Giai thoại làng cờ: Lịch sử có thể lặp lại

Hội làng có bỏi đón mừng Xuân
Chật ních người xem bốn góc sân
Oai vệ cụ bô ngồi khảo chịch
Dập dồn trống khẩu giục đi quân
Ông già bí nước tai bưng miết
Chàng trẻ hơn Xe mắt sáng dần
Ngoảnh lại ngó tìm cô yếm đỏ
Nụ cười cảm phục giấu trong khăn

Trong hàng trăm năm qua các môn cờ luôn ở dạng thể thao quần chúng, trăm nghìn người chơi cờ, tới cả triệu người chơi cờ cũng thế, hầu như chẳng ai biết huy chương là gì, cũng chẳng bao giờ phong tặng cho ai một danh hiệu nào, cứ thế đời này qua đời khác, chơi rồi quên đi, lấy vui vẻ, giải trí làm chính, mặt khác qua cờ mà luyện tính tình, biết dự báo trước, suy xét sâu xa, khôn khéo hơn. Tất cả cũng chỉ có vậy thôi.

Ông cha ta thường nói: “Dĩ kỳ hữu hội”, tức là lấy cờ để họp bạn, kết bạn, lấy cờ để chu du, thăm thú các nơi, lại kết hợp cờ với thơ, họa, âm nhạc, vui thú với nhau.

Tất cả những cái đó xem ra vô thưởng vô phạt, đôi lúc cứ như chuyện tầm phào. Nhưng thật ra đó mới chính là tinh hoa, là cốt lõi của cờ. Nó cũng như những vần thơ, đọc lên, ngâm lên có vẻ phù phiếm, nhưng thật ra thơ có một vị trí hết sức vẻ vang trong cuộc sống của con người. Âm nhạc cũng vậy, hát lên, ai thích nghe thì nghe, không nghe thì thôi, chẳng ai bắt buộc, thế nhưng thử hỏi thế giới này có thể thiếu âm nhạc được không? Cờ cũng vậy!

Nói như thế để thấy một hiện tượng: ngày nay có một số người coi cờ chỉ đơn thuần là một môn thi đấu và chỉ có mục đích duy nhất là đạt được thành tích. Quan niệm như thế nên họ cứ chờ tới giải mới “chiêu binh mãi mã” tấp nập “nấu sử sôi kinh”, rồi bằng mọi cách để giành được huy chương, cúp, thứ hạng, đẳng cấp, coi đó là mục tiêu cao nhất của cờ. Qua giải rồi “ai về nhà nấy”, xếp xó cờ quạt, coi như xong việc.

Như thế là chuyên nghiệp chăng? Cũng chẳng phải. Vì nếu chuyên nghiệp thì ngày ngày phải văn ôn võ luyện, thầy ra thầy, trò ra trò, phải có một kế hoạch dài hơi: 3năm, 5năm, đào tạo, tập huấn và có cả một hệ thống về rèn luyện thể lực, tâm lý, sức khỏe, như đào tạo một vận động viên chính quy. Nhưng hầu hết đều chưa làm được như thế.

Chủ yếu là do quan niệm nhưng một số nơi coi cờ, chính xác hơn là việc thi đấu cờ giống như chuyện “mì ăn liền”.

Thiết nghĩ, một xã hội càng nhiều người chơi cờ thì xã hội đó sẽ thông minh hơn, văn minh hơn, tử tế hơn, thân ái hơn, thế thì việc gì cứ phải phụ thuộc vào tiền bạc, danh vọng. Cho nên hiện nay việc phổ cập hóa cho quảng đại quần chúng chơi cờ, chơi cho vui, chơi cho khỏe mới là nhiệm vụ thiết yếu, mới là trọng trách hàng đầu, mới mang lại lợi ích thiết thực, lâu dài và bền vững cho xã hội.

Với một nhận thức như thế thì cờ mới phát huy hết thế mạnh của mình. Ngày nay việc xã hội hóa các môn thể thao ngày càng diễn ra mạnh mẽ, thúc đẩy các môn cờ trở về được cội nguồn và bản chất của nó. Chỉ có điều là cần giảm bớt đi kiểu chơi luộm thuộm, thiếu luật và chú ý cách nói năng ứng xử trong khi chơi.

Chính vì vậy những cuộc chơi thường là với những thể thức lúc thì lỏng lẻo quá, khiến cho tới khi nảy ra tranh chấp thì ai cũng bảo vệ cái “lý” riêng của mình, chẳng ai chịu ai, dẫn đến những cuộc cãi vã vô bổ, to tiếng, lúc thì lại quá nghiêm khắc chặt chẽ khiến cuộc cờ trở nên gò bó, khuôn phép theo kiểu “cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy”, nhất là các lệ làng, làm người chơi dễ nản lòng.

Trong cờ tướng có những quy ước theo cảm tính, lắm lúc rất quân tử nhưng cũng nhiều khi rất tiểu nhân. Ví dụ: không cho chiếu hậu vì cho như thế là hèn, là “ám sát” tự dưng “bẻ cong” nước đi của Xe, tự tạo ra thêm sự rắc rối. Lại có quy ước “hắc giả tiên hành” cho bên cầm quân đen là “âm”, là “yếư” là “xui xẻo” nên nhường cho đi trước. Cho nên có cuộc cờ 10 ván thì có người được đi trước tới 9 ván. Hỏi như thế có công bằng không? Trước đây còn có quan niệm anh nào đi trước mà đẩy Tốt thì cho là “hỗn”, là khinh thường đối phương, có nơi lại còn cấm bắt Tốt đầu khi ra quân vì cho như thế là “hiếu sát”. Có nhiều nơi cứ đi nước lộ mặt tướng là bắt thua ngay, trên thực tế thì chẳng đấu thủ nào dại dột mà đi nộp mạng tướng của mình như thế bao giờ, chẳng qua là do sơ suất mà cầm nhầm quân đi, vậy thì người thắng cuộc nhờ sự bất cẩn của đối phương chứ có phải tài giỏi vẻ vang gì đâu.

Chưa hết, ở các hội cờ do không biết phân xử như thế nào khi hai bên đánh lâu mà ván cờ chưa kết thúc, nên đặt ra các quy ước đại loại như “Xe mười, Pháo bảy, Mã ba” nhưng lại có nơi đặt “Xe mười, Tượng bảy, Pháo Mã ba” rồi cộng điểm các quân cờ lại, ai hơn là thắng. Điều này thực không công bằng, vì thông thường ở cờ tàn thì thế cờ mới quan trọng chứ không phải bên nào còn bao nhiêu quân là quan trọng. Những trận cờ như thế khiến càng chơi càng dở, càng đuối, chất lượng kém, nghệ thuật kém vì anh nào cũng lo giữ quân để kiếm điểm. Đó là chưa kể tới các trường hợp như “nhất cách nhất chiếu”, các trường hợp “truy sát” quân, “hữu căn”, “vô căn” nhiều người chẳng biết đó là gì để bắt thua hay hòa cờ.

Từ ngày có Luật Cờ Tướng của Liên đoàn cờ do ủy ban TDTT ban hành tới nay, tình hình đã có nhiều chuyển biến, nhất là ở các giải thi đấu theo cấp quốc gia và cấp tỉnh thành. Tất cả đều đã được luật quy định rõ ràng và chi tiết, kèm theo những giải thích minh bạch, trong luật còn hướng dẫn cách ghi biên bản, cách chơi có đồng hồ đo thời gian, hướng dẫn làm điều lệ của một giải cờ như thế nào…

Nhưng điều đáng ngạc nhiên nhất là hiện nay vẫn còn nhiều nơi thờ ơ với luật, không chơi theo luật, thậm chí cả Ban tố chức cũng không có một quyển luật trong tay.

Vì vậy cho nên không ít nơi chơi cờ vẫn cứ theo kiểu mù mờ, tùy tiện, theo những thông lệ địa phương tự đặt ra. Có thể nói rằng với lớp “lão thủ” thì đã đành một nhẽ, thế nhưng còn lớp hậu duệ, lớp cháu con của chúng ta cứ phải tiếp thu cái di sản lạc hậu và bùng nhùng kia thì bao giờ mới giỏi giang, văn minh, mới mở mày mở mặt được với thiên hạ? Ngày nay không những ta chỉ giao lưu thi đấu trong nước với nhau mà còn mở rộng giao lưu quốc tế, đến lúc đó mà vẫn ù ù cạc cạc về luật lệ, không sợ người ta cười cho sao!