Đào Cao Khoa

Giải vô địch cờ tướng hạng nhất 2003 tại thành phố Đà Nẵng từ 19 đến 28/02/2003 đem lại nhiều “bất ngờ” lớn: Hà Nội đại thắng, thành phố HCM đại bại. Kể từ khi nước ta bắt đầu tổ chức giải cờ tướng toàn quốc (1992), đây là lần đầu tiên tuyển thành phố HCM chịu một thất bại đậm đà đến vậy: sau vòng 1, trong 10 thứ hạng đầu Tp.HCM chỉ có một đại biểu là quốc tế đạt sư Mai Thanh Minh (hạng 9). Đối thủ chính của Tp.HCM đoạt 3/10 vị trí: Đặng Hồng Việt (vô địch), Lại Việt Trường (hạng 4), Nguyễn Trường Sơn (hạng l0). Nếu kể thêm 2 vận động viên (VĐV) Bộ Công An vốn ở nôi cờ Hà Nội là Đào Cao Khoa (hạng 5), Bùi Dương Trân (hạng 6) thì số VĐV lớn lên từ “nôi cờ” Hà Nội chiếm 5/10 vị trí hàng đầu. Một thắng lợi đến “ngỡ ngàng”, ngay cả với những bạn hâm mộ cờ Hà Nội ảo tưởng nhất! Men say chiến thắng đã qua đi, bây giờ đã đến lúc bình tâm lại để xem vì sao Hà Nội năm nay thắng lớn, vì sao Tp.HCM thất bại. Bài học đó sẽ có ích cho Tp.HCM, cho cả Hà Nội cũng như các đội tuyển cờ tướng ở các địa phương khác, và cuối cùng, có ích cho làng cờ Việt Nam.

[/i][img]xq205-0.jpg;center;Phạm Thu Hà và Đặng Hùng Việt – những kỳ thủ đã làm cú “lật đổ” ngoạn mục cho đội Hà Nội năm 2003[/img]

[b]I. Chuyện khó tin mà… có thật![/b]

Để giải đáp câu đố bí hiểm: “Vì sao năm nay Tp.HCM thua lớn đến thế?” có nhiều cách trả lời khác nhau. Sau giải, có nhiều bạn hâm mộ cờ đến hỏi, cả lãnh đội lẫn VĐV thành phố HCM đều lúng túng như gà mắc tóc. Có nhiều cách lý giải, cách nào cũng “có lý” và cũng “vô lý” như nhau. Có người nói Tp.HCM chuẩn bị không tốt. Thế thì mới cách đây mấy tháng, tại giải Đại hội TDTT toàn quốc, đội Tp.HCM chẳng thắng to đó sao? Có ý kiến nói Tp.HCM chủ quan! Thế những ván thắng liên tục của Trịnh A Sáng do “chủ quan” mà thắng ư? Có người bảo: các VĐV đội khác gặp Tp.HCM hay thủ hoà, đội Tp.HCM chống lại nên dễ thua! Lý lẽ này xem ra không vững. Xem lại biên bản, các trận đấu của VĐV đến từ Hà Nội luôn tấn công sớm. Ván Hoàng Diệu Linh hòa Trịnh A Sáng ở vòng 2 rõ ràng Linh kém kinh nghiệm. Nếu có kinh nghiệm hơn, chắc chắn Trịnh A Sáng phải thua. Mà ở làng cờ Hà Nội, Diệu Linh mới ở tốp 2, muốn ngang tầm với Đào Cao Khoa, Đặng Hồng Việt… chắc còn phải tốn thời gian.

Khi quay sang hỏi đội Hà Nội: Vì sao Hà Nội thắng? thì đến lãnh đội và VĐV Hà Nội “ngơ ngác” không biết nói sao cho phải. Có người nó do VĐV Hà Nội đang trẻ tuổi, sung sức; Tp.HCM đã luống tuổi nên xuống sức. Vậy giải đáp ra sao “lão tướng” Trần Đình Thủy lọt vào trận chung kết? Có người bảo do lần này Hà Nội yểm trợ lẫn nhau tốt nên vượt lên cao. Thế các giải trước sao không “yểm trợ” để đoạt giải đi. “Hỗ trợ” nhau là bài học vỡ lòng của các tay cờ từng dự các giải làng, xã đâu có phải chuyện mới, bây giờ mới biết.

Nếu chỉ tìm nguyên nhân ở “ngoài bàn cờ”, chắc chắn chúng ta thấy thắng lợi của Hà Nội là không thể tin được. Song lý giải cho có ngọn ngành cũng không đơn giản. Ở đây chúng tôi chỉ xin góp một tiếng nói, thứ tìm nguyên nhân của “sự kiện Hà Nội” năm nay; vừa để các tuyển thủ Tp.HCM rút kinh nghiệm, xốc lại đội hình, vừa để Hà Nội chớ vội chủ quan. Chặng đường phía trước còn dài, gần nhất là giải đồng độ cuối năm 2003 đang đến; ai giành chiến thắng trong tấn thử lửa này vẫn còn là câu hỏi không dễ trả lời.

[b]II. Trận đấu giữa hai lối chơi[/b]

Tứ 1992, cờ tướng Tp.HCM biểu thị tính “hơn hẳn” của mình đối với làng cờ cả nước. Cách chơi của Tp.HCM là tuân thủ lý thuyết, chơi chặt chẽ, lấn sân từ đầu. Cách chơi đó thửa hưởng từ sách báo Trung Quốc, có thể nói tóm tắt là: [i]”tấn công chắc chắn, phòng thủ vững vàng”[/i]. Phải nói rằng nguyên tắc đó đúng. Nhiều sách cờ do Liên đoàn cờ Tp.HCM xuất bản viết trên tinh thần đó được anh em ở Hà Nội nhiệt tình đón nhận. Có thể kể: [b][topic id=79]Cờ tướng nhập môn[/topic], Cờ tướng trung cục, Pháo đầu đối Phản Công Mã, Thuận Pháo cổ điển và hiện đại[/b] (nhóm tác giả Trần Tấn Mỹ, Lê Thiên Vị, Phạm Tấn Hòa, Quách Anh Tú).

Thế nhưng lệ đời có nóng thì có lạnh, trong lạnh có nóng, trong nóng có lạnh; đó cũng là “nhược điểm” của nhiều tuyển thủ Tp.HCM. Vị thế của cờ tướng HCM với Hà Nội (và cả nước) cũng giống như vị thế của cờ tướng Trung Quốc với Việt Nam. Khi nghiên cứu quá sâu về lý thuyết thì sẽ ít biến hóa: ông Nguyễn Tấn Thọ, một danh kỳ hàng đầu ở Hà Nội đã nói nhiều lần đến nhược điểm này của cờ tướng Trung Quốc.

Thi đấu với Trung Quốc, và với lối cờ giống Trung Quốc như Tp.HCM thì phải “biến hoá”. Đáng tiếc là trong nhiều năm, các đội phía bắc không sao tìm được một VĐV thể hiện được “yếu quyết” này. Đến năm 1998, chúng ta mới “phát hiện” ra Nguyễn Thành Bảo. Danh hiệu Bảo Thái Bình (vì trưởng thành từ tỉnh Thái Bình) vang dội trong làng cờ sau khi Bảo đánh bại Hồng Trí (Trung Quốc). Tại giải cờ tướng hạng nhất 2003, thật đáng mừng là đã có nhiều VĐV trẻ chơi rất “biến hóa”. Đây phải chăng là cánh én báo tin vui cho cờ tướng Việt Nam trên chặng đường vươn tới đỉnh cao? “Biến hóa”, “sáng tạo” là những lời dùng để chỉ một cách chơi không theo “bài bản” nhưng không vi phạm các nguyên tắc bố cục. Nếu không theo bài bản nhưng lại vi phạm nguyên tắc bố cục thì phải gọi là “đi sai”. Trước đây 10 năm các VĐV Hà Nội không nắm được nguyên tắc bố cục, không thuộc lý thuyết nên chủ yếu là “đi sai”. Đã sai thì thua cuộc, không có gì lạ. Đến nay sau nhiều phen “lên bờ xuống ruộng” vì đòn “bài bản” của Tp.HCM, các VĐV Hà Nội bắt đầu nắm được nguyên lý bố cục. Và các VĐV Hà Nội đã tích lũy đến độ bắt đầu chơi “sáng tạo”. Hiện tượng Đào Cao Khoa năm 1999 là cánh én báo xuân về; nhưng chưa đủ mức. Phía dưới Đào Cao Khoa lúc ấy là cả khoảng trống không dễ lấp đầy. Bây giờ dưới Đặng Hồng Việt là một dàn VĐV có khả năng “biến hóa” cao và hừng hực khí thế như Nguyễn Vũ Quân, Lại Việt Trường, Nguyễn Trường Sơn, Nguyễn Anh Tú… Nếu năm 1998 Nguyễn Thành Bảo đoạt cúp vàng giải trẻ châu Á làm chúng ta sung sướng đến ngỡ ngàng nhưng chưa dám hy vọng thì nay chúng ta bắt đầu có quyền hy vọng, có quyền mơ mộng. Ông Hoắc Chấn Đình đánh giá trong tương lai không xa cờ tướng Việt Nam sẽ bắt kịp Trung Quốc. Nhiều người trong chúng ta rất hạnh phúc với lời khen đó nhưng chưa ai dám tin, càng ít người dám hy vọng. Hôm nay thì khác. Cả một lớp VĐV trẻ sáng tạo đang nhú mầm xanh, báo hiệu một vụ mùa bội thu.

[b]Nhưng… [/b]

Vẫn phải nói chữ nhưng, liệu Liên đoàn cờ Việt Nam có nhìn thấy những “mầm xanh” này và có cách chăm sóc hợp lý để đảm bảo cho vụ mùa thắng lợi hay không? Cần đẩy mạnh nghiên cứu lý thuyết để mở đường, cần có chế độ chính sách phù hợp cho VĐV, cần tạo ra môi trường cọ xát cho các VĐV, rất nhiều việc phải làm, và liệu Liên đoàn cờ có làm nhạc trưởng, bắt nhịp cho làng có cả nước bước vào giai đoạn thăng hoa?

[i][topic id=211]Kỳ tiếp: III. Các VĐV trẻ đã biến hoá thế nào?[/topic][/i]

[b]5. Bỏ Tượng trong bố cục hoành Xa[/b]

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bỏ Tượng trong bố cục hoành Xa
RED Trắng;;;
BLACK Đen;;;
START{
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 X9-8
3. X1-2 B7.1 4. X2.6 M2.3
5. B7.1 P8-9 6. X2-3 P9/1
7. M8.7 X1.1 8. B5.1 P9-7
9. X3-4 M7.8 10. B5.1 B7.1
11. B5-4 T7.5 12. B4-3 M8.7
13. M3.5 X1-4
DIAG{ #14 RED POPUP }
/*Đến đây là những nước thông thường của bố cục Trung Pháo quá hà Xa đối Bình phong Mã, bình Pháo đoái Xa hữu hoành Xa.*/
14. P8.2
/*Nước đi quan trọng, lợi công thủ. Nếu không, bên Đen đi P2.4 Trắng bị động*/
14. … B7-6
15. X4/2 M7.5 16. T7.5 T5.7
17. S6.5
/*Trắng nên X4.1 bắt Tượng, nếu Đen T7/5 thì S6.5 ưu thế.*/
17. … X8.8 18. X4.1 M3/5
19. X4-3 P2-7 20. X3-4 X8-6
21. T3.1 Pt.7 22. T1/3 M5.7
}END
[/game]

Đến đây Đen được một Xe, cầm chắc thắng lợi.

[b]Bình chú:[/b]
Khi Đen thoái Mã bỏ Tượng, Trắng không nên X4-3 ăn Tượng mà nên X9-6. Sau đó Đen P3-7 thì M5.3 X4.8 Tg5-6 P7.3 P8-3 P7.4 T5.3 hai bên bằng thế.

Dịch từ: Tượng kỳ bố cục cử yếu

[img]xq2-0.jpg;left;[/img]Tại hội thảo của Hiệp hội Khoa học Nhận thức diễn ra ở Chicago, Mỹ, cuối tuần qua, các nhà khoa học đã công bố một bí quyết dành cho giới hâm mộ môn thể thao trí tuệ này. Đó là tìm cách bẻ gãy giả thuyết của chính mình, thay vì tìm ra những hướng nhằm hỗ trợ nó.

“Đó là một quan niệm mới mẻ trong tính triết lý của môn cờ vua”, nhà khoa học kiêm tay mê cờ Mark Orr tại Ireland nói. Theo ông, nghiên cứu có thể giúp những tân binh trong làng cờ vua trau dồi kỹ năng của mình.

Khi quyết định các nước đi, người chơi thường vẽ ra trong đầu một loạt cú chuyển quân sẽ xảy ra tiếp theo, thông thường họ có thể nhìn ra 8 nước đi trước mắt. Điểm khác biệt ở một người chơi cờ bình thường với một đại kiện tướng là ở chỗ, trong khi hầu hết mọi người tập trung nghĩ đến những nước đi của đối thủ mà sẽ có lợi cho hướng đi của mình, thì các ông vua cờ lại phỏng đoán chính xác những nước tiếp theo nào của đối phương có thể làm suy yếu vị trí của quân ta.

Nhà khoa học đam mê cờ vua Michelle Cowley tại Đại học Trinity ở Ireland, đã tiến hành nghiên cứu trên 20 kỳ thủ thuộc mọi đẳng cấp. Những người này được đối mặt với 6 thế cờ khác nhau, khi ván cờ đã đi được nửa chặng đường. Trong đó, cả quân trắng và đen đều có cơ hội chiến thắng ngang nhau, và không có một nước đi nào hiển hiện ngay trước mắt.

Mỗi người chơi phải nói lên suy nghĩ của mình khi quyết định các bước đi. Cowley sẽ đánh giá chất lượng của mỗi nước đi đó bằng cách so sánh với Fritz 8, một trong những chương trình chơi cờ mạnh nhất hiện nay.

Cô tìm thấy những tân binh thường tự thuyết phục mình rằng những nước xấu rồi cũng sẽ đi theo hướng có lợi cho mình, bởi họ tập trung nhiều hơn vào những nước đi của đối thủ có lợi cho chiến thuật của họ, trong khi đó lại bỏ qua những nước có thể dẫn tới làm thất bại giả thuyết của mình.

Ngược lại, các đại kiện tướng thường phỏng đoán một cách chính xác khi nào kết quả của một nước đi có thể làm ảnh hưởng tới vị trí của mình. “Các siêu kỳ thủ thường nghĩ nhiều hơn về những gì đối thủ sẽ làm. Họ thường tự công kích giả thuyết của chính mình”, Cowley nói.

Nhà triết học Karl Popper đã gọi quá trình thử nghiệm giả thuyết này là “chứng minh ngược”. Điều đó cũng góp phần miêu tả bản chất của khoa học vốn luôn tự đặt ra những nghi vấn rồi điều chỉnh lại quan niệm.

Tuy nhiên, thực tế đã cho thấy việc “chứng minh ngược” với nhiều người là rất khó. Cho đến gần đây, các nhà khoa học mới được chứng tỏ là nhóm duy nhất sử dụng nguyên tắc này.

Nhà khoa học Ruth Byrne cũng dự đoán rằng hành vi này có thể được phát triển rộng rãi, nhưng chỉ giới hạn trong những ai là chuyên gia trong lĩnh vực của mình. Khả năng phản biện có liên quan tới khối lượng kiến thức rộng lớn, mà chỉ các chuyên gia như kiện tướng cờ vua, hoặc các nhà khoa học, mới thu lượm được.

Byrne và Cowley hy vọng sẽ tiếp tục nghiên cứu trên những tài năng trẻ cờ vua để xem họ phát triển chiến thuật “chứng minh ngược” như thế nào và vào lúc nào. Họ cũng muốn tìm hiểu liệu các đại kiện tướng có áp dụng chiêu thức này trong những hoạt động khác. Với quan điểm này thì Mark Orr có vẻ hồ nghi: “Tôi không cho rằng các kỹ năng chơi cờ sẽ vượt xa như vậy, nó là một kỹ năng rất chuyên biệt”.