Du hí văn chương: Tiểu phương trận – cuộc hình vuông nhỏ

Làng cờ nước nhà mà bắt nguồn từ cờ Tướng vốn được chơi hàng trăm năm nay trong dân gian, không có một “ngành” hay một “bộ” nào (xưa thì gọi là bộ lễ, bộ hộ, bộ hình…) quản lý và nuôi dưỡng nó. Vua quan coi đó là một thứ giải trí vô hại nên thả cho dân gian tha hồ chơi, tất cả mọi cái dân tự lo, chẳng bao giờ triều đình chu cấp hay đứng ra tổ chức. Cho nên có thể có “nhã nhạc cung đình”, “hội họa cung đình” chứ chưa bao giờ có “Tượng kỳ cung đình” cả.

Tương tự như thế, trong các thời kỳ nối tiếp, người ta vừa coi cờ là giải trí, vừa coi là nghệ thuật biểu diễn mua vui nên từ các thôn xóm vào các dịp lễ hội, đình đám, Tết đến xuân sang tự lo toan tổ chức hay những cuộc đấu do các nhà buôn, cửa hàng làm ăn phát đạt hay các mạnh thường quân đứng ra đỡ đầu, tài trợ.

Cho mãi đến thập niên 80 của thế kỷ trước, người ta vẫn còn chưa biết cả cờ Tướng và cờ Vua thuộc bên văn hóa hay bên thể thao quản lý. Bởi những cuộc đấu thường tổ chức vào các ngày kỷ niệm lớn, ngày lễ, mà những ngày này lại do bên Văn hóa chủ xướng. Bởi vậy cả hai loại cờ cũng chưa bao giờ được bao cấp. Tất cả đều là do dân lo. Kể cả cho tới khi học tập được mô hình của Liên Xô nên cờ được đưa hẳn sang cho bên Thể thao để trở thành một bộ môn thi đấu, trước hết là cờ Vua và thêm 12 năm sau nữa là cờ Tướng.

Tuy Tổng cục TDTT mà sau này là ủy ban TDTT đã có hẳn hệ thống thi đấu hàng năm cho các loại cờ và hàng năm có cấp kinh phí để tổ chức thi đấu cũng như đi thi đấu nước ngoài. Tuy nhiên số kinh phí này chỉ là một phần nhỏ. Bởi làng cờ Việt Nam vô cùng rộng lớn, các giải thi đấu hàng năm ở xã huyện, tỉnh thành rất nhiều, giải thi đấu quốc tế cũng nhiều, việc đào tạo đội ngũ kỳ thủ, huấn luyện viên và hàng trăm nghìn việc khác nữa… cho nên hầu hết làng cờ phải dựa vào chính mình, tức là đã được xã hội hóa từ lâu một cách tự nhiên.

Ví dụ làng cờ Tướng đi thi đấu quốc tế phần lớn là đi bằng tiền tự lo, vay trước, được giải thưởng trả sau, nhiều trường hợp quận, huyện, người nhà, bạn bè chung tiền giúp đỡ. Làng cờ Tướng hầu như không trường đào tạo, hầu như không mở lớp tập huấn. Các kỳ thủ nỗ lực học hỏi, “tự rèn luyện qua thi đấu thực tế, tới các kỳ đài tỷ thí… là chính.

Vừa qua tại hội nghị của Chính phủ về việc xã hội hóa Giáo dục, Y tế, Thể thao đã có báo cáo điển hình của gia đình Ông Phạm Văn Tuyển ở Quảng Ninh: toàn bộ gia sản, vườn nhà của ông dành cho thể thao, từ đó ông đã đào tạo được hàng loạt vận động viên cho vùng đất mỏ, từ cờ Vua, cờ Tướng, cớ vây bóng bàn, quần vợt… mở ra câu lạc bộ cho những người về hưu, tổ chức những giải thi đấu cho thiếu niên nhi đồng cũng như những người cao tuổi dấy lên phong trào rèn luyện thể thao, đẩy lùi những tệ nạn xã hội. Đó là một tấm gương lớn về thực hiện xã hội hoá trong thể thao.

Ở cờ Vua thì như trường hợp Hoàng Thanh Trang, công nuôi dạy, học tập, đào tạo bồi dưỡng, kinh phí thi đâu, kinh phí đi lại, ăn ờ, lệ phí thi đấu, trang thiết bị luyện tập… tính ra là một số tiền khổng lồ đều hoàn toàn được gia đình tự lo liệu, chưa nói có những trường hợp như đối với Đào Thiên Hải, gia đình này đã nhận tài trợ hoàn toàn cho việc ăn học, tập tành để thành tài trong 5 năm. Đó là một điển hình về xã hội hóa trong môn cờ. Ngoài ra còn không biết bao nhiêu trường hợp nữa, cha mẹ hầu như hoàn toàn lo liệu cho con cái. Không những tự lo tiền mời thầy về dạy, lo tiền cho con đi thi đấu, mà bản thân gia đình còn tình nguyện đi theo để chăm sóc, giúp đỡ cho con cái mình.

Phải có nhiều tâm gương như vậy làng cờ mới có thể tồn tại được.

Đó là mới nói cờ về phương diện thể thao đơn thuần. Nhưng cờ đâu chỉ có một phương diện ấy, cờ còn rộng hơn nhiều. Hàng triệu người Việt Nam chơi cờ đâu phải để thi đấu, để giành huy chương. Cờ còn ở hàng nghìn lễ hội được tổ chức cả bốn mùa từ Bắc tới Nam, cớ còn là văn hóa kết hợp với thơ ca, âm nhạc, thư pháp, hội họa…

Tất cả những cái ấy nhà nước không thể bao cấp và cũng chưa bao giờ bao cấp, tất cả đều được người dân tự lo toan, tự tổ chức, tự gánh vác từ lâu. Đó chính là sức sống mãnh liệt, là sự tự lập tự cường rất đáng tự hào của các môn nghệ thuật trí tuệ, thể thao trí tuệ Việt Nam. Vừa qua Chính phủ đã có những quyết đinh rất mới, rất tiến bộ về xã hội hóa đối với thể thao, khuyến khích mở các trường tư thục, các cơ sở luyện tập tư nhân, được cấp đất được vay vốn, có tư cách pháp nhân, nghĩa vụ và quyền lợi bình đẳng. Đây là một luồng gió mát giúp cho Thể thao trí tuệ phát triển mạnh mẽ hơn nữa.

Toàn xã hội góp công của, vật lực tài năng, tính thần thì mới có thể đưa thể thao trí tuệ bước lên các đỉnh cao sánh với các nước trên thế giới. Chính sách mới của Chính phủ sẽ tạo điều kiện cho những người có tâm huyết yên tâm đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, xây dựng đội ngũ thầy và trò, đội ngũ này cũng được quyền bình đẳng tham gia các giải thể thao tất cả các cấp các giải quốc gia, các giải quốc tê được phong đẳng cấp, phong danh hiệu… giống như ờ các nước tiên tiến khác, miễn là họ có đóng góp xứng đáng cho nền thể thao của địa phương và nước nhà và họ được quyền hưởng mọi quyền lợi cần phải được hưởng.

Một ví dụ cho thấy là trong khi ờ các nước khác các câu lạc bộ cờ phát triển rất mạnh. Ở các tỉnh thành cũng như trong phạm vi toàn quốc đều có các giải cờ các câu lạc bộ. Câu lạc bộ cờ là một đơn vị thể thao được xã hội hóa. Tuy nhiên ở ta hiện nay câu lạc bộ còn quá ít ỏi và còn yếu về mọi phương diện, đồng thời cũng chưa có các giải cờ dành cho các câu lạc bộ, khiến có quá ít kỳ thủ được tham gia thi đấu. Tất cả cứ phải trông chờ vào kinh phí vốn đã rất eo hẹp của ngành thể thao.

Từ năm nay và những năm sau, phải chăng đã tới lúc chúng ta cần xã hội hóa mạnh hơn nữa, toàn diện hơn nữa các môn thể thao trí tuệ như Chính phủ đã chỉ đạo?

[img]xq398-0.jpg;right;[/img]1. Bố tôi sau hơn bốn chục năm làm công tác giờ thanh thản nghỉ hưu. Thú vui của ông và những người bạn già là chơi cờ tướng. Ông bảo “Ván cờ cũng như cuộc đời. Lỡ bước sai thì khó lòng quay lại được. Nhưng khác với cuộc đời là ta có thể chơi nhiều ván cờ. Còn cuộc đời thì chỉ có một!”. Quanh bàn cờ của ông không chỉ có những người già mà còn những người đàn ông trung niên, thậm chí có cả thanh niên và họ thường sốt ruột khi thấy những ván cờ giằng giai khó phân thắng bại. “Nếu biết không thể thắng thì hãy chấp nhận thua để làm ván khác. Thời gian là vàng bạc”…

2. Anh là giám đốc DN nhà nước gần 20 năm. DN của anh xếp vào loại “Thường thường bậc trung” làm ăn không lỗ nhưng lãi cũng chẳng bao nhiêu. Năm rồi DN của anh ở vào diện cổ phần hóa. Anh làm đơn xin nghỉ chức giám đốc. Người bàn sao không cố vài ba năm rồi nghỉ hưu cho đẹp. Người bảo cố sao được, cổ phần hóa rồi, cổ đông không tín nhiệm thì sao, xin nghỉ là hợp tình, hợp lý. Nghe cả nhưng anh chỉ cười.”DN làm ăn bây giờ thành công phải tính bằng tốc độ. Mà cái đó tôi không thể theo được lứa trẻ. Vì thế tôi biết nên phải làm gì…” – anh tâm sự với tôi như thế.

Tôi chợt nhớ đến câu nói nổi tiếng của Khổng Tử: “Khôn chết, dại chết, biết sống…”.

[img maxheight=200 maxwidth=200 ]xq28-0.jpg;right;Trềnh A Sáng đang đấu cờ với Nguyễn Thành Bảo (phải) tại giải Các danh thủ châu Á, tại Vũng Tầu 2001[/img]Bảo giải thích: “Tôi vì miếng cơm manh áo mà thôi. Trước đây, Bà Rịa – Vũng Tàu đối xử rất tốt với tôi, nhưng thời điểm ấy, với thu nhập 600.000 đồng/tháng thì làm sao tôi có thể xoay sở nổi cho nhu cầu sinh nhai. Về Gia Lai, tôi sẽ quyết tâm làm lại từ đầu và chấp nhận một hợp đồng kéo dài 7 năm – từ năm 2003. Với tôi, hợp đồng dài hay ngắn không quan trọng bằng việc tôi đã an cư. Tiếc rằng, Gia Lai là mảnh đất không mạnh về cờ, tôi không có đối thủ cọ xát. Vậy là mang tiếng thi đấu cho Gia Lai nhưng tôi thường phải về TPHCM “sinh sống”: đánh cờ độ để vừa kiếm tiến, vừa tích luỹ kinh nghiệm. Với ý muốn trở lại Bà Rịa – Vũng Tàu, từ tháng 8/2003 đến nay, tôi không nhận lương của Gia Lai nữa. Tuy nhiên, thủ tục thanh lý hợp đồng quá nhiêu khê, thoi thì tôi nghỉ 1 năm nữa để năm tới được tự do quay về Bà Rịa – Vũng Tàu, mảnh đất có nhiều thuận lợi hơn cho sự nghiệp của tôi… “

Cứ cho lý do rời Gia Lai của Thành Bảo là chỉ vì “miếng cơm manh áo”, nhưng như vậy thì Bảo đã tự phí đi của mình những năm cọ xát đỉnh cao, đó là chưa kể những khó khăn đã và đang đợi đằng sau việc đánh cờ “tự do”, như anh đã thừa nhận: “Trong thời gian quá, tôi không biết làm gì hơn ngoài chơi cờ độ, dẫu biết việc đó là không tốt. Tôi cũng từng bị bắt vì vượt biên giới qua Vân Nam (Trung Quốc) để thách đấu cùng mấy kỳ thủ nước bạn, mà không có giấy tờ. Có khi qua được thì cũng phải thức trắng đêm đấu với họ, sức khoẻ suy giảm trầm trọng. Để thắng độ, tôi phải tìm đối thủ yếu, nên sức cờ cũng chẳng lên được. Chi phí trả cho người thông dịch, ăn ở, đi lại tại Trung Quốc cũng rất tốn kém. Thắng độ chỉ để thoả mãn nỗi đam mê chứ biết làm gì hơn.” Một quan chức trong làng cờ nhận xét: “Bảo là một VĐV tài năng, nhưng vì tính lãng tử của mình, anh đã tự đánh mất tương lai.”

Năm 1998, Thành Bảo đoạt chức VĐ U20 châu Á dưới màu áo Thái Bình. Và cho đến nay đó vẫn là danh hiệu cao nhất trong sự nghiệp cờ tướng của anh. Nếu đừng vì hàng loạt tai tiếng do chính Bảo đã gây ra thì có lẽ giờ đây anh đã là một kỳ thủ xuất sắc, như lời ông Đỗ Đình Gianh, nguyên trưởng bộ môn cờ UBTDTT khẳng định từ năm 1998: “Bảo sẽ là Quốc tế đại sư trẻ nhất Việt Nam. Bằng tuổi Bảo, Trềnh A Sáng, Trương Á Minh, Mai Thanh Minh không thể có những bước đi sáng tạo như thế.” Thôi thì tương lai là do chính Bảo quyết định, người hâm mộ vẫn rất mong anh sáng suốt, chín chắn đi hết con đường mà anh đã chọn. Chỉ có điều muốn nhắn thêm với anh: đi tắt không hẳn bao giờ cũng là đường ngắn nhất.