Cờ cười: Ai lừa ai?

Trong lúc đó ở nhiều nước, kể cả những nước có nền cờ tiên tiến nhất, chỉ cần kỳ thủ của họ có mặt trong Top 10 là cả làng cờ nước họ đã ăn mừng, nhất là ở các giải tầm cỡ châu lục và thế giới.

Việt Nam ta nhiều thiên tài cờ quá chăng hay các nước khác “dại dột” hơn ta mà tâng bốc cả những kỳ thủ xếp hạng 10? Xin thưa không, hoàn toàn không! Vì ở các nước đó người ta thấu hiểu được giá trị của từng giải đấu. Ví dụ như giải vô địch thế giới của FIDE, chỉ cần một kỳ thủ của nước họ được góp mặt trong số 128 kỳ thủ nam hay một trong số 64 kỳ thủ nữ là họ đã thấy quá sung sướng rồi, bởi nói cho cùng, muốn tới một giải như thế đâu có phải dễ dàng gì! Bóng đá nước ta được ca ngợi là môn thể thao vua, trải qua một truyền thống thi đấu này tới hơn 50 năm, được đầu tư và ủng hộ khủng khiếp (tính sơ sơ cũng có gấp 1000 lần so với cờ) thế mà có bao giờ mon men đến được bên rìa vòng chung kết giải châu lục, chứ đứng nói tới được vòng chung kết giải vô địch thế giới.

Trong lúc đó riêng cờ vua thôi, thì ở giải vô địch thế giới chúng ta đã có tới 3 đại diện, còn ở cấp châu lục thì chúng ta có nhiều lắm.

Cờ tướng cũng vậy, các kỳ thủ chúng ta tới giải vô địch thế giới thật hiên ngang, luôn xếp ở thứ bậc rất cao, chỉ sau các kỳ thủ Trung Quốc. Dù họ có về không có gì thì cũng đáng ca ngợi và tự hào lắm chứ. Chưa nói các lứa tuổi trẻ, thi đấu ở mỗi bảng có tới 90 – 100 kỳ thủ hàng đầu các nước tham dự ta vẫn luôn xếp thứ hạng từ thứ 10 trở lên. Vẻ vang và giỏi giang lắm chứ, thành tích như thế là cao lắm chứ, sao nỡ gọi là “trắng tay”!

Thiên phong Pháo là một bố cục cổ, rất ít dùng. Do có nước hoành Xa và thoái Pháo nên có tác giả xếp vào loại Quy bối Pháo. Nhưng theo nhiều nhà nghiên cứu, biến hóa của Thiên phong Pháo khác nhiều so với Quy bối Pháo nên việc xếp như vậy không thỏa đáng.

Danh thủ Trần Hiếu Khôn và Hà Liên Sinh đề nghị gọi theo sách cổ là Thiên phong Pháo. Trong Tượng kỳ bố cục nhất lãm (Một vài bố cục trong cờ Tướng) hai ông trình bày bố cục Thiên phong Pháo độc lập với Quy bối Pháo. Vì hai bố cục này giống nhau ở khai cục nên Phạm Quốc Hương đã nhầm lẫn rằng “Trưởng thôn Gián đất” đang dùng Quy bối Pháo. Nếu là Quy bối Pháo chắc chắn Hương sẽ “đè bẹp” đối phương ngay trong trung cục. Anh phạm sai sót và bị “trưởng thôn” đẩy vào thế thua, buộc phải cầu hòa. Mấy ngày sau, hai đấu thủ gặp nhau lần thứ hai. Lần này hòa nhưng Hương chiếm ưu thế. Đến lần thứ ba “trưởng thôn” vẫn dùng Thiên phong Pháo. Đi được 9 nước “trưởng thôn” buôn cờ xin thua, vì Hương khai cục… đúng như sách. Phạm Quốc Hương nói anh không đọc sách nhưng đã để mấy ngày suy nghĩ cách phá bố cục này. Anh tự tin: từ nay ai dùng Thiên phong Pháo với anh thì… khổ đấy!

Ở Trung Quốc vào những năm 50 các kỳ thủ Quảng Đông hay dùng Thiên phong Pháo và có những nghiên cứu sâu. Bây giờ chúng ta xem Quy bối Pháo khác Thiên phong Pháo ở chỗ nào.

Ba nước đầu tiên của Quy bối Pháo như sau:

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Quy bối Pháo
RED Trắng;;;
BLACK Đen;;;
START{
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 X9.1
3. X1-2 P8/1
DIAG{ #4 RED POPUP }
}END
[/game]

Đến đây bên Trắng có 5 phương án: [b]B7.1, B5.1, P8.2, M8.9[/b] và [b]M8.7[/b]. Tùy theo cách chơi của bên Trắng, bên Đen có thể đối phó bằng nước [b]P8-3, P8-5, P8-1, T3.5[/b]. Ngoài các phương án chính trên, cả hai bên còn có khá nhiều cách chơi, song điều đáng nói là [b]P8/1[/b] đã chặn đường của Xe ra nên bên Quy bối Pháo nhất định phải di chuyển Pháo thì Xe mới vào cuộc.

Khai cuộc Thiên phong Pháo như sau:

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Thiên phong Pháo
RED Trắng;;;
BLACK Đen;;;
START{
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 X9.1
3. X1-2 X9-4 4. M8.7 P8/1
DIAG{ #5 RED POPUP }
}END
[/game]

Ở Thiên phong Pháo, bên Đen ra Xe lộ 4 rồi mới thoái Pháo. Vị trí của Xe và Pháo đã khác xa Quy bối Pháo. Trong trận đấu gặp “trưởng thôn Gián đất”, kiện tượng Phạm Quốc Hương reo to: “A! Quy bối Pháo!” và… dính đòn.

Bây giờ xin các bạn làm quen với Thiên phong Pháo theo tổng kết của Quốc tế Đại sư Trần Hiếu Khôn.

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Thiên phong Pháo
RED Trắng;;;
BLACK Đen;;;
START{
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 X9.1
3. X1-2 X9-4 4. M8.7 P8/1
DIAG{ #5 RED POPUP }
[/game]
Theo hình, bên Trắng có ba phương án: [b]P8-9, P8.2, B7.1[/b]. Cách đi như sau:

[b]Phương án một: P8-9[/b]
[code tag=0]
5. P8-9 P8-5 6. X9-8 X4.1
7. X8.4 M2.1 8. X2.4 X1-2
9. X2-6 X4.3 10. X8-6 B3.1
11. P9.4 T7.5 12. X6.4 B7.1
13. B5.1 P2-3 14. M7.5 X2.3
15. P9/1 }END
[/code]

[i]Chú thích:[/i]
a) Nếu Đen đi: [b]5… M2.3[/b] thì [b]6. X9-8 X1-2 7. X8.6 P8-5 8. B5.1 P2-1 9. X8-7 X2.2[/b] (Nếu [b]X4.1 B5.1[/b] Trắng ưu) [b]10. B5.1 B5.1 11. M7.5[/b] hai bên tranh thắng.
b) Nếu [b]6… X1.2[/b] thì [b]7. B9.1 X4.5 8. X2.8 T3.5 9. B9.1 M2.4 10. X8.6[/b] bên Trắng chiếm ưu thế.
c) Nếu [b]7. X2.8[/b] thì [b]X1.1[/b]

[b]Phương án hai: P8.2[/b]
[code tag=0]
5. P8.2 P8-5 6. P8-3 M2.3
7. X9-8 X1-2 8. X2.5 T7.9
9. X2-4
[/code]
Bên Trắng ưu thế.

[i]Chú thích:[/i]
a) Nếu [b]5… B7.1[/b] thì [b]6. P8-9 M2.1 7. X9-8 X1-2 8. P9-7[/b] Trắng ưu

[b]Phương án ba: B7.1[/b]
[code tag=0]
5. B7.1 B7.1 6. X2.4(a)M2.3
7. P8.2(b)M7.6(c) 8. X2-4 X4.3
9. B5.1 P8-5 10. M3.5 M6/7
11. S6.5 X1.1
[/code]
Hai bên đối chọi nhau, đều có chỗ phải e dè.

[i]Chú thích:[/i]
a) Nếu [b]6. P8-9[/b] thì [b]M2.3 7. X9-8 X1-2 8. X2.4 P8-5 9. X2-6 X4.4 10. M7.6 P2.5[/b]
hai bên đều bình ổn
b) Nếu [b]7… P2.4[/b] thì [b]8. B3.1 B7.1 9. X2-3 X4.1 10. X3-6 X4.3 11. M7.6 X1-2[/b] bình ổn
c) Đổi là [b]7…. P8-5[/b] thì [b]8. X2-6 X1.1 9. P5-6[/b] bên Trắng chiếm tiên.

Chúng ta cùng xem khai cục thực chiến

[b]Ván 1:[/b]
Lý Quốc Huân đi trước thua Vương Ngọc Tài ngày 11/10/1985 tại Nam Kinh. Trung Pháo đối Thiên phong Pháo.

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Lý Quốc Huân(thua)Vương Ngọc Tài
RED Lý Quốc Huân;;;
BLACK Vương Ngọc Tài;;;
RESULT 0-1
START{
1. P2-5 M8.7 2. B3.1 X9.1
3. M2.3 X9-4 4. X1-2 P8/1
/*Thiên phong Pháo là bố cục rất ít được dùng trong các giải lớn. Nhưng Vương Ngọc Tài vốn có cách chơi quỷ dị, “bốc đồng” nên thích dùng khai cuộc này.*/
5. M8.9
/*Đen thoái Pháo nhằm đưa vào tâm. Bên Trắn có thể đi [b]M8-7[/b], sau đó [b]S6.5[/b]*/
5. … P8-5 6. X2.6
/*Vội! Nên [b]S6.5![/b] công thủ đều lợi.*/
6. … X4.6
7. P8/1
/*Nếu [b]P8.2, X4.2[/b] bên Đen có Xe kỵ hà tranh tiên, Trắng không lợi.*/
7. … X4.1 8. P8-7 X1.2
9. S4.5 P2.5 10. P7.1 P2-5
11. T3.5 B5.1 12. T5/3
/*Ở nước thứ 8, bên Đen tiến Xe biên, không để cho Trắng ra Xe thuận lợi là cách chơi “quái dị”. Hiện tại bên Trắng không thể [b]X9-8[/b] vì đắn đo nghĩ bên Đen [b]B5-1[/b] bỏ Mã tấn công trung lộ.*/
12. … X1-6
13. X9-8 M2.3 14. X8.7 B5.1
15. P7-5 T7.5
DIAG{ #16 RED POPUP }
}END
[/game]

Bạn xem hình, có thể thấy ý đồ bên Đen liều lĩnh bỏ Mã, bố trận linh hoạt, tấn công hung hãn vào trung lộ giành ưu thế.

[b]Ván 2:[/b]
Phạm Quốc Hương đi trước thua Dương Nghiệp Lương tại giải Toàn quốc năm 1999, Bà Rịa, Vũng Tàu.
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Phạm Quốc Hương (thua)Dương Nghiệp Lương
RED Phạm Quốc Hươn;;;
BLACK Dương Nghiệp Lương;;;
RESULT 0-1
START{
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 X9.1
3. X1-2 X9-4 4. M8.7 P8/1
5. B3.1 P8-5
DIAG{ #6 RED POPUP }
/*Tiến Tốt 3 thật ra là nước yếu nhưng bên Trắng hay đi. Trong các ván đấu ở Trung Quốc, tỷ lệ ván thua của bên Trắng khi chọn [b]5. B3.1[/b] khá cao. Có thể vì sau 4 nước, các kỳ thủ “nhầm lẫn” rằng bên Đen đang dùng Quy bối Pháo nên sử dụng phương án [b]B3.1[/b] là phương án rất đắc dụng trong bố cục Trung Pháo đối Quy bối Pháo chăng?*/
6. S4.5 B3.1
7. P5-4 M2.3 8. T7.5 M3.4
9. X2.6 X4.1 10. X9.1 M4.5
11. M7.5 P5.5 12. X9-7 X1.1
13. B7.1 X1-6 14. X2/3 P5/2
15. X2-5 P2-3 }END
[/game]
Đến đây Phạm Quốc Hương kém phân. Ở nước thứ 5 có thể chọn B7.1 dẫn về phương án thứ ba đã nêu trên, tình thế sẽ khác.

Khi bắt đầu ván cờ, hai bên đều đủ 16 quân . Vậy mà khi kết thúc ván cờ, thường mỗi bên chỉ còn 5-6 quân. Trong quá trình thi đấu, hai bên đều đã đổi bớt quân. Đổi quân là một kỹ xảo quan trọng của trung cục. Các bạn muốn chơi trung cục giỏi cần phải nắm vững kỹ xảo này.

Vậy khi nào thì nên đổi quân?

Nếu ta đang bị tấn công, nên đổi bớt quân nào đang gây nguy hiểm cho ta. Khi ta đang tấn công thì cố gắng đổi quân nào của đối phương có khả năng hạn chế đòn công của ta. Cần suy nghĩ kỹ trước khi đổi quân vì thường sau khi đổi quân, thế cờ phân định hơn kém rất rõ. Các danh thủ hàng đầu đã cung cấp khá nhiều kinh nghiệm để chúng ta nghiên cứu học hỏi.

Năm 1976 trong một giải cờ danh thủ Hồ Vinh Hoa gặp Dương Quan Lân đã đến tình thế sau.

[game]
FORMAT WXF
GAME Hồ Vinh Hoa gặp Dương Quan Lân
RED Hồ Vinh Hoa
BLACK Dương Quan Lân
FEN rhe1kaeh1/4a4/4c4/p1p1C1p2/8p/2P3P2/Pcr1P3P/1CH1E4/4A4/2R1KAER1 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED }
/*Lúc này Pháo đầu của Hồ Vinh Hoa đóng chặt, song Mã phải của Dương Quan Lân sắp nhảy lên đuổi Pháo đầu, Hồ suy nghĩ kỹ quyết định đổi quân:*/
1. P8.7! X1-2 2. X2.5 T3.1 3. X2-6 X2-4 4. X7-6! X4-3
/*Bên Hậu không thể X4.4 đổi Xe vì sẽ bị X6.5 rồi xuất Tướng bắt cục.*/
5. Xs.2 Xt-5 6. P5/1 X5-3 7. Tg5-6 P2/6 8. Xt.3 Xt-5 9. Xs.3 X5/1 10. M7.8
}END[/game]
Đến đây Dương chịu thua.

Hình 2 là tình thế ván đấu giữa Trần Hiếu Khôn và Liễu Đại Hoa tại giải tranh Cúp Tam Cấm năm 1983. Trần đang bị Liễu đè nặng:

[game]
FORMAT WXF
GAME Trần Hiếu Khôn và Liễu Đại Hoa
RED Trần Hiếu Khôn
BLACK Liễu Đại Hoa
FEN 2e1ka3/4a4/2h1e4/p3p3p/2P6/3r5/H1P1P3P/C1HAC2p1/3K5/1RE2Ach1 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED }
/*Mặc dù Trần hơn một Pháo nhưng Liễu đang dọa M8/7 bắt Sĩ và Tốt đầu hết sức nguy hiểm. Trần quyết định đổi quân:*/
1. P5/2! P7-5 2. Tg6/1 T5.3 3. Tg6-5
/*Sau đòn đổi quân này, cục thế được cải thiện*/
3. … M3.4 4. B7.1 X4.1 5. B7.1 M4.5 6. S6/5 B8-7 7. M7.5 X4-5 8. M9.7 X5-3 9. T7.5
}END[/game]
Trần đổi thêm một Mã nữa, Liễu không còn đủ lực lượng để tấn công.

Một ví dụ nữa (hình 3). Năm 1979 Vu Ấu Hoa gặp Lương Văn Bản có thế cờ như sau :

[game]
FORMAT WXF
GAME Vu Ấu Hoa gặp Lương Văn Bản
RED Vu Ấu Hoa
BLACK Lương Văn Bản
FEN 1r2kae2/4a1R1c/c1h1e1h2/p1p1p3p/6pr1/2PH2P2/P3P3P/3CC1H2/9/1REAKAE2 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED }
/*Vu bình xe bắt Mã, Lương P2-l đổi Xe với tính toán rằng sau khi đổi, P1 sẽ giữ M7. Song Vu ấu Hoa đã đi:*/
1. X8.2! X2.7 2. P5-8 M3/2 3. P8.5 B7.1 4. P8-3!
/*Dùng Pháo ăn Mã là nước đi chính xác. Nếu X3/1 thì bên Hậu X8-2 bắt Pháo đổi quân*/
4… P1/1 5. P3.2 T5/7 6. X3/4
}END[/game]
Ưu thế!