Giai thoại làng cờ: Cần thua hơn thắng!

Chương III Cách đi tiên – cách đi hậu

Khi tiến hành một ván cờ, dù đi trước hay đi sau đều phải tuân thủ những nguyên tắc cơ bản trong khai cuộc, vì đó chính là những kinh nghiệm được đúc kết từ thực tiễn. Nhưng các nguyên tác được nêu trên chỉ mới là những định hướng, cần phải được cụ thể hóa rõ hơn. Do đó phần trình bày sau đây sẽ nêu thêm những kinh nghiệm cụ thể giúp các bạn mới học đỡ phải lúng túng khi cầm quân đi tiên hoặc đi hậu.

[b]I. CÁCH ĐI TIÊN [/b]

Được đi trước tấn công đối phương là một lợi thế quan trọng vì người đi trước hoàn toàn chủ động lựa chọn thế trận theo ý thích và thường bắt buộc đối phương phải đối phó theo mình. Những người chơi cờ cao thường phát huy có hiệu quả nước tiên đến mức chơi không thắng thì hòa chứ hiếm khi thua. Cho nên trong thi đấu Cờ Tướng xưa kia thường qui định một cặp đấu thủ phải gặp nhau trong hai ván thì mới công bằng, để mỗi người được đi trước một ván.

Sau đây chúng ta xem những ván cờ mà bên đi sau có những sai lầm do vi phạm các nguyên tắc cơ bản để bên đi trước giành thắng lợi dễ dàng. Tuy nhiên bên đi trước muốn giành chiến thắng thì phải có kế hoạch đúng, chọn đúng mục tiêu tấn công, biết cách phối hợp sức mạnh các quân, trên cơ sở này thừa cơ bên đi sau sai lầm, bên đi trước mới giành chiến thắng.

[b]CHƠI PHÁO ĐẦU, MỤC TIÊU LÀ CON TỐT ĐẦu[/b]

Như đã nói ở trên, trong năm con Tốt thì con Tốt đầu là quan trọng hơn cả vì nó là một quân trong hệ thống phòng thủ che chắn tiền đồn bảo vệ trung lộ, đồng thời có cơ hội nó tiến lên thành một mũi tấn công. Khi bên đi trước chơi Pháo đầu thì con Tốt 5 của Đen chính là mục tiêu đầu tiên của Pháo. Mấy ván cờ sau đây là bài học cổ điển cho thấy tầm quan trọng của Tốt đầu.

[b]Ván 24: Thế trận thuận Pháo[/b]
[game]
FORMAT WXF
GAME Thế trận thuận Pháo
RED Trắng
BLACK Đen
RESULT 1-0
START{
1. P2-5 P8-5 2. M2.3 M8.7
3. X1.1 X9-8 4. X1-6 X8.6
5. X6.7 M2.1? 6. X9.1
DIAG{ #6 BLUE }
/*Bên tiên xông xáo ra cả hai Xe để tấn công quyết liệt đối phương, mục tiêu quan trọng là con Tốt đầu của Đen mà con Tốt này có Mã bảo vệ. Kế hoạch của Trắng là phải diệt con Mã bảo vệ này rồi mới diệt được Tốt đầu. Làm sao diệt được con Mã 7 của Đen khi mà nó được con Pháo 2 của phe nó bảo vệ?

Vậy khâu đầu tiên phải dụ con Pháo 2 Đen “tham ăn” quên nhiệm vụ bảo vệ Mã để nó rời bỏ vị trí phòng thủ đó đã, bằng cách Xe Trắng tiến lên phế bỏ Mã hay dùng Mã làm mồi nhử Pháo đối phương!*/
6. … P2.7??
7. P8.5!
/*Đối phương đã trúng kế, cấp tốc đưa Pháo Trắng tấn công Mã 7. Bây giờ Đen có 5 phương án chống đỡ là M7/8 hoặc X8-7 hoặc X8/4 hoặc S6.5 hoặc P2/2. Tất cả các phương án đều thất bại, quyển “Thế trận Thuận Pháo cổ điển và hiện đại” đã trình bày rõ các phương án này. Ở đây chỉ chọn một phương án để thấy diễn biến tiếp khi mất Tốt đầu thì Đen thua nhanh chóng như thế nào.*/
7. … M7/8?
8. P5.4 S6.5
9. X9-6
/*Các quân Trắng phối hợp tấn công trực tiếp Tướng Đen mà Đen không có một quân nào kịp chi viện cứu giá, dù còn đủ sáu quân chủ lực.*/
9. … Tg5-6 10. Xt.1 Tg6.1
11. Xt/1 P5-6 12. P8-5 Tg6/1
13. Ps-4 P6-8 14. Xt-5 T3.5
15. X6-4 P2/7 16. P4.1 }END[/game]
Đen chịu thua.

[b]Ván 25: Thế trận Nghịch Pháo[/b]
[game]
FORMAT WXF
[game]
FORMAT WXF
GAME Thế trận Nghịch Pháo
RED Trắng
BLACK Đen
RESULT 1-0
START{
1. P8-5 P8-5 2. M8.7 M2.1
3. X9-8 X1-2 4. X8.4
/*Tuy mục tiêu là Tốt đầu nhưng không phải muốn ăn lúc nào cũng được. Trắng phải ra quân tương đối đầy đủ để phối hợp rồi mới ăn, nếu ăn sớm quá mà chưa phối hợp được thì sẽ bị đối phương trả đòn.*/
4. … M8.7
5. M2.1 X9-8 6. X1-2 X8.4
7. B1.1 B1.1 8. M1.2 M1.2
9. X8-4 X8-4 10. M2.3 M2.3?
/*Đen đáng lẽ đi 10…S4.5 hoặc 10…X4-7 bắt Mã, hạn chế mức tấn công của đối phương, nếu mạnh ai nấy công thì Đen chậm hơn. Bây giờ Trắng nhắm đến con Tốt đầu của Đen, do đó cần dụ con Mã bảo vệ đi chỗ khác.*/
11. P2.7 M7/8
DIAG{ #12 RED }
/*Con Mã Đen lại quên trọng trách bảo vệ Tốt đầu, đáng lẽ nên 11…S4.5, nếu Trắng đi 12. P2-1 thì Tg-4 còn có cơ hội đánh trả.*/
12. P5.4 S4.5
13. X4.5 Tg5-6 14. X2.9 P5-7
15. X2-3 Tg6.1 16. X3/2 T3.5
17. X3-2 Tg6/1 18. X2.2 T5/7
19. X2-3 }END[/game]
Thắng.

[b]PHẢN CÔNG Ở CÁNH[/b]

Nếu bên đi tiên tấn công trung lộ thường kết hợp với tấn công cánh nào phòng thủ yếu kém của đối phương thì bên đi hậu cũng sẵn sàng phản công giống như vậy. Thế có nghĩa là nếu bên tiên chơi sai lầm hoặc tấn công thiếu tích cực thì bên đi hậu khai thác phản công và đôi khi việc phản công ở cánh thường giành thắng lợi.

Sau đây chúng ta xem những ván cờ minh họa cho kiểu phản công ở cánh của bên đi hậu.

[b]Ván 43: Đòn Song Long Pháo “Quái Chiêu”[/b]
[game]
FORMAT WXF
GAME Đòn Song Long Pháo Quái Chiêu
RED Dương Quan Lân
BLACK Lâm Ấu Như
RESULT 0-1
START{
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 X9-8
3. X1-2 M2.3 4. B7.1 B7.1
5. P8-7 P2.6 6. X2.6 T7.5
7. X9.1 X1-2 8. X2-3 P8.6
9. X9/1 X8.2 10. B5.1 P2-7
11. M3/5
DIAG{ #11 BLUE }
/*Đen chơi Bình Phong Mã nhưng không phòng thủ mà phản công ngay từ nước thứ 5 với P2.6 khống chế cả một cánh của Trắng. Sau đó cặp Pháo như hai con rồng uốn khúc khiến Trắng rúm cờ lại.*/
11. … X2.4 12. B7.1 X2-3
13. P5-4 S6.5 14. M5.6 X3.2
15. T7.5 M3/1 16. M6.4 B7.1
17. M4.5 B7.1 18. X3-4 B7.1
19. P4.2 M7.5 20. X4-5 X3-6
21. S6.5 X6/1 22. P7-3 X6.3
23. M8.7 P7-5 24. X9.1 P8.1
}END[/game]
Trắng chịu thua.

Đây là ván Dương Quan Lân chơi với Lâm Ấu Như cầm Trắng năm 1956.

[b]Ván 44: Phản Công Cả Hai Cánh[/b]
[game]
FORMAT WXF
GAME Phản Công Cả Hai Cánh
RED Trắng
BLACK Đen
RESULT 0-1
START{
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 M2.3
3. X1-2 X9-8 4. B7.1 B7.1
5. M8.7 T3.5 6. P8.2 P2/1
7. X2.6 P8-9 8. X2-3 X8.2
9. M7.6 P2-4 10. X3-4 M7.8
11. X4/2 M8.7 12. P5-8 X8.6
13. S6.5 P9-7 14. X4/1? M7/8!
15. T3.5
DIAG{ #15 BLUE }
/*Sau giai đoạn khai cuộc, Đen đã giành quyền chủ động. Bây giờ các quân Trắng chưa làm được gì thì các quân Đen đã phối hợp phát huy ưu thế:*/
15. … B7.1! 16. M6.4 B7.1
17. M4/3 P4.5 18. Mt.2 P4-6
19. M2.3 X8-7 20. B7.1 P6-8
21. Tg5-6 S4.5 22. Pt-6 X1-4
23. Mt/4 B5.1 24. P6.1 B3.1
25. P8-6 X4.4 26. M4.2 X7/1
27. T5.3 P8-7 }END[/game]
Trắng chịu thua.

[b]Ván 45: Trả Đòn ở Cánh Lời Quân Ngay[/b]
[game]
FORMAT WXF
GAME Trả Đòn ở Cánh Lời Quân Ngay
RED Trắng
BLACK Đen
RESULT 0-1
START{
1. B7.1 P2-3 2. P8-5 P8-5
3. M8.7 M8.7 4. X9-8 X9-8
5. P2-3 M2.1 6. M2.1 B3.1
7. B7.1 X8.4 8. X8.5?
DIAG{ #8 BLUE }
/*Nguyên tắc có nêu: [b]đừng tham lợi nhỏ mà sa vào bẫy[/b]. Trắng lời một Tốt muốn khống chế không cho M1.3 nên đáng lẽ Trắng đi 8. B7-8 lại đi X8.5 bị đối phương giăng ngay cái bẫy.*/
8. … B1.1!
9. X8-9 P3/1
10. X9/1
/*Nếu không bỏ Tốt thì bị 10… P3-1 bắt chết Xe, còn đi 10. B7-6 thì mất Tượng, nguy hiểm.*/
10. … X8-3
11. X9-4 P3.6 12. P3-7 X3.3
13. X4.3 S4.5 14. X4-3 P5.4
15. S4.5 T3.5 16. X3/1 P5-3
17. P5.5 T7.5 18. T3.5 X1-4
19. X3/2 X4.8 20. T7.9 X3-1
21. X3-7 P3-5 22. Tg5-4 P5.2
23. Tg4.1 X1-5 24. X1-5 X5-9
25. S6.5 X4/2 }END[/game]
Trắng chịu thua thì Đen phối hợp đánh song Xe.

[b]Ván 46: Đơn Đề Mã Cũng Biết Phản Công[/b]
[game]
FORMAT WXF
GAME Đơn Đề Mã Cũng Biết Phản Công
RED Trắng
BLACK Đen
RESULT 0-1
START{
1. P2-5 M2.3 2. M2.3 M8.9
3. X1-2 X9-8 4. B7.1 T3.5
5. M8.7 P2.4 6. B5.1
/*Đen vừa phi Pháo qua hà chuẩn bị cuộc phản công, Trắng có thể chơi 6. B3.1, nếu như 6…P8.4 thì 7. M7.6, Trắng vẫn còn chủ động.*/
6. … S4.5
7. B9.1 X1-4 8. B9.1 X4.6
9. M7.8 X4.1 10. P8/1 P8.4!
DIAG{ #11 RED }
/*Như vậy Đen không thụ động phòng thủ mà bắt đầu phản công ở cả hai cánh, giành quyền chủ động.*/
11. S4.5 X4/3 12. B9.1 X4.1
13. P8.1 X4-3 14. B9-8 P2/3
15. P8.4 X3-2 16. P8-5 X2-5
17. X9.9 M3/4 18. Pt-6 X5-4
19. P6-1 B7.1 20. X9/4 M4.3
21. T3.1 X8.3 22. M3.5 B3.1
23. M5.4 X4/1 24. X9.4 M3/4
25. M4.3 X4-5 26. X2.2 B3.1
27. X2-4 X8-7 }END[/game]
Thế cờ giằng co nhưng rồi Trắng sai sót nên kết cuộc thua cờ tàn.

Lời nói đầu

Khai cuộc là một vấn đề chiến lược rất rộng lớn. Muốn nghiên cứu sâu phải có một tập thể các chuyên gia nhiều kinh nghiệm mới thực hiện được. Liên đoàn cờ trong những năm gần đây, bước đầu nghiên cứu một số thế trận nổi tiếng, thịnh hành, giúp phần nào tư liệu cho các bạn hội viên và người hâm mộ Cờ Tướng gần xa tham khảo. Tuy các tài liệu đó chưa phải là những công trình nghiên cứu sâu nhưng nó chỉ phù hợp với những bạn có trình độ khá, còn phần đông các bạn chơi cờ trình độ yếu chưa thể tiếp thu được.

Để đáp ứng phần nào nguyện vọng của số đông này, chúng tôi cho xuất bản quyển “Cờ Tướng khai cuộc cẩm nang” nhằm hướng dẫn lại những vấn đề thuộc phần kiến thức phổ thông. Đối tượng chủ yếu là những bạn chơi cờ trình độ trung bình trở xuống, đặc biệt là nhằm đáp ứng nhu cầu học tập của các em thanh thiếu niên mới bước đầu tiếp cận với Cờ Tướng. Nhưng đối với các bạn huấn luyện viên, hướng dẫn viên về cờ, sách cũng cung cấp nhiều tư liệu có giá trị về phương pháp sư phạm để các bạn tham khảo giảng dậy.

Sách gồm bốn chương, với chương đầu nhấn mạnh ý nghĩa và tầm quan trọng của khai cuộc. Qua chương này gợi ý hướng dẫn cho người chơi một phương pháp thẩm định, đánh giá thế cờ, đồng thời trình bầy rõ khái niệm về thế và lực, quyền chủ động và vấn đề lời quân, lời chất. Nhưng trọng tâm của sách là ở chương hai và chương ba: chương hai trình bầy cụ thể những nguyên tắc cơ bản trong khai cuộc, còn chương ba hướng dẫn cách đi tiên và cách đi hậu. Thực chất chương ba chỉ để minh hoạ rõ hơn các vấn đề trong chương hai và giúp cho người đọc quán triệt đầy đủ các nguyên tắc ra quân. Mặt khác, qua hai chương này, bằng những ván cờ sinh động gợi lên những ý niệm ban đầu về chiến lược, về kế hoạch bố trí quân để tấn công, phản công hay phòng ngự. Và tuy chủ đề đi sâu giai đoạn khai cuộc nhưng qua các ván đấu của các danh thủ, giai đoạn trung cuộc và tàn cuộc cũng được nêu ra với những đòn chiến thuật truy quân, ăn quân, đổi quân, giành thế, thí quân cùng những pha phối hợp chiếu bí rất ngoạn mục, hấp dẫn. Điều này phù hợp với trình độ và tâm lý của những người mới tiếp cận với bộ môn cờ. Phần cuối cùng là chương mở rộng kiến thức, giới thiệu một số thế trận thông dụng hiện đại, làm cơ sở bước đầu để sau này anh em có điều kiện đi sâu nghiên cứu chuyên cuộc.

Với tinh thần thực hiện chủ trương của Liên đoàn cờ Việt Nam là phổ biến cờ Tướng và phục hồi sinh hoạt của Cờ Tướng trong dân gian, tài liệu này là một đóng góp nhỏ theo chủ trương đó.

[i]Những người biên soạn[/i]