Giai thoại làng cờ: Loạn sắc do… trang phục

[b]Thêm một kỳ đài[/b]

[img]xq95-0.jpg;right;[/img]Thoạt nhìn quán Lú, một quán cà phê mới mở ở gần cầu Bình Quới, ít ai nghĩ đó lại là một kỳ đài. Cách trang trí của quán khá “mô đẹc”, người phục vụ lại là những cô gái khá xinh xắn trong trang phục như những cô thư ký văn phòng, ấy vậy mà là nơi mỗi buổi sáng, một cao thủ nào đó trong làng cờ đang đấu trí với những người thách thức để giữ vững vị trí đài chủ của mình.

Kỳ đài quán Lú mới mở gần hai tuần qua. Ngay những ngày đầu khai cuộc, những cuộc lật đổ ngoạn mục đã diễn ra. Kỳ thủ Trần Đăng Quang, vô địch A1 toàn thành, ngay ngày đầu đăng đài đã bị kỳ thủ Đinh Tiến Lộc giành mất ngôi đài chủ. Đinh Tiến Lộc cũng chỉ trụ vững được hai ngày, rồi lại để mất ngôi vào tay cô gái trẻ Ngô Lan Hương, mặc dù theo đánh giá của một số cao thủ trong làng cờ, Tiến Lộc hoàn toàn có khả năng chấp Lan Hương 2-3 nước tiên…

[img]xq95-1.jpg;left;[/img]So với kỳ đài quán Vọng Các, một kỳ đài có thâm niên gần 2 năm ở thành phố, kỳ đài quán Lú được trang bị “hiện đại” hơn với camera truyền hình trực tiếp ván cờ trên kỳ đài cho khán giả thưởng thức, bên cạnh đó không thiếu phần bình luận của các huấn luyện viên cờ nổi tiếng. Ông chủ quán Lú là Thái Huy Phong, một bác sĩ trẻ đang làm việc tại trường đại học Y dược. Huy Phong vốn là một dân mê cờ tướng, từng đoạt hạng 2, hạng 3 giải cờ sinh viên y dược. Phong nói: “Hồi sinh viên ở ký túc xá thì có cái gì khác ngoài cây đàn ghi ta và bộ cờ. Có lúc đánh liền tù tì 3- 4 ngày đến sút ký, quần áo rộng thùng thình”.

[b]Đã ăn vào máu thì thôi[/b]
Đối với máu mê cờ tướng, người ta thường không thể nói chuyện một vài năm mà thường là hàng chục năm hay cả một đời người. “Tổng kết” máu mê cờ của mình, huấn luyện viên Nguyễn Bá Hùng, người thường là bình luận viên cho các ván cờ tại kỳ đài, nói: “Tôi học văn hóa tổng cộng chỉ có 12 năm phổ thông và 4 năm đại học, chứ chơi và nghiên cứu cờ mất tổng cộng có… hơn 30 năm. Có lần, bà xã tôi đặt vấn đề nửa đùa nửa thật là chọn em hay cờ, tôi trả lời là chọn cờ vì đã lỡ mê từ nhỏ”.

Đánh cờ suốt ngày đêm, đói thì gặm bánh mì, khát thì uống cà phê đen không phải là chuyện hiếm đối với dân ghiền cờ. H.T (một trợ lý phòng tiếp thị của trung tâm thương mại Diamond Plaza, đề nghị được giấu tên), khi còn là sinh viên trường thủy sản Nha Trang, đêm trước một trận đấu với một nhà vô địch khối khác, đã mơ thấy cả những ván cờ mà mình sẽ đấu. Gia đình bán quán cà phê ở khu Thanh Đa, lúc 3 – 4 tuổi, H.T đã là người chuyên sắp các quân cờ cho khách đánh. Lớn lên, cậu bé H.T cũng mê cờ chẳng kém gì bố, một người theo anh là mê cờ đến “bỏ vợ bỏ con”. Đến nay, dù khá bận trí với công việc của mình, khi nghe kỳ đài quán Lú mở, H.T cũng đã đăng ký công đài, nhưng giờ chót anh lại bận việc, chưa có dịp đọ sức cùng đài chủ Lan Hương theo thứ tự đăng ký.

Ở cả hai kỳ đài kể trên, mỗi ngày đều có khoảng 20 – 30 người hâm mộ môn cờ tướng đến học hỏi những nước cờ của các bậc cao thủ. Thứ bảy, chủ nhật, con số đó thường lên cao hơn gấp đôi. Có người đi thành nhóm, bình luận, tranh cãi rôm rả, nhưng cũng có người chỉ đi một mình, lặng lẽ nhấm nháp cà phê và thưởng thức ván cờ. Huấn luyện viên Bá Hùng nhận định: “Những kỳ đài như Vọng Các và quán Lú vừa là một sân chơi bổ ích cho người hâm mộ cờ, vừa giúp các vận động viên cờ nâng cao trình độ vì cả năm chỉ có một số giải cờ nhất định”.

[b]Những ván cờ đời[/b]

Cứ mỗi sáng cuối tuần, ông Võ Văn Tựu, công tác trong ngành quân đội, đều cùng một vài người bạn đến quán Vọng Các xem kỳ đài. Bạn cờ của ông có khi là một vị tiến sĩ toán học ở thành phố, có khi là một nhà nông từ Bến Tre lên chơi (kỳ đài Vọng Các từng có những vị khách tận Hà Nội vào, thậm chí từ HongKong, Đài Loan qua cũng ghé chơi). Ông Tựu nói: “Sau này, được tiếp xúc thường xuyên với các danh cờ mới thấy cái chuyện bỏ ra ba bốn ngày trời liên tiếp để chơi cờ là hoang phí. Bỏ ít thời gian, nhưng có nghiên cứu, học hỏi một cách bài bản thì trình độ cờ còn tiến bộ hơn thời chơi tối ngày mà vẫn đánh cờ đui”. “Cờ đui”, theo ông, là việc chơi cờ mà không quản lý được quân cờ, “giống như bị đui, cứ đút cờ cho người ta ăn mà cứ tưởng là người ta chơi hay hơn mình”. Các danh thủ bao giờ cũng quản rất chặt những nước đi của mình, họ thường tiên đoán trước 5 – 7 nước cờ trong mỗi tình huống.

[img]xq95-2.jpg;right;[/img]Ông Tựu nói: “Đánh cờ là luyện tâm như ông bà mình nói. Phải biết cách thắng đã đành, nhưng đôi lúc còn phải biết cách thua. Người quyết đoán hay người do dự, người kiên trì hay người thường mất bình tĩnh trong những lúc khó khăn, thể hiện rõ qua cách đánh cờ”. H.T cũng có những cảm nhận như ông Tựu. Anh kể: “Có lần, tôi bị buộc phải đánh cờ với ba của cô bạn gái khi tôi đến chơi ở nhà cô ấy. Ván đầu tôi thắng, ông có vẻ rất tức tối vì ông cũng là vô địch cờ tướng của một công ty mà, thế là những ván sau tôi lẳng lặng nhường cho ông ấy thắng”. H.T cho rằng môn cờ tướng, sở dĩ có thể ăn vào máu mê của giới đàn ông vì nó gắn liền với tính sỉ diện. H.T nói: “Mình có thể thua người ta về bóng bàn, quần vợt vì mình thiếu luyện tập, nhưng cờ tướng là môn chơi trí tuệ, nên khi thua người ta thường có cảm giác là mình thua về trí tuệ, khó chịu lắm. Có người chỉ vì cái máu háo thắng mà bị dân cờ độ gài đánh độ thua đến bán nhà”. H.T cho rằng môn cờ tướng cũng đã giúp anh nhiều trong công việc như hiện nay. “Việc của tôi là hàng ngày tiếp xúc, thương lượng với khách hàng. Mình phải nghĩ trước những tình huống sẽ diễn ra, như việc đoán định những nước cờ sẽ đi và những nước cờ đối phương sẽ đối phó”, H.T nói…

Cờ tường, môn chơi “cổ lỗ sĩ” tưởng chừng sẽ mai một với thời gian, lại có khuynh hướng phát triển trong thời gian gần đây. Theo huấn luyện viên Bá Hùng, giới trẻ, nhất là giới sinh viên (kể cả giới nữ), tỏ ra hâm mộ môn chơi này không kém những người đứng tuổi, và họ đã trình làng những kỳ thủ mà các bậc cao thủ trong làng cũng phải kiêng nể…

[img]xq130-0.jpg;right;[/img]Khác với các quân Sĩ, Xe, Pháo, quân Mã có cách đi không giống ai: Đi theo hình chữ nhật. Đáng lẽ nó phải chạy thẳng, vì chạy vốn là sở trường của nó, nhưng luật chơi không cho phép nên nó đành “phi nước Kiệu”, một kiểu đi thường thấy trong các cuộc diễu binh. Trên bàn cờ nó không hoàn toàn ung dung muốn nhảy đâu thì nhảy, vì có nhiều chướng ngại.

[b]”Xe mười – Pháo bảy – Ngựa ba”[/b]

Theo câu nói trên thì giá trị của Mã chỉ có ba, mà giá trị của Pháo gấp đôi. Cờ tướng càng ngày càng phát triển, các chuyên gia nghiên cứu sâu và đưa ra cách tính toán giá trị của các quân có tính cách khoa học hơn, theo đó:

* Quân Tốt ở vị trí đầu tiên = 1
* Quân Tốt khi đã qua sông = 2
* Quân Mã = 4,5
* Quân Pháo = 5
* Quân Xe = 10…

[b]Các thế đứng của quân Mã trên bàn cờ [/b]

Quân Mã nếu đứng ở trung tâm bàn cờ thì nó kiểm soát đến 8 vị trí,

nên người ta thường gán cho nó danh từ mỹ miều “Bát diện uy phong”, nhưng khi ở biên bàn cờ thì nó chỉ còn kiểm soát 3 vị trí và khi ở góc bàn cờ thì nó kiểm soát 2 vị trí. Trong các nước tấn công của Mã mà quân Tướng đối phương sợ nhất là:
* Mã chữ Khẩu: Đây là nước kiềm chế Tướng đối phương rất lợi hại, có thể phối hợp với Xe để chiếu bí.
* Mã chữ Điền: Đây cũng là một thế đứng kiềm chế Tướng đối phương rất thường gặp trong các ván cờ.
* Song Mã ẩm tuyền: Hai Mã cùng uống nước suối – chỉ sức tấn công phối hợp của hai quân Mã – cũng là một đòn rất lợi hại.
* Tiền Mã hậu Pháo: Là đòn phối hợp thường gặp dùng để chỉ Pháo và Mã chiếu bí đối phương.

[b]Các thế trận liên quan đến Mã[/b]

[img]xq130-1.jpg;right;Bàn cờ tướng[/img]Nếu như năm 1632 danh kỳ Chu Tấn Trinh viết quyển “Quất Trung Bí” ca ngợi sức mạnh của Pháo trong thế trận Pháo đầu, thì 60 năm sau danh kỳ Vương Tái Việt trong tác phẩm lừng danh “Mai Hoa phổ” đã chứng minh ngược lại là “Bình Phong Mã” vẫn có thể chống lại sức tấn công của Pháo đầu.

Một số khai cuộc có liên quan đến Mã: 1- Khởi Mã Cuộc; 2- Bình Phong Mã; 3- Phản Công Mã; 4- Đơn Đề Mã; 5- Triều Cung Mã…

[b]Danh thủ Việt Nam sử dụng Mã hay nhất[/b]

Nhìn chung nếu đã là tay cờ giỏi thì bất cứ một quân cờ nào cũng phải sử dụng linh hoạt cả. Tuy nhiên, trong quá trình thi đấu, một số kỳ thủ đều công nhận cố danh thủ Hà Quang Bố là người sử dụng cặp Mã hay nhất. Năm 1932, học trò của Chung Trân là Triệu Khôn từ Quảng Đông sang Việt Nam đã bị Hà Quang Bố đánh thắng một ván. Đương thời ông giáo Bố được làng cờ ca ngợi là “cặp thần Mã của giáo Bố”. Danh thủ thứ hai của Việt Nam sử dụng cặp Mã hay là Lý Anh Mậu. Trong một ván thi đấu giải vô địch TP HCM năm 1977 tại Nhà Văn hóa Lao Động (nay là Cung Văn hóa Lao Động), Lý Anh Mậu đã sử dụng quân Mã rất xuất sắc, đưa quân Mã vào cửa tử để sau đó bắt được Tướng đối phương.

Một chương trình cờ thường bao gồm rất nhiều thành phần và chức năng. Dưới đây ta chỉ liệt kê những thành phần và chức năng chính không thể thiếu đối với bất kỳ chương trình cờ nào:

[b]Bàn cờ (board)[/b]
Bàn cờ cần được số hóa và đưa vào máy tính. Từ đó chương trình mới biết để hiện thành hình bàn cờ cho người chơi thấy và cũng dựa trên đó nó mới tính toán để tìm nước đi.

[b]Sinh nước đi (move generator)[/b]
Đối với một thế cờ cho trước, chương trình phải có khả năng sinh được mọi nước đi hợp lệ cho thế cờ đó.

[b]Lượng giá (evaluate)[/b]
Từ một thế cờ cho trước chương trình phải biết cho điểm thế cờ đó. Thường người ta cho điểm 0 khi thế cờ hai bên cân bằng, điểm dương khi bên tới lượt đang có ưu thế, còn điểm âm là đối phương đang có ưu thế. Giá trị điểm càng cao thì ưu thế càng lớn.

[b]Tìm kiếm (search)[/b]
Từ một thế cờ cho trước, chương trình cần tìm được nước đi “tốt nhất” cho thế cờ đó.

Thường để tìm ra nước đi tốt nhất, chương trình phải tạo ra một cái cây tìm kiếm (search tree), phỏng theo cách con người suy nghĩ: kiểu như nếu tôi đi nước a1, thì đối phương có thể phản ứng bằng các nước b1, b2, b3…, nếu đối phương đi b1 tôi lại có thể phản ứng bằng các nước c1, c2, c3, c4…; còn nếu đối phương đi b2, tôi lại có thể đi c1″, c2″, c3″… Lại căn cứ vào phần lượng giá ở trên tôi lại biết c1 có điểm cao hơn c2, nhưng thấp hơn c3…

Từ cái cây tìm kiếm này và so sánh giá trị lượng giá, chương trình sẽ tìm ra nước đi dẫn tới thế cờ có điểm cao nhất (cho dù đối phương biết phản ứng chính xác nhất).

Cái cây tìm kiếm trên sẽ có nhiều tầng hay còn gọi là độ sâu (depth). Cây càng sâu thì chứng tỏ chương trình nghĩ càng xa (nghĩ xa nhiều nước đi) và càng cao cờ.

Người ta phát minh và đặt tên cho thuật toán tìm kiếm là Mini Max (Cực tiểu cái cực đại), sau đó nó được cải tiến thành một thuật toán có tên là Alpha Beta (tên của hai chữ cái đầu tiên trong bảng chữ cái Hy lạp). Hầu hết các chương trình cờ ngày nay dùng thuật toán AlphaBeta.

ooo

Một chương trình chơi cờ giỏi hay không là phụ thuộc chủ yếu vào chất lượng Lượng giá của nó và độ sâu tìm kiếm. Lượng giá càng chính xác thì càng tốt và tìm kiếm càng sâu thì càng tốt.

Nhưng cụ thể khi Lượng giá cho điểm như thế nào, tại sao thế cờ này lại có điểm cao hơn thế cờ kia lại phụ thuộc vào hiểu biết và trình độ của người lập trình. Cái này cũng giống như kỳ thủ người suy nghĩ không giống nhau, với cùng một thế cờ rất có thể với người này bên đỏ ưu, nhưng người kia lại cho rằng xanh ưu.

Để có Lượng giá tốt hơn người ta phải tìm hiểu và học cách con người đánh giá một thế cờ như thế nào (thông qua sách vở, hỏi chuyên gia cờ – tức là các kỳ thủ, và tự mình phân tích hàng ngàn thế cờ). Sau đó phải lựa chọn rồi tìm cách số hóa các kiến thức đó đưa vào Lượng giá.

Để tìm kiếm sâu người ta áp dụng hàng loạt các thuật toán “thông minh” khác như lưu kết quả tính toán trung gian (để dùng lại mỗi khi có dịp), rồi giúp chương trình biết tập trung vào những nhánh nước đi “tiềm năng” nhất và bớt chú ý vào những nước đi “ngớ ngẩn” hơn.

Lượng giá và tìm kiếm là hai thứ thường đối nghịch nhau, Lượng giá càng tốt thì thường chạy càng chậm mà như vậy thiếu thời gian để tìm kiếm sâu hơn. Do đó người lập trình thường phải cố cải tiến cả hai thứ này rồi tìm cách cân bằng giữa chúng.