Cờ cười: tranh vui về cờ 4

[img]xq391-0.jpg;right;[/img]Giới cờ giang hồ Việt Nam đã được định hình khá sớm. Một mặt do nằm giáp với Trung Quốc nên cờ Tướng được truyền bá sang nước ta từ lâu, mặt khác cộng đồng Hoa kiều sinh sống ở nước ta rất đông, nhất là ở các thành phố lớn như Sài Gòn, Hà Nội, Đà Nẵng, Nha Trang, Cần Thơ, Bạc Liêu, Hải Phòng… Cờ Tướng là một trong những trò chơi hứng thú nhất của cộng đồng này. Có nhiều gia đình con cháu đều là những danh thủ giỏi. Ở đồng bằng sông Cửu Long cũng xuất hiện những cao thủ lỗi lạc một thời, ở miền Bắc có Nam Định, Thái Bình, Hà Đông… là những vùng đất sản sinh ra những danh kỳ lừng danh. Miền Trung ít hơn nhưng cũng từng có những danh thủ tiếng tăm. Từ đội ngũ những tay cờ kỳ tài ấy đã xuất hiện như bậc cao thủ ngao du khắp các tỉnh. Đi ít thì những tỉnh lân cận hay một vùng như đồng bằng Nam Bộ hay đồng bằng Bắc Bộ, nhiều hơn là từ Bắc vào Nam, từ Nam ra Bắc. Những chuyến đi, những ván đánh của họ một số được ghi lại tới nay, những chuyến đi của họ trở thành những giai thoại thú vị mà các bậc cao niên vẫn còn kể cho tới tận bây giờ.

Có thể kể ra đây trong giới cờ giang hồ một số tên tuổi khá nổi bật như Hứa Văn Hải, Nguyễn Thành Hội, Nguyễn Văn Ngoan, Hà Quang Bố, Trần Quái, Phạm Thanh Mai, Đặng Đình Yến, Nguyễn Thi Hùng, Trần Đình Thủy, Nguyễn Minh Trưng, Trần Văn Ninh… (các tên tuổi bậc nhất của làng cờ Việt Nam đã được nói tới trong các tập của sách “Cờ Tường: Sự tích, Thú chơi, hai thoại”. Chính họ góp phần khuấy động cả phong trào cờ Tướng trên khắp toàn quốc. Không một môn cờ nào khác ở nước ta lại hoạt động sâu rộng, sôi động trong quần chúng và có tiếng vang như thế.

Trình độ cờ giang hồ tuy rất cao, nhưng đó là thời mù tịt thông tin về các đối thủ, nếu có nghe tới ai đó cao cờ thì cũng chỉ là “kiến kỳ thanh bất kiến kỳ hình”, lắm khi gặp nhau đánh nhau vỡ đầu mới hay đó là tên tuổi mình ngưỡng mộ. Sau đây là một vài mẩu chuyện về những cuộc gặp nhau khá thú vị như thế.

Chung Trân là một danh kỳ có tên tuổi, ông đã từng giang hồ sang Việt Nam và đánh thắng nhiều trận khiến tới bây giờ các kỳ thủ Việt Nam cao tuổi vẫn nhớ tới chuyên du đấu ấy. Sau khi chu du Việt Nam bèn quay về Trung Quốc theo đường Quảng Đông. Bấy giờ ở Quảng Đông có một đại cao thủ tiếng tăm lưng lẫy tên gọi là Hoàng Tùng Hiên, là một trong “Tứ đại thiên vương” của vùng này, nhưng Hoàng Tùng Hiên là nhà giàu, có cơ nghiệp đồ sộ nên chẳng cần phải đi giang hồ, chỉ ở nhà mà người tới xin tỷ thí ngày nào cũng có, người nào cũng xưng mình là cao thủ giang hồ nên dần dà Tùng Hiên cũng chẳng còn nhớ được hết những tên tuổi các bậc cao thủ ấy. Vả lại Tùng Hiên phần lớn đều đánh thắng bọn họ. nhiều lẩn chấp cả Mã mà vẫn thắng, nên gặp ai đánh thì đánh nhưng không quan tâm mấy tới tên tuổi hay lai lịch làm gì.

Một bữa có người khách lạ tới dinh Hoàng Tùng Hiên yết kiến và xin tỷ thí. Sau khi phân ngôi chủ khách, bèn ngả bàn cờ ra. Chủ hỏi vậy tiên sinh đinh đánh thế nào? Khách đáp “Tiếng tăm ngài nổi như cồn như sông bể, thế thì hãy chấp tôi Mã!” Hoàng xua tay mà rằng:”ở đây cung có lúc tôi chấp đã nhưng với tiên sinh chưa biết thế nào, tôi không dám, may ra chỉ chấp được một tiên!” Khách đáp: “Thực ra nếu tôi là kẻ ‘nổi danh thì chắc ngài phải biết từ lâu, nam ngài không biết tới tôi thì tôi cũng như muôn người giữa đám loạn quân, ngài không chấp thì tôi đánh làm sao lại”. Rốt cuộc Hoàng đồng ý chấp 2 tiên. Ngày đầu tiên Hoàng Tùng Hiên thua cả, cũng đã lấy làm lại. Sang ngày thứ hai bèn đề nghị chỉ chấp một tiên, khách bằng lòng. Hai người kịch chiến từ sáng tới khuya, Tùng Hiên phải vận hết công lực nhưng rốt cuộc vẫn thua liểng xiểng, mất bao nhiêu là bạc. Đêm về Tùng Hiên không sao ngủ được, biết mình đã gặp phải một tay lão luyện, lại biết cách nhử mình nên trong bụng vừa mừng vừa lo, mừng vì đã lâu mới gặp cao thủ xứng tầm, lo là không biết đùng cách gì để trị người này.

Hôm sau hai bên đánh bằng phân, Hoàng Tùng Hiên cờ tuy không kém, nhưng vừa đuối sức vừa bàng hoàng nên lại thua luôn, mất thêm một khoảng tiền cực lớn, bèn tự nguyện xin ngừng không đánh nữa, bấy giờ mới cung kính hỏi danh tính của khách. Khi biết đó là Chung Trân thì giật mình, lấy làm khâm phục lắm, mới tâm sự rằng từ lâu đã nghe danh mà không giáp mặt. Hai người tứ đó thành bạn cờ. Vào thời đó Quảng Đông còn có một nhân vật cờ xuất chúng nữa là Tăng Triển Hồng. Thế là ba người này cùng nhau làm bá chú cả một vùng cờ rộng lớn, được thiên hạ kính nể đặt cho biệt danh “Việt Đông tam phượng” (ba con chim Phượng Hoàng của đất Quảng Đông).

Cờ Tướng vốn là một trò chơi vô hại nên thời nào cũng được thả nổi cho toàn dân. Chơi cờ chẳng phải xin phép xin tắc bao giờ. Tuy nhiên không phải ai cũng tiếp cận dễ dàng với cờ Không phải là do cấm đoán mà là do trình độ của người chơi. Hãy tới một sân cờ người ở lễ hội: hay thì hay dấy, đẹp thì đẹp đấy, nhưng có người chỉ đứng 5, 10 phút là bỏ đi vì “chán quá, chẳng hiểu gì cả”. Trái lại có lắm người mê mải xem tứ đầu chí cuối, lúc thì thích thú reo hò, lúc thì chép miệng lắc đầu, khi thì hăng máu chỉ trỏ tranh cãi, khi thì cười ồ thoả thích trước nước đi dạt dột của một bên. Người trình độ càng cao, hiểu càng sâu thưởng cái hay cái đẹp mới sướng. Ở những trận tỷ thí giữa các đại cao thủ thì khỏi phải nói, cử nghe tên là kẻo nhau nườm nượp đi xem, xem xong nhớ vanh vách những nước cờ tuyệt diệu ấy suốt đời.

Các đấu thủ khi thượng đài đều rất bảo trọng thanh danh, uy tín của mình. Tuyệt đại đa số các trận tỷ thí đều hết sức trung thực và quyết liệt, mang tinh thần thượng võ rất cao. Vả lại dưới hàng nghìn con mắt tinh tường của khán giả, không mấy cao thủ lại dại dột “múa rìu qua mắt thợ hay mánh lận con đen” để chuốc tiếng xấu cả đời. Có khi một cao thủ thắng cuộc đang hớn hở giơ cao chiếc cúp thì đột nhiên từ trong đám khán giả có người nhảy vọt ra, giằng lấy cúp mà kêu lên “Hãy khoan nhận cúp, xin tỷ thí vơi ta một ván, thắng thì đem cúp về!” Kẻ đoạt ngôi quán quân cũng chẳng muốn mang tiếng hèn nhát ôm cúp rút lui trước kẻ thách thức táo tợn và đầy bản lĩnh kia, thế là một trận cờ nảy lửa mới lại bắt đầu khiến cho người xem lại được hả hê chiêm ngưỡng. Bởi vậy đã từng có không ít những cuộc tranh luận. Người cho rằng cách tổ chức giải cờ quá bài bản hiện nay: nhét hàng trăm đấu thủ vào phòng kín cổng cao tường chẳng ai được xem, quy đinh thời gian thi đấu nghiêm ngặt… đã giết chết bản chất của cờ, không còn kích thích hứng khởi để đấu những ván hay nhất, đẹp nhất mà không quan tâm tới sự thắng thua, đánh mất mối quan hệ giữa khán giả và đấu thủ vốn là tác nhân quan trong trong cuộc chơi đầy tính giao lưu, hội hè, loại bỏ sự thách đố tự nhiên tạo bất ngờ thú vị. Kiểu đánh hiện nay khá là công nghiệp, các đấu thủ đều có đơn vị chủ quản: là kỳ thủ “ăn lương biên chế” hết năm này đến năm khác gặp nhau nhẵn mặt, còn ngoài dân gian dẫu có tài giỏi mấy cũng chẳng thể béng mảng vào. Lắm kỳ thủ thi đấu để giữ chế độ, giữ lương, thưởng… nên họ chơi thận trọng, chặt chẽ, không muốn mạo hiểm, tránh những đòn biến ảo, những nước tài hoa, những thử nghiệm mới mẻ, sáng tạo, nơm nớp sợ thua. Nhiều khi còn thảm hại hơn nữa: các cao thủ hễ đụng nhau là sớm bắt tay hòa để dành sức tiêu diệt những “thấp thủ”. Cuối cùng so kè nhau từng chút hệ số phụ để kiếm thành tích. Cuối cùng là tuy có tài có năng thực nhưng cứ phải nem nép chịu sự “chỉ đạo” cực kỳ vô lý của huấn luyện viên, cam tâm “tự sát” trước những đối thủ dưới cơ, tức là tự hạ nhục mình để phục vụ cho cái gọi là “quyền lợi chung”! Hỡi ôi, còn đâu thôi oanh liệt, hồn nhiên của cờ!

[b]Sĩ[/b]

[b]Đặc điểm[/b]
Sĩ cũng là một binh chủng phòng thủ, phối hợp cùng Tượng và Tốt đầu che chắn cho Tướng. Sĩ không được ra khỏi cung Tướng nên phạm vi hoạt động của nó rất hạn hẹp. Tuy nhiên nhiệm vụ chính của nó là che chắn bảo vệ tích cực cho Tướng nên sự tồn vong của Sĩ liên quan trực tiếp đến sự an nguy của Tướng.

[b]Thực lực[/b]

Khi Sĩ ở giữa cung nó khống chế được 4 điểm ở 4 góc cung, còn nó ở bất cứ góc nào thì chỉ khống chế 1 điểm mà thôi. So với Tượng thì Sĩ không có tầm hoạt động xa, thế nhưng khuyết Tượng không sợ song Xe, chứ khuyết Sĩ thì rất đáng sợ, vì tục ngữ có câu: “khuyết Sĩ kỵ song Xe”. Nhìn chung thực lực của Sĩ cũng tương đương với Tượng.

[b]Cách sử dụng[/b]

Cũng giống như Tướng trong quá trình chiến đấu, Sĩ nên tĩnh, không nên động. Đồng dạng với Tượng, Sĩ che chắn cho Tướng lúc lâm nguy, cản đường Mã địch, làm ngòi Pháo mình. Khi phòng thủ, phối hợp cùng Tượng chống đỡ Xe địch hoặc phòng Pháo tấn công, hình thành “hoa Sĩ, Tượng” hoặc thành “thuận Sĩ, Tượng”, phòng Mã tấn công thì nên “giương Sĩ giác”. Sau đây chúng ta xem một số thế cờ:

Thế 1: Chẹn Mã lộ Tướng tranh thắng.
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Chẹn Mã lộ Tướng tranh thắng
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 3k5/9/2P6/9/9/4R4/9/6h1E/4A1r2/3AK3c w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1. S5.4 X7-4 2. X5.5 Tg4.1 3. B7.1 Tg4.1 4. X5/2 }END[/game]
thắng.

Thế 2: Che chở bảo vệ Tướng mình.
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Che chở bảo vệ Tướng
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 2eaka3/9/4e4/8C/9/9/r8/4E4/4A4/4KA3 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1.P1-5 S6.5 }END[/game]
Sĩ, Tượng bảo vệ Tướng Đen lên đầu cùng bên như vậy gọi là “thuận Sĩ, Tượng”. Nếu đi thuận Sĩ, Tượng sẽ vô hiệu hoá Pháo đối phương không còn chiến đấu được nữa.

Bây giờ cũng thế cờ này, nếu Đen đi.

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Che chở bảo vệ Tướng
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 2eaka3/9/4e4/8C/9/9/r8/4E4/4A4/4KA3 b – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1… X1.3 2. S5/6 X1/3 3. S4.5
}END[/game]

Lên Tượng và Sĩ ở 2 cánh khác nhau như vậy gọi là “nghịch Sĩ, Tượng” hay cũng gọi là “hoa Sĩ, Tượng”. Chơi kiểu này ngăn chặn mọi nước chiếu của Xe.

Thế 3: Dùng Sĩ che để di chuyển Tướng.

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Dùng Sĩ che để di chuyển Tướng
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 2P1kae2/4a4/4c3e/4C4/8p/9/9/9/5K3/5A3 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1. S4.5! B9.1 2. Tg4/1 B9-8
3. Tg4-5 B8-7 4. Tg5-6 }END[/game]
thắng.
Nhờ Sĩ lên mặt che Tướng Trắng từ cánh mặt chuyển sang cánh trái, hỗ trợ Tốt chiếu bí, không có Sĩ thì ván cờ hoà.

Thế 4: Làm ngòi cho Pháo tấn công xa.
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Làm ngòi cho Pháo tấn công xa
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 4c4/3k5/3aR4/9/9/9/9/9/C3Apr2/4K4 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1. P9-6 S4/5
2. S5.6! S5.4
3. X5-6 }END[/game]
thắng.

III. Giá trị của các quân

Chơi cờ là cuộc chiến đấu giữa hai đạo quân. Cuộc chiến này luôn diễn ra bên này hoặc bên kia tiêu diệt quân đối phương, hoặc cả hai bên cùng tiêu diệt quân lẫn nhau. Người ta nói, đó là hai bên trao đổi quân với nhau.

Nhưng chúng ta đã học, mỗi quân cờ có lối đi khác nhau thể hiện sức mạnh khác nhau, tức giá trị của chúng không đồng nhất. Vậy căn cứ vào đâu để trao đổi quân? Những người chơi cờ trước kia bảo rằng: “Xe 10, Pháo 7, Mã 3” như thế có đúng không?

Trước hết phải nói là câu đánh giá sức mạnh của Xe, Pháo, Mã như thế là không công bằng, không chính xác nhưng cũng không hoàn toàn sai. Không hoàn toàn sai vì đánh giá cao quân Xe là đúng, cho Xe giá trị 10 cũng đúng và sức mạnh của Xe bằng sức mạnh của Pháo và Mã hợp lại cũng đúng nốt. Nhưng đánh giá quân Pháo quá cao, cho rằng hai quân Pháo cộng lại hơn một Xe là không chính xác. Đánh giá quá thấp Mã, cho rằng hai Mã cộng lại không bằng một Pháo là không công bằng và hoàn toàn không chính xác.

Những nhà nghiên cứu, lý luận về cờ đã thống nhất đánh giá lại các quân theo bảng giá trị sau.

Nếu lấy một con Tốt chưa qua hà làm chuẩn để xác định giá trị thì nó chỉ bằng 1. Vì khi chưa qua hà Tốt là quân kém năng lực nhất, nó chỉ kiểm soát có mỗi một điểm trước mặt. Thế nhưng khi nó đã qua hà thì trở nên linh hoạt hơn. Nó có thể rẽ nhánh qua phải, hoặc qua trái và có thể uy hiếp bất cứ quân nào của đối phương vì nó có giá trị quá thấp, sẵn sàng “đổi mạng” với quân đối phương. Bây giờ không thể chỉ coi nó có giá trị 1 nếu đối phương cũng đồng tình bỏ ra một Sĩ hoặc một Tượng để đổi lấy Tốt. Như vậy giá trị của Tốt đã qua hà phải là 2.

Từ lấy Tốt làm chuẩn, người ta đã so sánh giá trị của các quân cờ như sau:

Với bảng giá trị đó, người ta liệt Xe, Pháo và Mã vào loại những “quân mạnh”. Các quân Sĩ, Tượng, Tốt vào những “quân yếu”. Trong bản này không nói giá trị của Tướng vì nó không phải là một quân chiến đấu, dù đôi khi nó cũng giúp các quân của phe nó giành chiến thắng, nhưng không thể đánh đổi nó với bất cứ giá nào nên không cần thiết đề ra giá trị của nó. Hễ mất Tướng thì thua cờ, đó là qui ước cơ bản khi bày ra trò chơi này.

Trở lại bảng giá trị, ta so sánh để thấy giá trị một Xe tương đương một Mã và một Pháo, hoặc hai Pháo hay hai Mã cộng một Tốt. Còn giá trị một Mã ngang với một Pháo hay có kém tí ti, còn hai Mã thêm một Tốt chưa qua hà bằng hai Pháo. Xe Pháo Mã là bộ ba ngang với Xe hai Mã hoặc Xe hai Pháo. Nếu so sánh với Sĩ, Tượng thì thấy một Mã hoặc một Pháo tương đương với hai Sĩ hoặc hai Tượng. Nếu so sánh với Tốt thì một Mã bằng hai Tốt qua hà và một Tốt qua hà bằng một Tượng hoặc một Sĩ.

Chính định giá trị các quân như thế mà các đối thủ căn cứ vào đó để trao đổi quân, tính toán trao đổi thế nào là ngang bằng, trao đổi thế nào là lời chất hay lỗ chất…

Thế nhưng đây chỉ là giá trị của các quân mang tính chất tuyệt đối, nghĩa là chỉ căn cứ vào sức mạnh so sánh giữa chúng trên một bàn cờ trống trơn, không đặt trong một thế cờ phức tạp nào. Người ta cũng gọi đây là giá trị vốn có của từng quân cờ. Còn trong khi giao đấu, ở từng giai đoạn cụ thể, với những vị trí đứng khác nhau, giá trị của từng quân cờ thay đổi. Nó có thể tăng cao hơn, nếu nó đứng ở vị trí tốt, hoặc cũng có thể giảm đi nếu đứng ở vị trí xấu. Người ta gọi giá trị này là giá trị biến động của các quân. Do đó người chơi cờ cao không phải chỉ căn cứ vào giá trị vốn có mà còn phải căn cứ vào giá trị biến động của các quân để quyết định nên đổi quân hay không.