Cờ cười: tranh vui về cờ 2

Ngày ấy ở Hải Phòng, thuộc huyện Kiến An có làng Đẩu, một làng nghèo khó, đồng đất cằn cỗi, cả làng quanh năm đầu tắt mặt tối mà chẳng mấy khi được no cơm. Ngày ba tháng tám cứ phải sang bên làng Phúc vay thóc, nên đến ngày mùa lại phải kìn kìn gánh hết lúa sang bên ấy trả nợ. Làng Phúc thuộc Kiến Thụy. Bên Phúc ngoài nông còn có buôn bán nên giàu có, chợ búa đều tập trung ở làng ấy cả nên cứ đến dịp lễ hội hay Tết nhất lại mở hội cờ to, các làng bên thường kéo về dự. Làng Đẩu nghèo, thấp cổ bé họng nên có muốn đi chợ cũng phải sang tận làng Phúc, người làng Phúc vốn vẫn khinh thường người làng Đẩu lắm, con gà làng Đẩu giá 5 đồng thì may lắm được trả 3 đồng, đi giữa đường bị người ta lấn bước cũng cứ phải ngậm tăm. Lề thói ấy kéo dài dễ đến mấy chục năm, có khi cả trăm năm có lẻ.

Thế rồi Xuân năm ấy, làng Phúc theo lệ mở hội rất to, các làng lân cận kẻo tới dự hội đông vô kể. Ấy cũng là dịp để làng Phúc khoe tài, nhất là môn cờ Tướng chơi trên sân.

Ở bên làng Đẩu sang xem cũng đông, trong số ấy có bà Bo. Năm ấy khoảng 34, 35 tuổi, nhà bà cũng như mọi gia đình trong làng chứ chẳng khá gì hơn, được cái bố bà và cậu em hay chơi cờ nên những lúc rảnh rỗi bà cũng hay chầu rìa xem cho vui, thỉnh thoảng lại được châm điếu hay pha trà cho bố hay chỉ chỏ mách nước cho em. Ông bố thấy con gái có vẻ thích cờ nên cũng bày vẽ cho cô, nhưng mà con gái lắm việc nên mấy khi được ngồi chơi. Nhưng năm nào làng bên mở hội cô cũng sang ngồi hàng buổi xem cờ. Lắm lúc cô nghĩ mình chỉ nghèo hơn hơn họ chứ có hèn kém gì đâu mà lại đối xử với nhau như thế, ức nhất là những khi đi chợ, họ chèn ép, lấn lướt mình, lắm khi tới chiều tối ế ẩm, bán bằng cho không.

Hôm ấy ông Trì làng Phúc vào chung kết.

Đoạt giải xong ông tự đắc vỗ ngực mà rằng: “Đệ nhất cờ vùng này cũng chỉ có người làng Phúc. Nào, các làng còn ai dám địch với ta chăng!”

Bà Bo nghe thách, bèn từ trong đám đông nhảy phắt ra, nhận lời thách đấu. Ông Trì nhìn ra tưởng ai, hóa ra là một bà phụ nữ, bèn cười ầm lên, nhưng rốt cuộc cũng nhận lời.

Sân cờ này ấy ngay trên mặt ruộng, rộng ước cỡ một sào. Cán quân cờ làm bằng cọc tre, quân cờ làm bằng vải viết tên quân, gió làm vải bay qua bay lại rất khó xem, mặt ruộng nứt nẻ, hầu như chả thấy đường kẻ, nên đánh cờ bỏi mà cứ như đánh cờ mù.

Ván cờ ấy nào có phải là trận đấu trí thông thường, khối làng chỉ xem để cổ vũ cho làng Đẩu nên người đông vô kể, đông nghịt vòng trong vòng ngoài. Không biết do chí phục thù bốc lên hay do sự cổ vũ nhiệt tình bên ngoài mà bà Bo đi thật sáng nước. Các mưu mẹo, đòn độc của đối thủ lần lượt bị bà phát hiện và hóa giải làm cho đối thủ đâm chột dạ. Đến khi thấy bà bắt đầu chuyển sang tấn công thì bên ngoài tiếng hò reo như trời long đất lở. Cờ bà cứ thế từng bước từng bước thít chặt đối phương.

Rốt cuộc ông Trì không thể gượng được nữa đành buông cờ chịu thua, bao nhiêu giải thưởng mất sạch về tay bà Bo.

Từ cái ngày ấy, nói đúng ra là từ trận cờ lịch sử vang dội cả một tổng ấy, làng bà được làng Phúc và các làng lân cận đối xử khác hẳn, người ta không gọi bà bằng “con mẹ” xách mé như trước mà gọi bằng cô, bằng bà hẳn hoi, các thức đem ra chợ mua bán sòng phẳng, lễ tết cũng không còn phân biệt. Dần dà sự cách biệt giữa hai làng được thu ngắn, những mâu thuẫn xích mích được hòa giải. Sự tôn trọng chính là nền tảng cho sự đoàn kết, bình đẳng với nhau.

Câu chuyện này do ông Phạm Văn Tuyển, một tranh thủ có tiếng vùng than Quảng Ninh kể lại, bởi bà Bo chính là chị ruột của ông.

[img]xq22-0.jpg;right;[/img]Ngày 20 tháng Giêng hàng năm, người dân Nam Trực (Nam Định) lại tưng bừng tổ chức lễ hội chùa Đại Bi. Trong lễ hội, diễn ra tiết mục chơi “cờ người” – một nét văn hóa đặc sắc của nền văn hóa vùng châu thổ sông Hồng…

Cờ tướng với cờ người là một. Cờ tướng là cốt của cờ người. Sở dĩ cờ người đặc sắc và có sức hấp dẫn bởi cờ người sinh động với những quân cờ rất thật. Cũng vẫn với 32 quân cờ chia đều cho hai bên với Tướng, Sĩ, Tượng, Xe, Pháo, Mã, Tốt và cũng theo luật lệ của cờ tướng nguyên thủy. Từng người sẽ mặc sắc phục quần áo, vũ khí của từng quân cờ cụ thể. Ngay cả sắc diện của người được chọn cho vị trí quân cờ cũng phải phù hợp.

Trước cửa chùa, người ta dành một khoảnh đất lớn làm bàn cờ. Khoảnh đất được giữ cẩn thận suốt một năm để chỉ dùng trong một ngày. Khoảnh đất được chia thành 64 ô vuông nhỏ. Trên mỗi ô vuông có ghi tên vị trí của từng quân cờ (bằng chữ Hán). Mỗi người với áo mũ, sắc phục, vũ khí của tùy từng loại quân đứng theo vị trí của mình ở từng ô.

Cờ người là một cuộc đấu trí giữa các làng với nhau. Bởi vậy, ngay từ trong năm, mỗi làng sẽ mở riêng một cuộc thi cờ để chọn ra người giỏi cờ nhất. Ông Trần Đình Toản, lão làng kiêm kiện tướng cờ thôn Phan, người năm nào cũng được làng chọn làm đại biểu của làng, cho biết:

“Trước theo lệ làng, người dự thi cờ phải thuộc hàng lão làng trở lên. Bởi vì, ván cờ người trong Hội là cuộc chơi của các bậc trưởng lão tiền bối đại diện cho một làng. Nay chế độ mới, chúng tôi đã nới rộng quy chế của lệ làng. Để khuyến khích tài năng của lớp trẻ, ai cũng có thể tham dự thi cờ”.

[img]xq22-1.jpg;center;Thi đấu cờ người.[/img]Sau khi đã tìm ra được vị “nguyên soái”, mọi người sẽ tiếp tục công việc tuyển quân cho bàn cờ. Đầu tiên và quan trọng không kém vị “nguyên soái” là chọn người làm Tướng. Trong cờ người, có Tướng Ông và Tướng Bà.

Những người được chọn làm Tướng Ông hay Tướng Bà đều phải là những nam thanh nữ tú có dung mạo nổi trội trong làng và là những người đồng trinh… Nhà nào có con được chọn làm Tướng, nếu kinh tế khá giả sẽ làm vài mâm cỗ thết đãi làng xóm, nhà nào khó khăn cũng hương hoa khấn tạ tổ tiên, trời phật. Nhà nào có con gái được chọn làm Tướng Bà, có thể sang năm mới sẽ có tin vui.

Đội quân đầy đủ chủ tướng của từng làng sẽ được tổ chức đấu với nhau trước lễ hội vài tháng. Đấy là vòng đấu loại, vòng tròn theo bảng. Cũng như vòng loại bóng đá, lượt về của cuộc đấu cờ cũng đấu loại trực tiếp. Hai đội cờ của hai làng vô địch vòng đấu loại sẽ được tham gia “trận chung kết” tại ngày hội.

Buổi sáng ngày cuối tháng Giêng, trời se lạnh. Gió heo may thổi nhẹ. Cờ ngũ sắc, cờ đại ngày hội bay trong gió xuân. Mọi người nườm nượp đổ về bên bàn cờ.

Sáng ngày 20 tháng Giêng. Khu đất bàn cờ tề tựu đủ 32 quân cờ mặt hoa da phấn, xinh tươi mơn mởn. Có quân cờ áo tứ thân lưng thướt tha. Nếu không trông hàm răng trắng, mái tóc quăn, cứ ngỡ thời Đại Nam, Đại Việt. Hai đội quân cờ người thôn Phan và thôn Chiền đã dàn trận sẵn sàng.

Chủ soái thôn Phan là ông Toản tuy tóc đã bạc, nhưng da dẻ hồng hào, rắn rỏi, khuôn mặt cương nghị. Chủ soái thôn Chiền là ông Kế, trẻ hơn ông Toản, tóc chưa điểm sợi bạc. Trong bộ áo dài khăn xếp, nhìn ông thanh mảnh, đạo mạo khác người.

Nước cờ bất chợt của ông Kế đẩy ông Toản vào thế bí. Giữ thế thì mất quân. Chạy quân lại hết thế. Chỉ vì sơ ý để ông Kế ra Tướng. Ông Toản vân vê cằm, đi đi lại lại nhìn tổng quan thế cờ. Chợt cậu Mã xanh của ông khẽ nói: “Ông quá giang bắt Tướng Bà chứ? Cháu theo ông, sang đưa “nàng về”.

Cậu Mã xanh đó là một sinh viên đang học trên Hà Nội. Cũng nổi tiếng hay cờ, về quê tranh thủ tham gia trận cờ quê hương. “Giỏi! Thằng này giỏi! Đúng là hậu sinh khả úy!”. Tiếng khen chưa kịp dứt, cây cờ ngũ sắc trong tay ông Toản phất mạnh. Vượt sông! Vị tướng già khiển cậu Mã xanh xuất thần, rồi gí liền mấy con Tốt qua sông vừa chiếu Tướng vừa dồn Mã địch vào thế bí…

Trống thúc dồn. Thế cờ đã hoàn toàn đảo ngược. Ông Toản lại chiếm thế thượng phong. Ông Kế bèn đi nước Mã hồi gỡ bí. Đám sành cờ kích động, bàn tán sôi nổi: “Cờ tàn rồi!”. Mấy cụ bô lão tự bỏ quên mình, còn ngồi ngẫm ngợi về ván cờ vừa rồi…

[b]II. Phải hình thành một thế bố trí quân linh hoạt[/b]

Nhanh chóng triển khai các quân chủ lực là để dàn thành một thế trận với yêu cầu là các quân đều phát huy tốt chức năng của mình. Đó là thế bố trí quân linh hoạt hay còn gọi là có tính cơ động cao. Muốn tấn công thì có ngay điều kiện liên kết các quân để tấn công hoặc cần thiết phải phòng thủ thì cũng dễ dàng chuyển sang phòng thủ, cánh mặt cánh trái hô ứng có nhau. Hoặc cũng có thể chuyển thế trận này sang thế trận khác mà vẫn chủ động hay vẫn giữ vững thế phòng ngự. Trái với linh hoạt là bị phong tỏa, bị ngăn cản tầm hoạt động, các quân di chuyển khó khăn trong tình thế ngột ngạt.

Sau đây chúng ta xem một số kiểu bố trí quân của cả hai bên.

[b]Ván 4: Pháo Đầu Công Bình Phong Mã Hiện Đại[/b]
[game]
FORMAT WXF
GAME Pháo Đầu Công Bình Phong Mã Hiện Đại
RED Trắng
BLACK Đen
RESULT 0-1
START{
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 B7.1
3. X1-2 X9-8 4. X2.6 M2.3
5. B7.1 M7.6
/*Trắng chơi Pháo đầu Xe qua hà, Đen đối phó bằng Bình Phong Mã hiện đại với hệ thống Mã nhảy lên hà khiến cuộc chiến rất căng thẳng.*/
6. M8.7 T3.5
7. P8-9 X1-2
8. X9-8
DIAG{ #8 BLUE }
/*Đến đây thì hai bên coi như đã triển khai xong lực lượng cả hai cánh. Trắng đi X9-8 để rồi X8.6 uy hiếp cả hai cánh của đối phương làm cho thế cờ Đen sẽ trở nên gò bó. Vì vậy buộc Đen phải đi:*/
8. … P2.6
9. X2/2 B7.1
/*Đen đang bị Xe đen ghim một Pháo, một Xe nên hi sinh Tốt để thoát khỏi tình trạng khó chịu này.*/
10. X2-3 P8-7
11. M7.6?
/*Đáng lẽ với thế bố trí quân linh hoạt như vậy, Trắng nên chuyển sang một đội hình vừa công vừa thủ: bỏ Pháo đầu bằng 11. P5-6 để nước sau 12. T3.5 thế cờ vững chắc. Còn bây giờ đổi Mã sẽ bị động:*/
11. … M6.4 12. X3-6 X8.6
13. X6-3 P7.4 14. T3.1 P2/1!
/*Chơi đến đây thì Đen đã giành được thế chủ động, các quân liên kết phối hợp tốt để tấn công.*/
15. X3-6 X8.2 16. X6/2 P2-5
17. X8.9 P5-9 18. X8/7 P9.2
19. S4.5 X8-6 }END[/game]
Đen bình Xe chặn lộ Tướng Trắng để nhường đường cho con Pháo của mình, nước sau sẽ đi 20… P7-8 hăm chiếu bí. Các quân Trắng cuối cùng bị dồn sang cánh trái, không có cách gì để cứu giá cho Tướng, đành chịu thua.

[b]Ván 5: Pháo Đầu Phá Phản Công Mã[/b]
[game]
FORMAT WXF
GAME Pháo Đầu Phá Phản Công Mã
RED Trắng
BLACK Đen
RESULT 1-0
START{
1. P2-5 M2.3 2. M2.3 P8-6
3. X1-2 M8.7 4. X2.6 T7.5
5. X2-3 X9.2 6. B5.1 B3.1
DIAG{ #7 RED }
/*Bên Trắng chơi Pháo đầu Xe qua hà công bên Đen thủ Phản Công Mã. Nhận thấy trung lộ đối phương yếu nên Trắng đẩy Tốt đầu phối hợp tấn công, đáng lẽ Đen phải đi ngay 6… P6/1 vừa đuổi Xe vừa để Mã bảo vệ trung lộ.*/
7. B5.1 P2.1 8. P5.4 S6.5
9. P5.2 P2.6 10. P5-6 P2-4
11. Tg5-6 X1-2 12. P8-5 P6/2
13. P6/1 S4.5 14. P6-3 P6.2
15. P3-5 T3.5 16. P5.5 Tg5-6
17. P5-1 }END[/game]
Trắng chỉ mới huy động Xe, Pháo và Tốt đầu tấn công, thế mà đã gây khó khăn cho Đen, vì Đen bố trí quân cánh trái gò bó, không phát huy được tác dụng. Cuối cùng do sai lầm nhiều nước quá nghiêm trọng nên thua nhanh ván cờ.

[b]Ván 6: Thế Trận Đối Binh[/b]
[game]
FORMAT WXF
GAME
RED Trắng
BLACK Đen
RESULT 1-0
START{
1. B3.1 B3.1 2. M2.3 M2.3
3. M3.4 M8.7 4. P8-5 T7.5
5. X9.1 X1-2 6. X9-4 S6.5
7. M4.3 M3.2
/*Trắng và Đen bố trí quân khá linh hoạt. Đến đây đáng lẽ Đen nên đi 6…P2.1 đuổi Mã sẽ có điều kiện phản tiên, chỉ vì chủ quan đánh giá thấp mối nguy hiểm nên mới đi như vậy.*/
8. M8.7 P2-3
9. P2-3 X9-8
10. X1-2 P8.4?
/*Đen nên 10…M2.3, nếu Trắng đi 11. M3.1 X8.1 12. B3.1 M3.5 13. C3.1 M7/6 14. T7.5 C3.1 sau đó X8-9 bắt chết Mã.*/
11. M3.1 X8.2 12. X2.3 X8-9
13. B3.1 M7/6 14. P5.4 X2.3
15. P5/1
DIAG{ #15 BLUE }
/*Trắng thoái Pháo đe dọa Mã Đen nhưng ám phục đòn phối hợp uy hiếp cánh trái của đối phương.*/
15. … M2.3??
/*Nước sai lầm nghiêm trọng, dẫn đến thua nhanh. Đáng lẽ chơi X9-6 đề nghị đổi Xe, giữ vững thế phòng thủ, ván cờ còn kéo dài.*/
16. X4.8! Tg5-6
17. X2.6 Tg6.1?
/*Phương châm “còn nước còn tát” cần thực hiện bằng 17…T5/7 18. X2-3 Tg.1 19. P3-4 S5/6 20. X3/1 Tg.1 21. X3-7 X2/1, Đen còn chống đỡ dài dài. Do sai lầm lần nữa nên thua nhanh.*/
18. P5-4 S5.4
19. X2-5 X2.2 20. P4/4 }END[/game]
Và chiếu Pháo trùng thắng.

Đây là ván thực chiến giữa Thi Gia Mô và danh kỳ Ngô Thiệu Long hồi cuối thế kỷ 18 và đầu thế kỷ 19. Cả hai bố trí quân tương đối linh hoạt nhưng Đen có những sai sót khá nghiêm trọng khiến ván cờ kết thúc sớm.