Giai thoại làng cờ: Cần thua hơn thắng!

Đối diện với Đại học sư phạm TPHCM, Kỳ Ngộ quán là một quán cà phê nhìn từ ngoài nhỏ tí xíu với chiều rộng chưa được 2 mét, không thể gọi là xứng với tầm vóc và sự nổi tiếng của nó. Hơi ngạc nhiên, tôi vẫn vào gửi xe, mới dắt xe vào tôi đã nghe một giọng nói rất ấm và hài hước vọng xuống, một phong cách nói rất…cờ tướng: nhảy con Mã bên này thì xấu quá, đánh đấm gì nữa,…bỏ con tốt đầu thì chết chắc,… đi như dzậy thì tiêu rồi,… Vốn mê cờ tướng nên chỉ nghe như thế là máu chảy rần rần trong người rồi, muốn gửi xe thật mau mà lên xem.

Hóa ra, cái cửa quán bé tí xíu thế mà bên trong rộng rãi thật nhưng bố trí rất bề bộn và khách vào uống cà phê cũng ngồi rất lộn xộn. Hỏi ra thì biết hôm nay 2 người đấu trên Kỳ Đài là ông Võ Hồng Châu tiếng tăm lừng lẫy – đài chủ 12 tuần liền, gặp Nguyễn Hoàng Lâm – kỳ thủ có đẳng cấp A1 quốc gia. Ván cờ vừa bước vào giai đoạn trung cuộc rất căng thẳng nhưng người bình cờ là ông Lâm đầu bạc vẫn luôn miệng cười và bình phẩm các nước đi và các nước biến rất sâu sắc, rất sách vở(tôi đoán thế vì nghe mấy cụm từ lạ quá: Tả Mã Bàn Hà, Cao Tả Pháo,…). Ông Lâm cũng bình luận những điều liên quan đến cờ và Xã Hội bên ngoài rất hay, rất triết lý trong khi chờ đợi các đấu thủ đi thêm vài nước. Tôi ngồi xem và nghe say sưa. Ở dưới là các Kỳ thủ cũng đang chăm chú vào các ván cờ độ của mình, người thường xuyên đến Kỳ đài xem và công đài nhất theo tôi được biết là danh thủ Đinh Tiến Lộc (tôi biết được đương nhiên là vì tuần nào tôi cũng đi kể từ khi biết đến quán). Ván cờ Lộc đánh với một vị khách chấp 2 tiên và đánh độ, hôm đó Lộc thua liền 2 ván nhưng sắc khí của một đại cao thủ có khác, vẫn nghiễm nhiên như không có chuyện gì xảy ra. Xung quanh bàn cờ của Lộc lúc nào cũng đông đúc người xem.
Trở lại với ván cờ Võ Hồng Châu và Nguyễn Hoàng Lâm, sau 12 tuần liên tiếp ngồi ở ngôi vị đài chủ, ông Châu đã nhường cho kỳ thủ tuổi trẻ tài cao Nguyễn Hoàng Lâm. Sau này rồi cũng bị cao thủ khác chiếm ngôi. Từ dạo đó đến nay, ngôi vị đài chủ không ai có thể giữ lâu như ông Châu dù đã rất nhiều danh thủ khác tiếng tăm lừng lẫy lên ngôi như: Nguyễn Hoàng Lâm, Đinh Tiến Lộc, Võ Minh Nhất, Ngô Quang Phẩm,… và cả ông Châu lại công đài nhưng cũng không lấy lại được thành tích năm xưa. Theo ông Lâm, người đang giữ kỷ lục bảo vệ ngôi đài chủ lâu nhất là danh thủ Trương Á Minh với… 37 tuần liên tiếp.

Đến Kỳ Ngộ quán do ông Lâm bình cờ, chúng ta cũng có thể được cập nhật rất chi tiết những thông tin mới nhất về cờ tướng, biết thêm nhiều tin tức xảy ra không chỉ ở TPHCM. Chẳng hạn như giải đấu cờ tướng thế giới vừa rồi, giải hạng nhất quốc gia tại Vũng tàu, tin buồn về kỳ thủ vang bóng Đặng Hùng Việt (khi đó chưa có một tờ báo nào đăng tải), tin tức về giải đấu lớn nhất quốc gia năm nay đang tổ chức ở TPHCM,… Ngoài ra, các bạn yêu cờ có thể hỏi bất cứ thông tin gì về cờ, ông Lâm rất nhiệt tình chỉ bảo nếu biết, nhất là những biến hóa trên ván cờ công đài. Thêm nữa, Kỳ Ngộ quán có đội ngũ tiếp viên gồm các cô bé rất xinh tươi và hay trêu đùa, dường như làm cho không khí ở quán cờ bớt ngột ngạt hơn!?

Tôi là Kỹ sư tin học, đam mê cờ tướng, đến một lần và “bị nghiện” từ dạo ấy. Chỉ đơn giản thấy Kỳ Ngộ quán rất hay và giới thiệu với các bạn yêu cờ như tôi thôi chứ không có mục đích quảng cáo gì cho ai ở đây hết. Sáng thứ 7, Kỳ Ngộ quán là món ăn tinh thần không thể thiếu được của tôi, có bận mấy cũng ráng sắp xếp ghé qua, đôi khi chỉ tranh thủ ngồi được có nửa tiếng nhưng cũng thấy tạm thỏa mãn, có còn hơn không mà.

Các nhà tâm lý sư phạm nổi tiếng, sau nhiều năm nghiên cứu đã đi đến kết luận rất quan trọng: ở độ tuổi từ 3 tới 6, tất cả trẻ em đều có tài, đều có những khả năng học tập to lớn. Từ 1 đến 4 tuổi đã có một khối lượng thông tin lớn đến với chúng. Đặc biệt trẻ em thích nghi rất tốt với những tác động của môi trường, hoàn cảnh chung quanh… Nhiều phẩm chất của trẻ em hình thành ở lứa tuổi này dễ dàng và hiệu quả hơn ở người lớn.

Xuất phát từ đó mà các bậc cha mẹ ở nhiều nước cho con mình bắt đầu làm quen với cờ từ 4, 5 tuổi và đã rất thành công. Capablanca, Karpov, Kasparov… đều bắt đầu chơi cờ từ lứa tuổi này. Ở nước ta cũng vậy, đó là những trường hợp như Hoàng Thanh Trang, Đào Thiên Hải cho tới Nguyễn Ngọc Trường Sơn… hiện nay.

Điều này đã xóa bỏ đi nỗi lo lắng của nhiều bậc làm cha, làm mẹ sợ rằng cho con chơi cờ sớm quá khiến con mình bị “già trước tuổi” hay bị quá tải đốt với đầu óc non trẻ. Chơi cờ hoàn toàn không giống với việc cho học chữ hay học toán sớm.

Vấn đề là ở chỗ quan niệm về việc con mình chơi cờ như thế nào. Nếu quan niệm cờ cũng là một trò chơi như hàng chục trò chơi mà trẻ con vẫn chơi hàng ngày thì đó là một quan niệm hoàn toàn đúng đắn. Tuổi của các em là tuổi chơi. Còn nếu coi đó là “học” cờ hay “đấu” cờ thì thật là sai lầm, nhất là đối với các bậc cha mẹ nào cứ muốn chứng minh cho thiên hạ biết con mình là một “thiên tài”, luôn nghĩ tới việc làm sao cho con mình phải đoạt được huy chương này, phần thưởng nọ. Tất cả trẻ em chơi cờ đều xuất phát từ hứng thú, hứng thú sẽ kích thích sự sáng tạo, sự phát triển của trí tuệ, nói đơn giản là phát triển óc thông minh. Nếu bị chơi cờ do ép buộc, bị áp lực tâm lý thì hứng thú sẽ mất hay cạn dần và việc chơi cờ sẽ bị sẽ phản tác dụng. Thực tế đã chứng minh rất chính xác điều này. Không phải đứa trẻ nào cũng ham thích chơi cờ, nếu chúng thích đá banh, điền kinh, thể dục nghệ thuật, múa hát hơn… thì cứ để cho chúng phát triển theo các hướng đó một cách tự nhiên, bởi vì cấu trúc cơ thể cũng như cấu trúc bộ não của mỗi em một khác. Có những danh thủ cờ hẳn hoi nhưng khi thấy con mình không có thiên hướng hay không có hứng thú về cờ họ cũng không hề ép con mình phải đi theo con đường của mình.

Những em yêu thích trò chơi cờ sẽ tự nhiên tìm thấy ở đó vẻ đẹp của cờ, sẽ khám phá ra nghệ thuật tuyệt vời của cờ, từ đó sẽ cuốn hút các em theo môn nghệ thuật-thể thao mà bản thân mình yêu thích, có bắt các em bỏ cờ cũng không được. Đó chính là toàn bộ bí quyết, là nền tảng quan trọng nhất để tạo ra các vận động viên cờ kiệt xuất.

Câu trả lời trên chỉ dành riêng cho các bậc làm cha mẹ khi họ đặt câu hỏi: “Trẻ em có thể bắt đầu chơi cờ từ lứa tuổi nào?” chứ không phải câu trả lời cho tất cả mọi người. Vì chơi cờ thì ở lứa tuổi nào bắt đầu mà chẳng được. Có những người về hưu rồi mới bắt đầu chơi mà chơi vẫn rất cao, có những người hơn 20 tuổi mới biết tới bàn cờ mà vẫn được tuyển thi đấu ở các giải quốc tế. Đối với cờ, khác với thể thao thể lực, không có lứa tuổi nào là muộn cả!

Phần đông các kỳ thủ, thậm chí cả các danh thủ đều nhớ lại rằng lần đầu tiên mình trông thấy bàn cờ là do thấy người khác chơi, những người đó có thể là cha, mẹ, anh, chị em mình, những người trong họ hàng bà con mình, cũng có thể là những người hàng xóm láng giềng, những bạn học hay một nhóm cờ nào đó ở một sân đình, một quán cắt tóc chẳng hạn… Chính cái không khí háo hức, vui vẻ, say mê của những người chơi cờ đã cuốn hút những người chưa biết, khiến họ tò mò. Từ tò mò tới chỗ thấy hay hay mà học lỏm để thử nước đi, biết chơi những ván cờ đơn giản, ngây ngô, đầy rẫy những sai sót nhưng rất thích thú để rồi từ đó dần dần đến với cờ, nếu có người bày cho để biết thưởng thức thì lòng ham thích tăng dần, và cứ thế từng bước hội nhập vào làng cờ lúc nào cũng không biết. Khi đã thích chơi rồi thì người ta bắt đầu thích tiếp: thích chơi thắng, ai mà chẳng thế, nhưng xem ra thắng rồi vẫn có kẻ còn cao hơn mình, thế là mình phải ráng để thắng tiếp, để trở thành người chơi cờ giỏi, giỏi hơn nữa…

Đến một lúc nào đó, loay hoay một mình không tiến thêm được, người ta đến tìm đến một bậc cao thủ hơn để học hỏi và tôn vinh người đó làm thầy, làm sư phụ của mình. Nhưng sư phụ cũng chỉ có thì giờ dành cho mình nhất định mà thôi. Thế thì còn gì tốt hơn là tự đọc sách, tự mầy mò, tự nghiền ngẫm. Mỗi ngày một chút, dần dần vỡ vạc ra. Rồi đem cái sự hiểu biết ấy ra đọ tài, thắng được một loạt những người xưa nay vẫn tranh chấp ngang ngửa với mình, sung sướng và tự hào quá. Thế nhưng chỉ một thời gian sau, khi gặp những tay cự phách hơn, lại bắt đầu thua liểng xiểng, và thế lại bắt đầu tầm sư học đạo, tìm những quyển sách hay hơn, cao hơn để nghiên cứu tiếp…

Có đúng là học cờ là phải như thế không các bạn? Tuy nhiên câu hỏi đặt ra là: muốn tiến bộ nhanh chóng và vững chắc thì phải học cờ theo cách nào là tốt nhất, học cái gì trước, học cái gì sau.

Trong cờ có một câu mà hầu như ai cũng biết “người thắng ván cờ là người phạm ít sai lầm hơn đối thủ!” Thế thì cái đầu tiên mà người chơi cờ phải “học” đó là tìm cách giảm bớt càng nhanh càng tốt những sai sót của mình để cho mỗi nước đi của mình ngày càng hoàn hảo, cũng như có lần người ta hỏi một nhà điêu khắc lừng danh rằng vì sao ông tạc được những bức tượng đẹp tới mức kiệt tác như vậy, nhà điêu khắc trả lời: “cũng đơn giản thôi, người ta đưa tới cho tôi một khối đá, tôi nhận ra trong nó đã chứa sẵn những hình tượng rất đẹp, nên tôi chỉ có mỗi một việc là dùng búa và đục loại bỏ những gì thừa đi, tác phẩm nghệ thuật nhất định sẽ hiện ra!”

Thanh tra Y tế đến kiểm tra bệnh viện tâm thần. Trong vườn, các bệnh nhân đang chơi cờ. Người thì làm bàn cờ, cứ chống tay chống chân xuống đất và để sỏi lên lưng làm xe, pháo, mã. Người thì nghĩ mình là cái đèn nên trèo lên cây, quắc mắt soi xuống bàn cho mấy người khác chơi. Thấy vậy, thanh tra nói với giám đốc bệnh viện:

– Những người chơi dưới đất thì mặc họ. Nhưng phải bảo mấy người ở trên cây xuống đi, không họ ngã thì rách việc!

Giám đốc nhíu mày băn khoăn:

– Tôi sợ hơi tối…

….. Đúng là tâm thần