên là quân Trắng. Quân Trắng luôn luôn đi trước còn quân Đen đi sau.

[b]3. Ký hiệu[/b]
[b]A. Về quân cờ:[/b]
Các quân cờ được ghi tắt bằng những chữ như sau:
– Tướng: T
– Sĩ: S
– Tượng: T
– Xe: X
– Pháo: P
– Mã: M
– Binh (Chốt): B

[b]B. Chữ viết tắt:[/b]
– trước: t (như Xe trước: Xt)
– sau: s (như Pháo sau: Ps)
– giữa: g (như Binh giữa: Bg)

[b]C. Về đi quân:[/b]
– Tấn: (.) dấu chấm (như Xe 2 tấn 6: X2.6)
– Bình: (-) dấu ngang (như Pháo 8 bình 5: P8-5)
– Thoái (Thối): (/) gạch xéo (như Mã 6 thoái 4: M6/4)

[b]D. Về đánh giá khen, chê:[/b]
– Nước đi hay: !
– Nước đi tuyệt hay: !!
– Nước đi yếu: ?
– Nước đi sai lầm: ??
– Nước đi hay nhưng còn phải xem lại: !?
– Nước đi dở nhưng không hắn thật dở: ?!
– Thế cờ bên Trắng ưu hơn bên Đen: +-
– Thế cờ bên Trắng hơi ưu một chút: + =
– Thế cờ bên Trắng thắng: 1-0
– Thế cờ bên Đen ưu hơn bên Trắng: -+
– Thế cờ bên Đen ưu hơn mót chút: = +
– Thế cờ bên Đen thắng: 0-1
– Thế cờ ngang ngửa, cân bằng: =
– Thế cờ còn phức tạp, chưa rõ ai hơn, kém: ∞
– Thế cờ hai bên hòa nhau . 1/2-1/2

[b]Lưu ý của Bạn cờ:[/b]
Chúng tôi đã sửa đổi lại một số Qui ước – ký hiệu cho phù hợp với các qui định mới của Luật cờ Tướng. Chúng bao gồm:
*Mầu quân: nguyên bản bên đi tiên là Đen, bên đi hậu là Trắng – sửa ngược lại thành đi tiên là Trắng, đi hậu là Đen
*Quân Binh (Tốt): nguyên bản được gọi là quân Chốt, viết tắt là C.

[b]LỜI DẪN[/b]
Cờ Tướng là một trong những môn thể thao trí tuệ được ưa thích nhiều nhất. Không mấy ai là không biết chơi cờ Tướng và không biết “lời bàn” về một vài giai thoại trong thú tiêu khiển thanh cao này. Sự phổ cập đa dạng và phát triển tột độ của bộ môn cờ Tướng, thiết tưởng không cần phải dẫn chứng dài dòng.

Nếu thú chơi cờ Tướng đã trở nên thông dụng và phát tiển mạnh như vậy, thì những giai thoại về Làng Cờ, những cuộc tranh luận về thế cờ, ván cờ, hoặc về một giải cờ nào đó; về những danh thủ nổi tiếng một thời, về những kỳ phổ hay ho tưởng đã thất truyền nhưng nay lại thấy in ấn và xuất bản… chắc chắn là nhiều vô kể. Rõ ràng nếu muốn lạm bàn về cờ Tướng, sẽ có lắm đầu đề để chọn lựa, mà đầu đề nào cũng có nhiều sự kỳ bí, biến hoá, không thể “lời bàn” cho thật cặn kẽ, thấu đáo hết được. Ở đây, chỉ xin đề cập đến một khiá cạnh nhỏ trong thú chơi cờ Tướng, liên quan tới một trong những quân cờ mà vốn thường có lắm dư luận đánh giá rất khác nhau về tính cách vinh nhục của nó: quân Tốt (cũng gọi là Chốt). Thật thế, chính là quân Tốt, một quân “bộ binh” chiếm số lượng nhiều nhất trong số các quân binh chủng khác trên bàn cờ Tướng: 10 quân, (trong trường hợp ở Cờ Vua, Tốt còn được gọi là Binh, có tới 16 quân), có tính cách rất phức tạp. Thân phận của Tốt trên bàn cờ, còn tùy thuộc vào từng quan niệm của mỗi kỳ thủ, bởi vì Tốt là quân yếu nhất, khả năng ứng biến chậm chạp, di chuyển từng nấc một, đem so với những Xe những Pháo thì thật là hết sức chênh lệch. Có nhiều đánh giá về Tốt rất khác nhau tuỳ vào sự thắng bại của từng ván cờ riêng biệt…

Người đời thường ví von, gọi nhau, xem nhau như là quân Tốt đen trong một Ván Cờ Đời lắm nỗi đa đoan, oan trái. “Những thằng Tốt đen trong cuộc đời này” – đó là lời cảm thán đầy thái độ căm phẫn, hoặc cam chịu, chấp nhận. Nhưng lời khuyên duy nhất có thể đưa ra là, trong một ván cờ giao đấu thật sự theo nghiã đen cũng như trong thân phận mỗi người giữa dòng đời trôi nổi, người ta phải học cách nhận diện đúng đắn những quân Tốt đen hiện hữu chung quanh, để chọn lựa cho mình một thái độ hành xử thích hợp, xem trọng đạo lý và đề cao đức độ, mà không đến nỗi bị thua thiệt cũng như không làm mất đi nhân cách của mình. Bài học về Tốt đen rất có giá trị trong bất cứ giai đoạn nào của ván cờ, cũng như trong bất cứ hoàn cảnh nào của cuộc đời mỗi người trong tất cả chúng ta…

Sau đây là một vài điều xin được nhận xét về tính cách của quân Tốt:

[b]TỐT: ĐẶC TRƯNG CỦA HỆ TƯ TƯỞNG PHONG KIẾN[/b]
[i]Con vua thì lại làm vua – Con sãi ở chùa thì quét lá đa…[/i]

Trong trường hợp này thì đúng quá, vì Tốt cho đến cuối đời, cũng vẫn là thân phận Tốt, không khá hơn được. Cờ Tướng mang hệ tư tưởng phong kiến rất rõ, khác với cờ Vua, là sau khi quân Binh đã trải qua “đoạn đường chiến binh” đầy gian nan khổ ải, nhưng đi đến hàng ngang cuối cùng, thì lại được phong cấp rất chi cao trọng, ngang hàng với những nào là Hậu, Xe, Tượng, Mã. Thậm chí quân Binh trong cờ Vua còn có mục đích và cứu cánh rõ rệt, là làm thế nào để được sống sót và đạt đến vị trí vinh quang nhất, (ở hàng ngang chót cùng trên bàn cờ) để có thể, tùy ý người chơi, trở nên quân cờ mạnh nhất, với sức tàn phá khủng khiếp nhất.v.v… Nhưng ở cờ Tướng thì không, quân Tốt đã có số phận an bài rồi. Cho dù Tốt có làm nên được chiến công hiển hách cách mấy, như tiêu diệt được vài quân thù, phá nát được hệ thống phòng thủ đối phương tạo điều kiện cho quân chủ lực tiến công dứt điểm dành thắng lợi.v.v… thì cũng chẳng được trả công hay thăng cấp, tưởng thưởng gì cả: Tốt cũng vẫn là Tốt cho đến tàn cuộc cờ thì thôi. Không những vậy, Tốt rất lấy làm hãi sợ, tủi hổ, khi bị buộc phải tiến đến hàng ngang cuối cùng của bàn cờ. Hệ tư tưởng phong kiến ở trong cờ Tướng được thể hiện rõ nét qua quân Tốt là như thế, chưa nói thêm là còn có quân Tướng, chẳng bao giờ ra khỏi hoàng cung cả, rất cách biệt với quần chúng. Nên nhớ ở cờ Vua, thì quân Vua đi kinh lý rất xa, có mặt khắp nơi không hạn chế…

[b]TRẺ SƠ SINH TRONG KHAI CUỘC[/b]

Trong khai cuộc, thường thì chưa thấy sự hiểm nguy do Tốt đem lại, bởi vì lúc này cả 2 đấu thủ chỉ lo bố trí lực lượng chủ lực để chuẩn bị tham chiến mà thôi. Vai trò của Tốt trong giai đoạn này thường chỉ là khai thông cho tam hoặc thất lộ Mã, hoặc khi đối phương đi đơn đề Mã (Mã nhảy lên bên tả hoặc hữu chứ không lên giữ Tốt đầu) thì Tốt 1 hay Tốt 9 được tiến lên để phong toả quân Mã này. Đặc biệt, Tốt 5 ít khi được điều động tiến lên, trừ khi phải nhường vị trí cho Mã đội hay có Ngọa Tâm Pháo yểm trợ ở phía sau, thì cũng phải qua dăm bảy nước đi trước đó. Trong giai đoạn này, số phận của Tốt rất hẩm hiu, tội nghiệp. Tốt sẵn sàng bị chết non, bị hy sinh uổng mạng, bị tiêu diệt không thương tiếc, cho dù chưa được triển khai với bất cứ ý đồ gì. Khi đối phương bình Xe ăn Tốt đè Mã hoặc sử dụng Phi Pháo chém loạn xạ (!), hoặc Pháo đầu khơi mào cuộc tàn sát đầy hào hứng, nổ ngay tọa độ Tốt 5 giữ cửa, thì lực lượng Tốt bị thiệt hại nhiều lắm. Nếu gặp những đấu thủ thích lấy sự chém giết làm điều vui thú thì ôi thôi, chỉ sau dăm ba nước đi, là binh chủng Tốt chẳng còn được mấy mống. Chỉ có một trường hợp Tốt được gọi là Tiên nhân chỉ lộ, được điều động ngay trong nước đi đầu tiên, thì có khác hơn một chút. Lúc này Tốt 3 hoặc Tốt 7 được giữ ấn tiên phong, được khoác cho một chức danh giả là minh tu (sửa) Sạn đạo (Hán Sở Tranh Hùng) để chuẩn bị cho quân chủ lực theo đó tràn sang trận địa đối phương. Giả bộ đấy thôi, vì khi Tiên nhân chỉ lộ tiến sang hà, thăm dò phản ứng của đấu thủ, thì thường là tiên nhân bất đắc dĩ này không thọ lâu được, cầm chắc cái chết. Nhưng rất hiếm khi các kỳ thủ sử dụng phương án này, vì tiên nhân chỉ lộ là một ý đồ được thực hiện mang tính nghiêm túc không cao, ít khi mang lại hiệu quả. Tóm lại, trong giai đoạn triển khai bố trí lực lượng, Tốt rất tội nghiệp, như trẻ sơ sinh vậy, chưa gây nên tác hại gì cho ai, không những vậy mà còn lắm phen bị thác non rất thảm thương.

[b]KẺ KHIÊU KHÍCH[/b]

Sau khi đã giàn quân xong xuôi, bắt đầu vào trung cuộc, hai bên đấu thủ chuẩn bị tiến hành một cuộc trường chinh. Nước đi đầu tiên để chuẩn bị cho cuộc chinh chiến trường kỳ này thường là cho Tốt tiến lên hà, đối diện với Tốt đối phương. Vị trí này trở thành điểm nóng đầu tiên trên bàn cờ đang thi đấu. Hỗ trợ cho Tốt thường là những binh chủng chủ lực ở tuyến sau. Tốt này bèn được gọi là Tốt thí, bởi vì có bị giết chết cũng không sao, nhưng sẽ tạo điều kiện cho các quân binh chủng yểm trợ tiến lên để giữ được những vị trí trọng yếu nhằm chiếm ưu thế. Mọi sự chú ý của đối phương đều dồn cả vào vị trí đang tranh chấp này, mà thường phải giải quyết sự khiêu khích do Tốt khơi mào. Thế nên sau khi tiến lên hà, Tốt khiêu khích sẽ bị Tốt đối địch giết tươi liền. Bị giết là phải, bởi vì khi tiến lên đứng bên này sông, nhìn ngó ngang ngược qua phía bên kia, đối diện với Tốt đối phương, sự khiêu khích đã trở nên quá rõ ràng khó có thể tha thứ được. Có đến 8, 9 trong 10 trường hợp, đấu thủ khỏi cần suy nghĩ nhiều, cứ thấy bị Tốt khiêu khích là tiêu diệt ngay. Chỉ trừ khi đấu thủ là một danh thủ có nhiều kinh nghiệm kỳ cuộc, tạm thời ẩn nhẫn đưa Xe lên tuần hà, hoặc lên Tượng phòng thủ, với ý niệm rằng Tốt nọ rồi cũng không sống nổi đâu mà! Tốt thí có lẽ số phận đang chỉ mành treo chuông, run như cầy sấy, không hề mong muốn bị loại ra khỏi cuộc chơi một cách chóng vánh như vậy. Vậy mà có khi cũng được gọi là cảm tử quân, sẵn sàng chết không tiếc thân. Như vậy, để khởi đầu cho một cuộc trường chinh, để có cớ đem quân sang trận địa đối phương nhằm (trả thù) cho một con dân (!) sẽ bị giết chết, vừa bị giết chết, Tốt được điều động tiến lên hà, công khai khiêu khích đối phương, thái độ gây hấn không cần dấu diếm, rất đáng ghét. Và, cuộc cờ từ đây bắt đầu đi vào trung biến lắm phức tạp, mà rõ ràng khuấy động sự bình yên ban đầu chính là quân Tốt khiêu khích vậy.
[i](Còn tiếp)[/i]

[img]xq367-0.jpg;right;Nguyễn Thành Bảo và chiếc cúp vàng giải trẻ năm 1998 (ảnh VT)[/img]Tháng 10-2005 một tin vui đến với bạn hâm mộ cờ tướng: Nguyễn Thành Bảo tham dự Giải vô địch đồng đội cờ tướng 2005 đã đoạt thành tích xuất sắc-hạng nhất cá nhân. Kể từ nay đội tuyển cờ tướng Việt Nam có thêm một tuyển thủ nặng ký có thể tranh chấp ngôi vị cao với các tuyển thủ Trung Quốc.

Nguyễn Thành Bảo vốn là người Nam Định, ham chơi cờ tướng từ nhỏ. Năm 1992, Ủy ban TDTT nước ta bắt đầu tổ chức các giải cờ tướng toàn quốc và Bảo háo hức theo dõi các giải đấu. Năm 1997 nghe tin tỉnh Thái Bình tổ chức giải cờ tướng để tìm nhân tài tham dự giải toàn quốc, Bảo lặn lội sang Thái Bình. Đến Sở TDTT, Bảo lân la trò chuyện với bạn hâm mộ cờ. Lúc ấy có nhiều người bầy bàn cờ đánh “độ” ở hè đường. Bảo ngồi xem, xăng xái mách dăm nước “gọi gà”. Nhìn gương mặt “non choẹt” của Bảo, nhiều cao thủ gọi vào chơi. Bảo khúm núm sợ sệt đòi người thấp nhất phải chấp mình 2 nước đi trước. Người chấp thua, rút dần xuống chấp đi trước, rồi bị chấp 1 nước thì Bảo chuyển sang người cao hơn, cũng bắt đầu bằng việc chấp Bảo 2 nước. Trong 2 tháng, lần lượt các cao thủ bị Bảo cho ra ngồi chầu rìa và người cao cờ nhất của Thái Bình là Hà Văn Đào vào cuộc. Ông là huấn luyện viên cờ tướng của Sở TDTT Thái Bình, bắt đầu chơi bằng việc chấp Bảo 2 nước. Đến lúc ông đánh bằng phân vẫn thua tuyệt đối thì cuộc chơi dừng lại. Ông nhận Bảo vào đội tuyển cờ tướng Thái Bình. Năm ấy Bảo dự giải cờ tướng cấp tỉnh, giành ngôi vô địch.

Ở Thái Bình, người ta coi Bảo là bị “ngộ cờ”. Có đêm đông rét cắt da cắt thịt Bảo đang ngủ bỗng vùng dậy, bật đèn lấy bàn cờ ra chơi một mình và quấn chăn vào người ngồi đến trưa hôm sau. HLV Hà Văn Đào rất thích tính ham học, ham rèn luyện của Bảo. Ông cử Bảo dự giải trẻ cờ tướng toàn quốc, Bảo đoạt luôn huy chương vàng. Thay mặt cho đội tuyển trẻ Việt Nam, Nguyễn Thành Bảo sang Giang Tô (Trung Quốc) dự Giải cờ tướng châu Á. Tại Giang Tô một lần nữa Bảo lập thành tích kỳ diệu: đoạt huy chương vàng giải trẻ. Báo chí Trung Quốc và nhiều nước châu Á đã tốn không ít giấy mực để bình luận sự kiện này. Nhiều nhà nghiên cứu cờ tướng đã cảnh báo với Hiệp hội cờ tướng Trung Quốc rằng, khi lớp trẻ như Nguyễn Thành Bảo lớn lên thì ngôi vị vô địch của Trung Quốc sẽ bị đe dọa nghiêm trọng.

Nhưng số phận Nguyễn Thành Bảo vẫn còn nhiều khúc quanh co, long đong, lận đận. Tại giải cờ tướng toàn quốc Bảo chưa vươn qua được hạng 10. Đầu quân cho Bà Rịa-Vũng Tàu, tháng 8-2001, Bảo tham gia Giải vô địch cờ tướng châu Á tổ chức tại Vũng Tàu. Đây là sự ưu ái lớn của Sở TDTT Bà Rịa-Vũng Tàu dành cho Bảo. Vì trong giải cờ tướng toàn quốc năm đó thứ hạng của Bảo vẫn kém Võ Văn Hoàng Tùng và suất chính thức theo điều lệ phải là của Võ Văn Hoàng Tùng. Năm đó, do một tuyển thủ In-đô-nê-xi-a không đến kịp nên Võ Văn Hoàng Tùng từ vị trí dự bị đã được vào thi đấu nhưng anh cũng không làm được gì nhiều cho cờ tướng Việt Nam. Ngay cả Bảo cũng bị tụt xuống hạng 8, nhưng ván cờ anh thắng Hồng Trí (Trung Quốc) đã làm chấn động dư luận cờ tướng châu Á. Khi bạn hâm mộ cờ hết sức hy vọng vào anh thì ở vòng trong gặp lại Hồng Trí, anh mang ngay bố cục sở trường của Hồng Trí ra thi đấu, trong khi với bố cục này anh hoàn toàn… không biết gì (?). Kết quả anh thua thảm hại, mất hết ý chí chiến đấu.

Có tài nhưng cũng có tật, anh gây lộn với cả HLV đội tuyển cờ tướng Bà Rịa-Vũng Tàu. Tức mình, anh tìm đến đầu quân cho đội Gia Lai. Nhưng khi anh đến giải cờ tướng toàn quốc thì đội Bà Rịa-Vũng Tàu kiên quyết không cho anh thi đấu, lý do anh vẫn đang chịu sự quản lý của Sở TDTT Bà Rịa-Vũng Tàu. Rồi anh cũng ký được hợp đồng với đội Gia Lai. Nhưng tính cách nóng nảy và bệnh “ngôi sao” của anh làm cho đội Gia Lai không sao chiều nổi. Lúc đó Bà Rịa-Vũng Tàu mời gọi anh và anh lại đến Bà Rịa-Vũng Tàu. Tại giải cờ tướng toàn quốc, đến lượt đội Gia Lai không cho anh thi đấu vì chưa hết hợp đồng với Gia Lai. Anh tiếp tục bị gạt khỏi kỳ đài.

Không tham gia giải toàn quốc, anh đi đánh cờ “độ” ở khắp các tỉnh, thành phố trong nước. Có lúc anh “vượt biên” sang Trung Quốc để đánh cờ “độ”. Anh tránh các địa phương có phong trào cờ tướng mạnh ở Trung Quốc, chỉ đến các vùng cờ chưa được cao. Đặc điểm của người Trung Quốc là phải chơi “độ” đến lúc hết tiền mới thôi nên mỗi chuyến du đấu anh kiếm đủ tiền ăn, tiền đi đường và tích lũy vô số kinh nghiệm. Mỗi lần từ Trung Quốc về, anh vào thành phố Hồ Chí Minh và giở các chiêu mới học ra “tỉ thí” với các cao thủ. Rèn nhiều, sức cờ của anh ngày càng mạnh. Cùng với sự trải nghiệm cuộc sống trên nhiều tỉnh, thành phố của cả nước, anh trở nên ôn hòa, điềm tĩnh hơn. Những năm anh lăn lộn khắp các sới cờ thì kỳ đàn có nhiều đổi thay quan trọng. Các tuyển thủ Hà Nội mang vào giải cờ tướng toàn quốc lối chơi mới, giàu tính sáng tạo, lối chơi đậm chất Việt Nam. Hà Nội đã có 4 lần đoạt ngôi vô địch quốc gia vào các năm 1999, 2003, 2004, 2005. Các tuyển thủ Hà Nội đã thi đấu giao hữu không hề sút kém trước cao thủ hàng đầu Trung Quốc như Từ Thiên Hồng, Lý Lai Quần. Đặc biệt năm 2005 kỳ thủ trẻ Nguyễn Vũ Quân (Hà Nội) đã đoạt huy chương đồng tại Giải vô địch cờ tướng thế giới và được phong Đặc cấp quốc tế đại sư. 2005 cũng là năm Nguyễn Thành Bảo hết hạn “hợp đồng”, anh chính thức về đầu quân cho đội Bà Rịa-Vũng Tàu, đội tuyển đã thu nạp 2 cựu vô địch quốc gia Đào Cao Khoa, Đặng Hồng Việt.

Giải vô địch đồng đội cờ tướng toàn quốc 2005 ghi nhận sự kiện đặc biệt, sự trở lại của đội thành phố Hồ Chí Minh và sự trở lại của Nguyễn Thành Bảo. Sau 3 năm giữ vị thế cao, lần đầu tiên đội tuyển Hà Nội thi đấu sa sút, đội thành phố Hồ Chí Minh chiếm lĩnh kỳ đài. Kết quả đội thành phố Hồ Chí Minh xếp hạng nhất toàn đoàn và thứ hạng cá nhân theo thứ tự là Nguyễn Thành Bảo (Bà Rịa-Vũng Tàu), Trềnh A Sáng, Trương A Minh (TP Hồ Chí Minh). Sự trở về của Nguyễn Thành Bảo và thay bậc đổi ngôi ở giải đồng đội báo hiệu tình thế gay cấn, quyết liệt ở Giải vô địch cờ tướng hạng nhất toàn quốc đầu năm sau. Và nhiều người đang hy vọng Nguyễn Thành Bảo sẽ vô địch quốc gia. Điều đó chưa biết có thành hiện thực hay không, nhưng chắc chắn vị trí vô địch sẽ có thêm một ứng viên “nặng ký” Nguyễn Thành Bảo, người làng cờ vẫn thường gọi là [i]Bảo Thái Bình[/i].