Du hí văn chương: Ngưu đầu hình – Hình đầu trâu

[img maxheight=200 maxwidth=200 ]xq498-0.jpg;right;Nhà báo Đào Phi Khanh[/img]”Đặng Kỳ Ái” thực ra chỉ là một trong số nhiều bút danh của nhà báo Đào Phi Khanh. Ông là một cây bút lớn và một trong số ít tác giả người Việt Nam viết nhiều về cờ Tướng. Các bài báo của ông đều toát lên niềm đam mê, sự am hiểu sâu sắc và cả sự trăn trở cho cờ Tướng nước nhà. Ông đã viết rất nhiều thể loại, từ những giai thoại làng cờ dí dỏm, những câu chuyện ngắn cho đến những bài phân tích cờ chuyên sâu. Mỗi khi có một sự kiện cờ lớn, người ta thường chờ đợi những bài phân tích mổ xẻ của ông. Có lẽ ông là người có số lượng bài báo về cờ nhiều nhất ở Việt Nam.

Bạn Cờ sẽ đăng tải dần dần các bài viết trong kho sưu tập này. Xin thay mặt các bạn hâm mộ cờ và ban biên tập gửi đến nhà báo Đào Phi Khanh lời cảm ơn trân trọng nhất.

Cờ Tướng thì ai cũng thích chơi. Con nhìn bố, cháu nhìn ông chỉ qua mấy lần là chơi được. Nếu có thì giờ và ham mê thì còn chơi khá hay nữa. Thế nhưng khi cầm một quyển sách cờ thì phần đông cảm thấy nản, nhất là những quyển sách dịch nguyên văn sách cờ Tướng nước ngoài. Người ta có cảm tưởng rằng tuy được in bằng tiếng Việt Nam hẳn hoi nhưng muốn hiểu được thì phải đi học thêm vài năm tiếng Hán. Thật vậy, trong các sách này la liệt những từ Hán-Việt mà chỉ trừ những quốc tế đại sư và những nhà nghiên cứu hàn lâm ra thì mấy ai hiểu được ý nghĩa của nó như thế nào, nhất là các cháu học sinh bây giờ thì lại càng mù tịt ngôn ngữ Hán học, càng xem càng ù tai. Này nhé: [i]”Thuận Pháo trực Xa phi biên Tượng đối song hoành Xa lý Mã”, “Thuận Pháo trực Xa bổ hữu Sĩ đối song hoành Xa biên Mã”[/i]… Nhiều cháu nghe xong ngơ ngác và ngay cả các thầy cờ dưới 50 tuổi cũng lắc đầu chịu sầu không giải thích nổi nó là cái trận gì. Hậu quả tất yếu là những quyển sách có nội dung rất hay, rất cần thiết đó không thể vào đầu người đọc và suy ra không nâng cao được phong trào cờ Tướng trong lớp trẻ. Dĩ nhiên đây là nói lớp trẻ muốn thi đấu có thành tích và muốn đạt đẳng cấp cao, bởi đối với họ lý thuyết mới về cờ Tướng là rất quan trọng, trong lúc các lý thuyết phần lớn xuất phát từ các sách báo của Trung Quốc.

Vấn đề được đặt ra là làm thế nào biến ngôn ngữ Hán thành ra ngôn ngữ Việt để người đọc dễ hiểu. Trước đây ông bà ta dạy con cháu đánh cờ cũng đã từng Việt hóa một số như [i]”Pháo đầu, Mã đội, Xe đâm thọc”, “Tốt nhập cung Tướng khốn cùng”[/i],… nhưng đó chỉ mang tính kinh nghiệm và một số tình huốn hiển nhiên cụ thể.

Nếu như trong cờ Vua, việc Việt hóa đã được tiến hành, các kiểu khai cuộc, các biến đã được đặt tên ngắn gọn, mã hóa, các từ ngữ được bình dân như [i]”lên Tượng nách”, “đường mở”, “Tốt chồng”[/i]… thì bên cờ Tướng dù đã có những quyển sách biên soạn công phu và cố gắng Việt hóa thì phần lớn vẫn cứ dùng [i]”tung hoành”[/i] mà đáng lẽ có thể dùng chữ Việt [i]”ngang dọc”[/i] hay [i]”tả, hữu”[/i] mà đơn giản là [i]”trái, phải”[/i] hay [i]”trung Pháo”, “quá hà Xa”[/i] mà lẽ ra có thể nói [i]”Pháo giữa”, “Xe vượt sông”[/i]…

Sau khi đã thống nhất Luật cờ Tướng trong cả nước, thiết tưởng nay cũng nên có một ban chuyên môn, hay chí ít cũng một nhóm chuyên gia nào đó đề xuất ra những cách phiên âm tiếng Việt hợp lý những từ Hán trong cờ Tướng. Việc này đòi hỏi nhiều công sức và phải có trình độ học thuật, vừa phải có óc khoa học, vì có những trường hợp phải thay cả cụm từ khai cuộc dài dằng dặc như nói trên thành một cụm từ ngắn gọn, hay nói một cách khác là có hẳn một bẳng mã hóa qui chuẩn cờ Tướng và phiên âm thành chữ Việt phổ thông.

Cờ Tướng xuất phát từ Trung Hoa, nên nói chữ Hán dài đến mấy người Trung Hoa vẫn hiểu, nhưng chỉ vài ba từ xa lạ là lớp trẻ Việt Nam sẽ tắc tịt ngay, ví dụ chữ [i]”Thủy để”[/i] có mấy người biết đó là “đáy nước”, có người còn phiên ra cho hình tượng hơn [i]”đáy biển mò trăng”[/i], nhưng mấy ai hiểu đó là cái gì, tuy rằng chữ này nhằm chỉ những đòn ở hàng cuối bên đối phương (luồn Pháo xuống phía sau hay hỗ trợ cho Tốt lụt đánh vào Tướng), hay như [i]”quải giác”, “ngọa tào”, “khí”[/i] nếu không giảng giải thì học trò đọc vào cũng hỡi ôi (mà phần lớn các sách đều không có giải nghĩa, cứ coi người đọc như những “nhà nho” uyên thâm sẵn rồi).

Đây chỉ là những yêu cầu thực tế và cần thiết. Ai sẽ đáp ứng việc này đây?

[img]xq505-0.jpg;right;Hồ Vinh Hoa[/img][b]Lời tác giả:[/b] [i]Thưa quí vị, tôi xin được đóng góp bài viết về đề tài “Cờ Mù”, tôi rất hoan hỷ nếu bài viết này được đăng tải cho các bạn đọc yêu cờ cùng nhau thưởng thức.[/i]

Chắc quí vị đã từng nghe nói nhiều về các đại kiện tướng cờ vua cũng như cờ tướng có khi thi đấu biểu diễn cả chục người cùng lúc, và cũng nghe nói nhiều về cờ mù (thi đấu mà không nhìn vao bàn cờ!) mà một người lại thi đấu với nhiều người! Chắc nghe nói thì nhiều nhưng ít có ai được chứng kiến tận mắt, thi đấu mà không nhìn vào bàn cờ, nếu 1 đấu 1 thì có thể tin được, nhưng nếu nói 1 mà đấu với 5-6 hoặc hơn thì có vẻ khó tin quá phải không quí vị? Đây cũng là điều mà tôi vẫn hoài nghi cho tới khi tôi tận mắt chứng kiến và xin được kể lại sau đây:

Vào ngày 28 tháng 12 năm 1998, tại nhà hàng Cathay Golden Nugget ở Melbourne Úc Châu, phái đoàn Cờ Tướng Trung Quốc gồm có Hồ Vinh Hoa, Hứa Ngân Xuyên, và cô Kim Hải Anh (vô địch nữ Trung Quốc năm 98), sau khi đã biểu diễn những trận đấu: 1 người đấu với nhiều người như thường lệ, ông Hồ Vinh Hoa đã biểu diễn 1 trận CỜ MÙ mà tôi đã chứng kiến và vô cùng khâm phục ông, và nỗi hoài nghi về trận cờ mù giữa 1 người đấu với nhiều người trong tôi mới thật sự chấm dứt.

Trước khi đấu, Ông Hồ Vinh Hoa nói ông ta lúc trẻ có thể thi đấu với khoảng 15 người cùng lúc với các ván cờ mù, nhưng để chắc ăn, hôm nay ông chỉ muốn đấu với khoảng 10 người mà thôi, nhưng số người tham dự để đấu với ông ta chỉ có được 6 người, còn lại hầu hết đều chỉ muốn xem hơn là thi đấu, ông Hồ Vinh Hoa đã xoay lưng lại với bàn cờ, trọng tài xướng lên những nước đi của ông và của những đấu thủ để mọi người và ông cùng theo dõi các ván cờ. Trước khi thi đấu, 6 người này đã tham khảo ý kiến lẫn nhau, và đều đồng ý sẽ thi đấu 6 loại cuộc khác nhau, 6 người đi trước này, người thì lên tượng, người nhảy mã, người vô pháo đầu, người lên pháo tuần hà, v.v… (nên biết đây là trận đấu nhanh [fast game], nhưng không có đồng hồ), và sau khoảng thời gian 1 tiếng, ông đã hạ gục 5 và hòa 1, người thứ nhất thua chỉ trong vòng 15 phút.

[img]xq505-1.jpg;center;Biểu diễn thi đấu đồng loạt tại Paris 2005[/img]

Tuy làng cờ Úc Châu không có được những kiện tướng quốc tế, nhưng trình độ điểm của những người thi đấu hôm đó theo tôi nghĩ cũng phải vào khoảng trên 2000, những người thi đấu cố tình đi những nước đi lòng vòng (ví dụ như bắt quân 3 lần, chiếu tướng 3 lần) hoặc tốt xàng qua xàng lại ở những nước trung cuộc và cờ tàn để làm cho ông rối tri và quên vị trí các quân cờ, nhưng thật sự ông đã làm cho tất cả mọi người có mặt hôm đó phải khâm phục trong đó có cả tôi.

Còn bạn, bạn vẩn còn hoài nghi về trận CỜ MÙ giữa 1 đấu với nhiều người?