Du hí văn chương: Trực tâm trận

Sau chiến dịch Điện Biên Phủ, khi giải phóng Thủ đô họ từ các chiến trường về, được đưa về “Trại thương binh hỏng mắt”. “Tàn nhưng không phế” họ động viên nhau sống những ngày còn lại sao cho có ích cho đời. Họ không còn bao giờ được nhìn thấy những xa lộ thông thương Bắc Nam, những tòa nhà cao vút, những chương trình nghệ thuật rực rỡ, những hình ảnh sống động trên ti vi, những cảnh quan tráng lệ của đất nước. Mỗi người còn phải nếm trải bao giây phút đắng cay, dằn vặt trước những mối quan hệ phức tạp với xã hội, với gia đình, với những thiệt thòi của bản thân mình. Không phải ai cũng thông cảm được với họ, kể cả người thân.

Chính vào những giờ phút nghiệt ngã của cuộc đời như thế cờ đã đến với họ, nói một cách khác, họ tìm tới cờ. Khi vào bàn cờ họ hầu như trút được những nỗi niềm riêng tư, quên đi những nỗi khốn khó và lại được sống trong không khí đồng đội năm xưa. Cuộc chơi là niềm đam mê, là sự say sưa, là niềm vui bất tận.
[img]xq538-0.jpg;center;[/img]
Theo như anh Chiu, chủ nhiệm CLB cớ Tướng dành cho người mù ở đây thì ngay tứ năm 1955, trường đã khuyết khích anh em chơi cờ. Tử ngày ấy đã nay trong số họ không ít người người để lần lượt ra đi vĩnh viễn, nhưng cờ vẫn còi lại với họ, làm bạn với họ, ở bên cạnh họ, như một người bạn đồng hành tự nguyện, bất tử và chung thủy.

Tôi hỏi anh: “Cờ có giúp gì cho sức khoẻ của họ không ?” Anh Chiu đáp: “Mỗi một bệnh nhân mù ở đây đều tập hai phần: sức lực và trí lực. Về sức lực thì tập khí công dưỡng sinh, về trí lực thì tập cờ. Bởi vì đa số anh em bị mắt không phải đơn thuần là bị thương ở mắt mà là do chấn thương trong não, nếu không tập luyện trí não thường xuyên thì trí nhớ bị giảm sút, ảnh hưởng rất lớn tới sức khoẻ. Anh biết đấy, đánh cờ mù không dễ dàng gì, cũng phải tập luyện rất vất vả. Có nhiều anh em lúc đầu chơi được một ván đã mệt nhoài, đau đầu váng óc, quên mất nước cờ giữa chừng, nhưng hôm sau vẫn đến câu lạc bộ chơi tiếp, rồi ham dần, đánh ngày càng tiến bộ. Có người chơi thắng cả người sáng mắt”.

Tôi tới câu lạc bộ cờ của các anh vào một buổi chiều. Đó là một căn phòng đơn sơ nằm giữa các phòng ở. Không có bàn ghế. Trong phòng khá đông, khoảng 15, 16 các bác các anh đang ngồi trên những chiếc chiếu trải rộng dưới sàn nhà. Những bàn cờ gỗ đặt trước mặt. Một bộ ấm chén. Giản dị và đơn sơ. Các thành viên câu lạc bộ như một gia đình lớn ba thế hệ: Cụ Hưởng bị thương mù mắt từ năm 1948, trải qua ngót 50 năm tàn tật, năm nay đã 88 tuổi, cụ Hướng 78 tuổi, bác Sơn 69 tuổi…có những anh mới trên dưới 30 đáng tuổi cháu con. Nhìn họ chơi cờ với nhau lòng tôi không khỏi bồi hồi. Từ bàn cờ họ như được trở về với cuộc đời. Họ bình luận, phán đoán từng nước nước, từng thế có một cách say sưa, khiến cho người sáng mắt cũng phải ham thích. Tôi đã thấy cả các cô y sĩ cũng tới đây tham gia chơi cờ cùng các bệnh nhân của mình. Quân cờ được di chuyển trên bàn nhưng họ có thấy gì đâu, họ ghi nhớ trong óc tất cả những nước đi và chơi ván cờ với tất cả sự cố gắng trí lực của mình.

Thấy được sự nỗ lựa và say mê của anh em, Liên đoàn cờ và câu lạc bộ Khúc Hạo đã cử các huấn luyện viên tới hướng dẫn và tập luyện cho anh em. Các huấn luyện viên tâm sự: “Anh em chúng tôi thương và quý mến các đồng đội bất hạnh của mình bởi trước chúng tôi cũng đã từng trong quân ngũ. Chúng tôi chẳng bao giờ nghĩ tới chuyện nhận thù lao. Giúp cho anh em mình được chừng nào là mình thấy vui chừng đó.”

Mong ước của anh em trong CLB thận giản dị: làm sao có được một gian phòng khang trang hơn, được đi thi đấu, khi thi đấu có chút đỉnh bồi dưỡng cho các đấu thủ, động viên thêm tinh thần cho anh em. Anh Nghĩa, một trong những thành viên của CLB, một kỳ thủ xuất sắc chân thành tâm sự: “Như các anh biết đây, tàn tật mà bị mù mắt là khổ nhất, muốn chơi được cờ phải tĩnh tâm, có lúc vướng víu chuện gia đình này nọ cũng khó mà tập trung đánh được. Cơ sở vật chất thì quá thiếu thốn còn kinh phí tổ chức thi đấu và đi tham gia thi đấu thì không có. Chúng tôi nghe nói Trung quốc có tổ chức giải cờ mù, có mời các nước tham dự, chúng tôi cũng mơ ước có ngày nào đó mình được tham gia, cũng đem hết sức tập luyện nhưng cái khó vẫn bó cái khôn”.

Anh Chiu cho biết: “Trước kia chúng tôi có một khoản kinh phí nhỏ cho văn hoá thể thao, nhưng mấy năm lại đây, theo cơ chế mới thì khoản này không còn nữa. Biết là anh em mong muôn thế, bản thân chúng tôi cũng rất muốn, nhưng không có kinh phí. Như những người mắt sáng thì còn có thể làm gì thêm để đóng góp cùng nhau tổ chức, còn chúng tôi là những người mù thì đành chịu”.

Đời sống vật chất của họ vốn đã quá sức eo hẹp: Đồng lương thấp khiến họ không thể tổ chức được bếp ăn chung mà mỗi người phải tự lo toan nấu nướng bên chiếc lò con của mình. Bạn hãy nhìn những người mù nấu một bữa cơm, dù một bữa cơm đạm bạc nhất, bạn sẽ hiểu thế nào là sự cố gắng của họ. Nhưng họ chấp nhận, điều mong mỏi lớn hơn là được niềm vui và sự thoải mái về tinh thần trong những năm tháng còn lại của đời mình. Tôi nghĩ tới một sự tài trợ nào đó đối với họ. Nhưng tài trợ bây giờ cũng không đơn giản. Có khi nhà tài trợ là những công ty, những hãng sản xuất nhưng với điều kiện là người được tài trợ phải giúp cho việc quảng cáo hàng hóa của họ. Những người thương binh hỏng mắt ở đây làm sao đáp ứng được.

Thế rồi dần dà những ý kiến, nguyện vọng của họ cũng thấu tới tai những người có nhiệt tâm và có tấm lòng. Đã có những giải cờ cho người mù được tố chức. Sau này có những giải được tổ chức tới cấp toàn quốc, những người chơi cờ mù toàn quốc lại có dịp gặp nhau. Đối với họ đó thật sự là những ngày hội. Những cuộc giao lưu như thế để lại cho họ biết bao kỷ niệm sung sướng, trái tim của họ như trẻ lại, nó như những liều thuốc thần kỳ giúp họ có thêm niềm tin vui sống với cuộc đời.

Cuộc cờ của những người vĩnh viễn sống trong bóng đêm rất khác với những người sáng mắt. Thế nhưng có một điều tôi đoán chắc với các bạn rằng niềm vui, sự say mê của họ không hề kém. Và còn hơn thế, vì những con người bất hạnh ấy đã cùng với cờ, biết vượt lên số phận của mình…

[img]xq400-0.jpg;left;Cờ Việt Nam tiếp tục chinh phục những đỉnh cao trí tuệ [/img]Việt Nam luôn là một nước mạnh về Cờ tướng (chỉ sau Trung Quốc) so với thế giới và là một trong những nước mạnh về Cờ Vua ở khu vực Châu Á. Điều đó đã được thể hiện trong các mặt: từ công tác tổ chức, quản lý đến những kế hoạch… và thành tích đạt được.

Công tác tổ chức của Liên đoàn Cờ Việt Nam đã thực hiện có hiệu quả trong việc phối hợp chặt chẽ với Bộ môn Cờ của Uỷ ban TDTT để thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển phong trào và nâng cao thành tích thể thao thông qua các công tác: đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn, thi đấu trong nước và quốc tế.

Công tác quản lý đã được Liên đoàn thực hiện tốt, thể hiện ở các mặt: Nghiêm chỉnh thực hiện có hiệu quả Nghị định 88/2003/NĐ-CP ngày 30/7/2003 của Chính phủ về tổ chức, hoạt động và quản lý Hội Liên đoàn; giải thích và hướng dẫn cho các cơ sở thực hiện thủ tục, công tác tổ chức hoạt động thành lập Hiệp hội theo Nghị định và thông tư hướng dẫn của Bộ Nội Vụ. Để thực hiện công tác quản lý đạt hiệu quả cao, Liên đoàn đã thường xuyên quan hệ, phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý Nhà nước.

Quan hệ quốc tế về Cờ của nước ta với các nước trong khu vực ASEAN ngày càng được tăng cường, phát triển, góp phần đưa phong trào Cờ của khu vực Đông Nam Á phát triển mạnh. Ngoài ra, Liên đoàn Cờ Việt Nam còn phát triển mối quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc (một cường quốc về thể thao trong khu vực) nhằm tăng cường tình hữu nghị, trao đổi chuyên môn, giao lưu (đặc biệt là Cờ tướng) giữa hai nước. Việt Nam đã mời đoàn Cờ Trung Quốc sang thăm và thi đấu giao hữu với các kỳ thủ xuất sắc của Việt Nam. Đồng thời, Sở TDTT Hà Nội cũng đã cử các kỳ thủ Cờ tướng trẻ và xuất sắc của Hà Nội sang tập huấn tại Trung Quốc. Cũng nằm trong các mối quan hệ đó, Cờ Vây Việt Nam được bạn bè quốc tế (Nhật, Hàn Quốc và Trung Quốc) quan tâm giúp đỡ phát triển. Các nước bạn cũng đã mời và đài thọ đoàn Cờ vây Việt Nam sang tham gia thi đấu. Tuy nhiên, do du nhập vào Việt Nam muộn nên Cờ Vây chỉ mới được phát triển ở một số tỉnh thành. Việc quan hệ hợp tác với các nước là hết sức quan trọng, rất cần được Liên đoàn phát huy nhằm phát triển sự nghiệp Cờ của Việt Nam.

Phong trào chơi và tập luyện các môn Cờ tiếp tục phát triển trong các đối tượng học sinh, thanh thiếu niên, nhi đồng… hoạt động dưới nhiều hình thức phong phú và đạt hiệu quả (Câu lạc bộ, điểm chơi cờ, nhóm cờ, lớp nghiệp dư, lớp năng khiếu). Đặc biệt, Cờ Vua được coi là môn thi đấu chính thức trong chương trình của Đại hội thể thao Người khuyết tật – PARA Games 3 tại Philippines.

Kế hoạch: Năm 2005 được coi là năm thành công của làng Cờ trong thể thao thành tích cao. Để có được những thành công, Liên đoàn đã phối hợp với cơ quan chức năng của Uỷ ban TDTT xây dựng kế hoạch tập huấn cho đội tuyển quốc gia làm nhiệm vụ thi đấu quốc tế và tham dự SEA Games 23. Tuy nhiên do kinh phí còn hạn hẹp nên việc đầu tư tập huấn cho các VĐV còn hạn chế. Thiết nghĩ, các VĐV của chúng ta vốn đã có tiềm năng, nếu được đầu tư thích hợp thì tiềm năng đó sẽ có cơ hội phát triển nhiều hơn nữa.

Nhằm nâng cao thành tích thể thao, Liên đoàn Cờ đã quan tâm đào tạo HLV và trọng tài. Nằm trong kế hoạch đó, 4 HLV được tham gia lớp đào tạo HLV ngắn ngày do Liên đoàn Cờ Vua Đông Nam Á tổ chức. Đặc biệt, đã có 01 trọng tài được cấp bằng của FIDE (hiện nay Việt Nam có 5 trọng tài FIDE). Hơn 200 trọng tài Cờ vua, Cờ tướng, Cờ vây được bồi dưỡng ngắn ngày qua các giải thi đấu trong nước. 293 VĐV (tăng 64,6% so với năm 2004) được phong đẳng cấp (theo tiêu chuẩn mới ban hành năm 2005).

Công tác tổ chức được xem là một vấn đề quan trọng trong việc phát triển Cờ Vua sâu rộng trong toàn quốc. Vấn đề này đã được Liên đoàn phối hợp cùng các địa phương thực hiện tốt (với 10 giải Cờ cấp toàn quốc được tổ chức trong một năm). Những con số đó đã tự khẳng định sự phát triển của Cờ trong quần chúng nhân dân cả bề rộng lẫn chiều sâu.

Trong các giải thi đấu quốc tế năm 2005, Cờ Việt Nam đã đạt thành tích xuất sắc nhất từ trước tới nay trong các giải quốc tế với tổng số huy chương (142 huy chương) tăng 50% so với năm 2004 (94 huy chương), và nhiều thành tích xuất sắc đã đạt được: Đoàn Cờ vua Việt Nam chiếm trọn bộ HCV tại SEA Games 23 (8 HCV, 2 HCB, 2 HCĐ), vượt gấp đôi chỉ tiêu đề ra; Lê Quang Liêm vô địch Cờ Vua trẻ Thế giới lứa tuổi 14 và lần đầu tiên Việt Nam đạt thành tích cao nhất tại Giải Vô địch Cờ Tướng Thế giới với 1 HCĐ cá nhân nam của Nguyễn Vũ Quân, 1 HCB đồng đội (xếp sau Trung Quốc)… Đặc biệt, Hoàng Thanh Trang xếp hạng 11/50 (tăng 8 bậc so với bảng xếp hạng tháng 10/2005) kỳ thủ nữ xuất sắc ở bảng xếp hạng thế giới tháng 01/2006.

Năm 2005, Liên đoàn Cờ đã hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Kết quả khả quan đó đã thể hiện sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và sự chỉ đạo, đầu tư của ngành TDTT, công tác điều hành của Liên đoàn đã thực hiện thông suốt từ trung ương đến địa phương. Với những định hướng đúng đắn, Cờ Việt Nam sẽ tiếp tục chinh phục những đỉnh cao trí tuệ.

[img]xq11-0.jpg;right;Một pha trình diễn của cờ người võ thuật[/img][b]Cờ người và võ thuật[/b]

Trẩy hội mừng xuân, nếu có dịp dừng chân ở một đình làng nào đó ở các tỉnh phía Bắc, bạn sẽ được dịp chứng kiến những ván cờ người mang đậm nét văn hóa truyền thống. Đây là một hội vui của cả làng, nên 32 quân cờ thường được tuyển chọn từ các nam thanh nữ tú là con cháu trong làng. Tiếng chiêng, tiếng trống khua liên hồi. Cờ xí, võng lọng bay phấp phới trong nắng xuân hồng, cùng với áo mão của “ba quân tướng sĩ” đã làm sống lại hình ảnh triều đình vua quan thời phong kiến. Các quân cờ người thường mặc áo rực rỡ có thêu biểu tượng quân cờ mình thủ vai ở trước ngực và sau áo để người xem dễ theo dõi diễn tiến ván đấu. Cứ mỗi nước đi, các quân cờ thường múa các điệu múa dân gian truyền thống, kèm các bài vè đặc trưng quen thuộc.

Khác với miền Bắc, cờ người ở miền Nam được lồng ghép võ thuật nên rất hấp dẫn. Lúc đầu, các quân cờ chỉ múa dăm chiêu võ thuật chiếu lệ như diễn tuồng. Đến năm 1987, cờ người miền Nam mới bắt đầu thăng hoa. Từ ý tưởng mong muốn các ván đấu thật sự cuốn hút, hai vị đứng đầu làng cờ TP.HCM là Quách Anh Tú và Lê Thiên Vị đưa ra đề nghị, 32 quân cờ biểu diễn phải là 32 võ sinh có đẳng cấp, giỏi võ thuật. Ý tưởng này được 2 HLV võ cổ truyền VN Lê Văn Vân (môn phái Bình Định Sa Long Cương) và Hồ Tường (môn phái Võ lâm Tân Khánh Bà Trà) cùng bắt tay dàn dựng và thực hiện. Trong buổi khai sinh cờ người võ thuật hôm đó, 32 quân cờ đều là những cao thủ có thâm niên hơn 8 năm khổ luyện. Những đòn thế được các cao thủ tung ra biểu diễn đã chinh phục người xem. Từ thành công ở Nhà Văn hóa Thanh niên TP.HCM vào dịp Tết năm 1987, tiếng tăm đội cờ người của Lê Văn Vân và Hồ Tường đã bay xa. Lịch diễn của các đội cờ người môn phái Bình Định Sa Long Cương và môn phái Võ lâm Tân Khánh Bà Trà thường ken đặc trong 3 ngày Tết. Không chỉ biểu diễn ở TP.HCM, mà họ còn truyền bá các đội cờ người độc đáo này từ Nam chí Bắc trong các đợt lưu diễn. Điều không thể thiếu của hội cờ người võ thuật là sự sắc sảo của các nhà bình luận. Các nhân vật được công chúng ưa chuộng và có tiếng tăm trong lĩnh vực này là: “Trương Thúy Sơn” Quách Anh Tú, “Thiên hạ đệ nhất sát” Lê Thiên Vị, “Độc hành đại đạo” Hoàng Đình Hồng… Tuy nhiên, mặt hạn chế của cờ người võ thuật là chưa thể biểu diễn các “ván cờ sống” mà thường phải diễn theo các ván cờ hay được chuẩn bị sẵn. Nguyên nhân chủ yếu là các võ sĩ thường không đủ sức để có thể đánh nhiều trận liên tiếp.

[b]Số phận những “quân cờ”[/b]

Một trong những đội cờ người được yêu thích nhất phải kể đến đội cờ của võ sư Phan Văn Trung của võ đường Từ Thiện thuộc võ phái Võ lâm Tân Khánh Bà Trà. Sở dĩ đội cờ này được yêu chuộng vì có được các “quân cờ” giỏi võ và luôn trình diễn hết mình. Không phải chỉ múa quyền chiếu lệ mà các trận đấu của các “quân cờ” này thường kéo dài 3 đến 5 phút và luôn là những trận đấu rất thật. Mỗi lần xem hai quân xe Trần Cẩm Khoa và Trần Anh Kiệt đánh song đao, người hâm mộ cứ ngẩn cả người vì những đòn thế hai anh tung ra không thua gì tài tử Lý Liên Kiệt trong phim Hồng Kông. Khoa và Kiệt đánh rất bài bản vì hai anh chính là bạn tâm giao và cả hai đều đồng cấp bậc Hồng đai ngũ đẳng. Mỗi khi xung trận, Trần Cẩm Khoa như hóa thân vào quân cờ nên anh là người bị đổ máu nhiều nhất đội. Một lần ống xương cánh tay trật khớp xốc ra ngoài, và một lần trật khuỷu xương ống chân được xem là hai chấn thương nặng nhất trong đời “binh nghiệp” của Khoa. Trường hợp quân mã đen Phạm Thanh Tùng phải bỏ nghề bỏ nghiệp vì tai nạn trong trận đánh với tướng trắng Phạm Công Bảo Trường cũng là điều mà HLV Phan Văn Trung thường nhắc để cảnh báo đệ tử của mình. Hôm đó, Trường sử dụng binh khí song câu, trong khi Tùng nghênh chiến bằng roi dài. Ở cuối trận, do có phần đuối sức nên Tùng trả đón yếu ớt, không đủ sức đỡ nổi cú đánh nhắm vào huyệt tinh minh của Trường, mà chỉ dùng roi đẩy lệch xuống khiến song câu móc ngay vào mặt trúng huyệt thừa khấp. Còn trận đánh khiến khán giả phải ôm mặt bỏ chạy là trận chiến của hai quân pháo Anh Tuấn và Văn Hùng ở lễ hội khai trương đền Bến Dược, Củ Chi. Đã có sự chuẩn bị trước, Tuấn tung đòn “cọp cõng trâu” để nhấc bổng Hùng ném đầu cắm xuống đất. Nghe đánh phập một tiếng, nhiều thiếu nữ ôm mặt hét lớn. Hùng dù bị thương khá nặng, nhưng khi thấy Tuấn ào đến, nhanh nhẹn phản đòn “lôi công cước”, do không đề phòng Tuấn dính nguyên đòn dẫn đến chấn thương cột sống phải từ bỏ cuộc chơi. Bi kịch nhất là trường hợp của Phúc “mỡ”. Trong trận đánh Văn Hoàng ở Suối Tiên năm 1999, do bất cẩn, Phúc “mỡ” bị dính đòn “hoành phong cước” ngay giữa mặt. Máu chảy đầm đìa. Ngay khi Phúc té xuống, cô Phượng – vợ sắp cưới của Phúc ôm mặt khóc nức nở. Thế là ngày hôm sau, Phượng ra điều kiện sẽ trở thành vợ Phúc chỉ khi nào anh chịu bỏ nghề “làm quân làm tướng”. Sự hấp dẫn của cờ tướng thường là lúc bước vào tàn cuộc. Lúc này các trận chiến của các “quân cờ” cũng quyết liệt và dữ dội nhất. Người nhập vai tướng thua trận là người giỏi võ nhất. Bước vào đường cùng, vị tướng thường trổ hết các tuyệt chiêu của mình để phá vòng vây. Tả xung hữu đột, có khi phải đánh liên tiếp với 2, 3 đối thủ nên các trận chiến thường diễn ra rất hấp dẫn. Dĩ nhiên, mỗi khi tướng bước vào đường cùng thì hai quan văn (người đóng vai quân sĩ) đành phải nhào người ra thế mạng. Ngự lâm quân (quân tượng hay còn gọi là bồ), cũng được giao cho những người giỏi võ nhập vai.

Tuy cờ người võ thuật rất hấp dẫn, nhưng do môn thể thao này chỉ trình diễn ở nơi công cộng không thu lệ phí, nên các nhân vật chính – những người thủ vai quân và tướng trên bàn cờ không thể sống được với nghề. Một ván cờ biểu diễn suốt buổi sáng, nhưng đội cờ người thường chỉ được trả 1.000.000 đồng. Với số tiền này đem chia cho khoảng 55 người trong đoàn thì mỗi người chẳng được là bao. Chính vì vậy mà không ít người lo lắng về tương lai của cờ người võ thuật.