Cờ cười: tranh vui về cờ 4

Ở cờ vua cũng không thiếu gì: nếu không có Hoàng Mỹ Sinh thì làm sao có được Hoàng Nam Thắng và Hoàng Mỹ Hương Giang như bây giờ. Hay như có ba thế hệ gia đình ông Phạm Văn Tuyển (Quảng Ninh) đều chơi cờ rất giỏi. Làng cờ nước nhà cũng không lạ gì cha con Hoàng Minh Chương, Hoàng Thanh Trang…

Rất nhiều người cho rằng đó là do gien từ đời trước truyền lại cho đời sau. Điều đó hoàn toàn đúng, bởi không chỉ trong cờ mà ở hàng loạt lĩnh vực khác như văn học, hội họa, âm nhạc, toán hoặc thể thao… ta cũng thấy có hiện tượng cha truyền con nối, thậm chí đến hàng chục đời, cháu chắt còn làm rạng danh cho tổ tiên. Chính cấu trúc ưu việt trong một phần nào đó của của bộ não đã được sao chép từ thế hệ trước cho thế hệ sau. Thí dụ, có những cấu trúc não rất nổi trội về tư duy logic, lại có những cấu trúc ưu thế về tư duy hình tượng. Tuy nhiên cũng có những kỳ thủ mà cha mẹ hay ông bà mình hoàn toàn không biết gì về cờ, nhưng trong cấu trúc não vẫn trội bật về một hướng tư duy nào đó.

Có những cậu bé, cô bé ngay từ những nước cờ đầu tiên đã thể hiện ngay được những phẩm chất ưu tú của mình, tiếp thu những sự lắt léo, phức tạp, sâu sắc của cờ một cách nhẹ nhàng thoải mái cứ y như sinh ra là để chơi cờ vậy. Người ta gọi đó là những tài năng bẩm sinh. Nếu được phát hiện kịp thời, được tạo đầy đủ điều kiện để phát triển và có được phương pháp giáo dưỡng đúng đắn cộng với sự lao động cần mẫn thì nhất định sẽ thành nhân tài.

Những tài năng bẩm sinh là rất ít ỏi, những thần đồng lại càng vô cùng hiếm hoi, trong hàng triệu người mới có được một. Vì vậy trong thể thao trí tuệ, phát hiện được tài năng đích thực là một công việc rất tinh tế và quan trọng. Chỉ có những người thầy có kiến thức sâu, có nhạy cảm và cả linh cảm mới có khả năng “tìm được anh hùng trong đám vạn quân”.

Botvinik nhà vô địch cờ vua thế giới, nhà sư phạm cờ nổi tiếng khi gặp được cậu bé Kasparov lúc ấy chưa đầy 10 tuổi mà đã tỏ ra vô cùng hài lòng. Ông như trẻ hẳn ra khi trò chuyện với chú bé này và chú ngay lập tức đã trở thành người học trở yêu của ông. Cả thầy và trò đều có cảm giác là họ từng chờ đợi nhau từ lâu (theo hồi ký “Những bước đi đầu tiên” của Đại kiện tướng Nikitin). Từ đó Botvinik dốc lòng dạy dỗ bằng cả nhiệt tâm lẫn phương pháp sư phạm tân tiến của mình để sau này Kasparov trở thành nhà vô địch thế giới. Đó là một minh chứng sinh động cho sự tinh tế trong việc phát hiện những tài năng đích thực, bởi nói cho cùng, nếu không phải là tài năng bẩm sinh đích thực thì dù có cố công đào tạo 10 hay 20 năm cũng không thể trở thành một ngôi sao lớn của thể thao được, nhất là trong thể thao trí tuệ, một điều mà chính lịch sử cờ vua, cờ tướng đã chỉ ra rất rõ ràng.

Riêng trong thiên hà của chúng ta đã có khoảng 10 tỷ ngôi sao tạo thành một dòng sông sữa cực đẹp (dải Ngân Hà) vắt ngang bầu trời đêm. Tuy nhiên số lượng này cũng chỉ đủ cho chiếc máy chơi cờ mạnh nhất hiện nay – Deep Blue tính trong vòng… 10 phút. Các nhà khoa học cho rằng trong toàn vũ trụ lại có cỡ 10 tỷ thiên hà như của chúng ta. Tức là có cỡ 100 tỷ tỷ ngôi sao. Nếu viết ra đầy đủ con số đó phải thế này:

100’000’000’000’000’000’000 (20 con số 0)

Quả là một con số cực lớn. Ta thử tính xem nếu đem Deep Blue tính số nước cờ nhiều như thế này phải mất bao lâu. Tốc độ của máy khi chiến thắng nhà vô địch thế giới Kasparov là 200 triệu (2 x10⁸) nước một giây. Ta lại biết một năm có 365 ngày, mỗi ngày 24 giờ, mỗi giờ có 60 phút và mỗi phút có 60 giây, tức là một năm có 60x60x24x365 giây. Dễ dàng tính được thời gian:

1020 / (2 x10⁸ x 60 x 60 x 24 x 365) = 15854 năm

Con số lớn đấy chứ? Phải mất hơn 158 thế kỉ ròng rã mới tính xong mọi thế cờ.

Tuy nhiên, chỉ cần có khoảng 1000 máy tính Deep Blue (một con số trong tầm tay của loài người) và với khả năng của các nhà khoa học cứ hai năm tăng tốc độ lên gấp đôi, thì chỉ cần cỡ 5 năm nữa chúng ta sẽ tính xong mọi thế cờ có thể có. Khi đó ta sẽ lập được một cẩm nang cờ (cờ Tướng hoặc cờ Vua). Rồi… vĩnh biệt những giây phút suy nghĩ nát óc tìm nước đi. Bạn chỉ cần tra trong cẩm nang sẽ biết được phải đi nước nào để chắc chắn thắng, hoà hoặc xếp cờ chịu thua ngay sau khi đi nước đầu tiên. Trò chơi cờ hấp dẫn từ hàng nghìn năm nay lúc đó sẽ giống như trò… tra từ điển.

[b]Chả lẽ trò chơi cờ sẽ như thế sao?[/b]

May thay, không phải thế. Câu ví von trên đã phóng đại… ngược. Ta cần tính xem số thế cờ phải là bao nhiêu.

Cờ Tướng (và cờ Vua) có giá trị trung bình của hệ số phân nhánh khoảng 38 (bạn có thể thấy con số này khi chơi với VSCCP). Ta hãy lấy tròn là 30 cho dễ tính toán. Có nghĩa lúc đầu (ở độ sâu 1) ta có thể lựa chọn một trong 30 nước đi khác nhau. Đến độ sâu tiếp theo (độ sâu 2), lượt đối phương lại có thể chống trả mỗi nước đi đó cũng bằng một trong 30 nước có thể có, tức là tổng số có thể có 30×30 nước đi. Cứ như thế đến độ sâu d, có khoảng 30d nước đi có thể có. Với d = 68 (độ sâu của một ván cờ rất bình thường, mỗi bên đi 34 lần) thì 30⁶⁸ xấp xỉ 10¹⁰⁰ số nước đi (và cũng chính là số thế cờ).

10¹⁰⁰ (sau số 1 là 100 con số 0) là một con số cực lớn. Để hình dung nó lớn như thế nào, bạn hãy lấy tổng số [b]nguyên tử[/b] (đừng nhầm sang phân tử hoặc những gì lớn hơn nhé) trong tạp chí PCWorld Việt Nam bạn đang cầm trên tay, cộng với tổng số nguyên tử trong người bạn, mọi đồ vật xung quanh bạn, rồi đến quả đất, hệ mặt trời, cả dải Ngân Hà, sau cùng là mọi thiên hà khác… tức là mọi nguyên tử có ở trong vũ trụ này cũng chỉ được đến 10⁸⁰, tức là 10²⁰ lần ít hơn số thế cờ.

Có một cách hình dung khác. Nếu ta có số lượng máy tính Deep Blue [b]bằng số lượng nguyên tử[/b] trong toàn vũ trụ, thì để tính hết số nước đi trên chúng phải làm việc cật lực từ lúc hình thành vũ trụ này (có một lí thuyết cho rằng vũ trụ ta đang sống hình thành sau một vụ nổ lớn gọi là Bigbang cách đây khoảng 15 tỷ năm) thì bây giờ chúng mới tính xong số thế cờ trên.

Như vậy cờ vẫn mãi mãi là trò chơi trí tuệ vô tận thách thức con người và các máy móc của họ.
[img]xq142-1.JPG;center;Vũ trụ lộng lẫy và bao la vô cùng… Cờ cũng vậy! Bức ảnh được mệnh danh là “thiên đường” này thực chất là tinh vân Eagle (Đại Bàng), bao gồm hàng tỷ ngôi sao và vô số các loại vật chất vũ trụ tạo thành. Ảnh do kính thiên văn Hubble chụp.[/img]

[b]Chú thích:[/b]
Bài này đã được đăng trên tạp chí PCWorld Việt Nam, số tháng 6 năm 1999 và thuộc loạt bài cho giải Cờ tướng Máy tính do trường ĐHQG Hà Nội và tạp chí PCWorld Việt Nam tổ chức.

Ngoài nhà tài trợ chính là Công ty du lịch Phương Trang, một mạnh thường quân (đề nghị không nêu tên) đã tài trợ thêm cho giải số tiền tương đương với công ty trên mà không đòi hỏi bất cứ quyền lợi gì.

Tham dự giải này có 16 kỳ thủ, trong đó có các kỳ thủ mạnh như: Nguyễn Vũ Quân (Hà Nội, hai lần vô địch quốc gia), Trịnh A Sáng, Mai Thanh Minh (TP.HCM, cùng năm lần vô địch quốc gia), hai quốc tế đại sư Trần Đình Thủy (Bà Rịa – Vũng Tàu) và Võ Văn Hoàng Tùng (Đà Nẵng)…