Bây giờ ta nói tới ý nghĩa quan trọng thứ hai trong việc thay đổi cấu trúc bàn cờ: Trước tiên, nó tạo ra một không gian rộng lớn hơn Chaturanga rất nhiều. Từ diện tích đi quân 64 ô của Chaturanga đã tăng lên tới 90 điểm trong cờ Tướng. Như thế cộng với 26 điểm nhiều hơn, cờ Tướng đã giải phóng được toàn bộ năng lực của mỗi quân cờ, từ đó tạo ra được vô số những đòn chiến thuật ngoạn mục. Chuyện đảo ngược tình thế, từ cửa “tử” sang cửa “sinh”, những trận “bối thủy” kiểu Hàn Tín dụng binh thường xuyên nảy sinh trên bàn cờ Tướng, gây bất ngờ và hứng thú vô tận cho những người yêu thích.
[img]xq71-0.jpg;center;Cờ Tướng có bàn cờ lớn hơn và các quân cờ thoáng hơn cờ Vua[/img]Cũng nhờ như thế mà không gian của từng quân một (trừ Tướng và Sĩ) được mở rộng, sự linh hoạt, năng động của chúng tăng lên rất nhiều. Cứ lấy ngay quân Xe của hai hoại cờ làm thí dụ: Xe của cờ Tướng cực kỳ linh hoạt ngay từ những nước đầu, còn Xe trong cờ Vua hầu như kẹt cứng, mãi đến trung cuộc may ra mới xuất hiện, khi xuất hiện rồi cũng phải chờ tới gần tàn cuộc mới phát huy tác dụng bởi còn bị những hàng tốt dày đặc của cả hai bên cản lối, chỉ trừ khi nào mở được “đường thông” thì mới lò dò lên chiến đấu, ấy là còn may mà có nước nhập thành, chứ nếu không có “nhập thành” thì Xe cờ Vua còn bị “khoá chặt” lâu hơn nữa.
Nhưng trước tiên phải nói tới sự khác biệt rất lớn ở khu vực trung tâm bàn cờ: Nếu trong Chaturanga, khu trung tâm thường xuyên bị chốt chặt và bịt kín bởi đây là khu vực trọng yếu “một người giữ ải, muôn người khó qua”, nên bên nào ngay từ khai cuộc cũng vội vội vàng vàng đưa các Tốt lên chiếm lấy trung tâm (cho mãi tới nay, bất kỳ bài học đầu tiên nào về cờ Vua, các trò đều được thầy giáo huấn “điều tối quan trọng là giành cho được khu trung tâm”). Khi trung tâm đã bị cả hai bên phong tỏa thì các nước đi tiếp theo gặp không ít khó khăn, bởi phải đi theo “đường vòng”. Còn như muốn đột phá trung tâm, tạo ra các đường mở ở các cột d và e thì buộc bạn phải tính toán nát óc, dám “chịu chơi” với những đòn thí quân táo bạo. Cũng đã có những lý thuyết về việc chịu nhường trung tâm cho đối phương để đổi lấy “temp” nhằm triển khai quân ở cánh, nhưng cách chơi này đòi hỏi sự chuẩn xác rất cao, nó như con dao hai lưỡi, dễ “dứt tay” như chơi.
Nhưng ở cờ tướng do cấu trúc bàn cờ đã được triệt để thay đổi nên trung tâm trở nên thông thoáng hẳn. Nhờ đó những cuộc chiến đẹp mắt ngay từ đầu hoàn toàn có thể nổ ra ngay tại trung tâm. Đó là thế trận “Đương đầu Pháo” lừng danh thiên hạ: hai bên cùng kéo ngay Pháo vào lộ giữa và sẵn sàng nhả đạn tiêu diệt đối phương. Đòn “Quy bối Pháo” (lùi Pháo về sau lưng) hay “Pháo ngọa tâm” cũng có thể đột phá trung tâm ngay từ lúc mở cờ. Đó chẳng khác nào những quả bộc phá cảm tử mở toang “hàng rào dây thép gai” tạo đột phá khẩu để quân ta tiếp tục ào ạt xông lên. Trung tâm trong cờ Tướng thoáng một cách tự nhiên còn do “cửu cung” của hai bên đã được định vị ngay chính giữa: Tướng, Sĩ và Tượng đều không tham gia gì vào chuyện chiếm trung tâm, mà đứng trước cửu cung chỉ có một Tốt ở lộ 5, nên khi mỗi bên tiêu diệt được Tốt này rồi thì trận địa trung tâm trở nên sôi động hơn bao giờ hết.
Thực ra việc phòng thủ trung tâm khi một bên chủ công còn bên kia phòng thủ cũng đã được đề cập tới khá sâu trong thế trận không kém lừng danh “Bình phong Mã đối Pháo đầu”. Tuy nhiên thế trận này sau đó cũng biến hóa ngay, chứ không bị tắc tị như trong Chaturanga hay cờ Vua khi các Tốt đứng dày đặc liền kề nhau ghim chặt khu vực này. Ngay từ đầu trận, trong cờ Tướng không từ một quân nào là không thể tham gia vào trận đánh trung tâm: Mã có thể lên trung tâm theo thế trận “tả Mã bàn hà”, “Mã đầu Pháo đội”, Tốt có thể đẩy lên mặt đối mặt với Tốt đối phương, Xe có thể “tuần hà” hay “quá hà” còn Pháo thì khỏi phải nói.
Tuy nhiên việc công kích ngay phần ra quân của cờ tướng không chỉ dừng lại ở trung tâm mà còn có thêm hai đường lộ rất quan trọng nữa là lộ 2 và lộ 8. Đây là 2 “cột mở” có sẵn ngay từ đầu chứ không phải như ở Chaturanga hay cờ Vua, việc tạo được cột mở phải trải qua không ít hy sinh mất mát. Chính hai cột mở thông thống này cũng là hai chiến địa không kém phần “mịt mù khói lửa”, bởi đây chính là 2 cột đặt cặp Pháo. Ta hãy dừng lại một chút ở đây để bình luận về vị trí đặt Pháo của cờ tướng.
Từng có người đặt câu hỏi: “Tại sao Pháo không được đặt ở ngay vị trí tuần hà?” Thật ra vị trí ấy sẽ rất dở vì dù có bình Pháo sang vị trí nào thì cũng chẳng có hiệu quả nào đáng kể, không chỉ làm cản bước tiến của Tốt mình mà hơn nữa chỉ cần đối phương đẩy Tốt lên thì Pháo phải lập tức “co cẳng chạy” ngay. Vả lại xét về mặt hình học, Pháo của hai bên mà nằm “sát sàn sạt” nhau như thế là phi lý, bởi ta đã biết trong quân sự thì phải “bộ binh tiến trước, bác đồng phục sau”. Lại có người bàn “Sao không đặt Pháo xuống thấp một nước?” Rõ ràng phương án này cũng không ổn vì như thế vô tình Pháo lại khoá chặt đường của Mã và Xe của bên mình. Vậy Pháo có thể đặt vào lộ 4 và lộ 6 chăng? Cũng không được nốt, vì “cửu cung” đã quá chật hẹp rồi, lại còn nghễu nghênh 2 khẩu Pháo vào đấy nữa thì thật là vô duyên, vả lại nếu một bên nóng máu lại nhả đạn vào cung ngay tứ phút đầu thì chẳng hóa ra phi lý tới mức chưa kịp động binh mà thành thì đã tan hoang, cả hai “quân sư” Sĩ đã mất đầu ư?” Bạn có nghĩ ra được bất cứ một vị trí nào khác để đặt 2 quân Pháo không? Rốt cuộc thì vị trí Pháo như chúng ta vẫn chơi ngày nay là hợp lý nhất, chuẩn xác nhất, lý tưởng nhất, bởi Pháo muốn tấn công thì phải có “ngòi” và không gì tốt hơn là khi bình Pháo thì lập tức đã có 5 quân Tốt đứng sẵn tự nguyện làm “ngòi” cho nó. Như thế ngay từ đầu, lộ 2 và lộ 8 cũng sẽ là nơi giao tranh sớm nếu một bên quyết thí Pháo để diệt Mã đối phương. Còn khi Pháo đã được kẻo khỏi 2 lộ này thì Xe được xuất và hoàn toàn có thể lên tuần hà hay quá hà hoặc thậm chí thọc rất sâu sang trận tít bên trận địa đối phương để khóa chặt Mã và Xe đối thủ nếu đối thủ không chịu sớm dàn quân. Các nước trực xa (và kể cả hoành xa) đều là thủ thuật nhanh chóng tận dụng hai cột mở sẵn này để kiềm chế và trấn áp đối phương. Đó là chưa nói lộ 4 và lộ 6 trong cờ Tướng do không có Tốt nào đứng chắn đường như trong cờ vua nên cũng thông thống, không phải mở đường vất vả. Các nhà chiến lược cờ tướng cũng đã tận dụng ưu thế này để chơi các trận “quá cung” rất thành công. Như vậy với việc bố trí 5 Tốt cách đều nhau, trận địa hai bên có tới 4 đường mở sẵn thông suốt giúp cho Pháo Mã Xe tha hồ tung hoành. Nếu bạn đã từng chơi 2 loại cờ hoặc chí ít đã có lần tìm hiểu về cờ vua thì sẽ thấy rất rõ: sự năng động của cờ tướng lớn hơn rất nhiều. Điều đó cũng góp phần giải thích tại sao cờ tướng lại có được nhiều đòn chiến thuật và biến hóa khôn lường đến thế. Điều này cũng phù hợp với tính cách của người phương Đông. Với một ván cờ mà các đòn phép được tung ra liên tục (chứ không quá suy tính về chiến lược như ở cờ vua hay cờ vây) thì thời gian một ván cờ thường là ngắn hơn so với các loại kia. Chơi một ván cờ ngắn bao giờ cũng thích hơn là chơi một ván cờ lê thế, chậm chạp, mệt mỏi, cũng giống như các cụ ta xưa kia thường thích vớ chiếc điếu cày rít một hơi, thế là đủ thấy vô cùng khoan khoái, còn hơn cả việc ngậm một điếu thuốc lá hút cả mươi phút chưa xong!
Nếu trong cờ vây có câu “góc vàng, biên bạc, giữa rơm rác” thì trong cờ tướng, đối với một quân như Mã phải nói là “tâm vàng, biên bạc, góc rơm rác” bởi Mã càng nhảy ra giữa thì số nước đi có thể của nó càng tăng, càng đa dạng. Khác với cờ Vua, cờ Tướng ngay từ những nước đầu Mã dã có thể nhảy tới vùng trung tâm theo thế “bàn hà” hay theo thế trận “Pháo đầu Mã đội” quen thuộc, Mã có thể nhảy sang hỏi Pháo đầu đối phương nếu thấy con Pháo đầu này nguy hiểm, phải diệt ngay để giải toả tình thế lộ giữa. Chính vì vậy đến tàn cuộc, nếu trong Chaturanga hay cờ vua thì còn Mã là mặc nhiên hoà cờ thì trong cờ tướng còn một Mã là cầm chắc thắng lợi.
Bây giờ ta nói đôi lời về “hà”. Đứng về mặt ý nghĩa thì hà là biên giới thiên nhiên để phân định lãnh thổ của hai bên. Đó là một sự sáng tao độc đáo vì trên thế giới từng có khá nhiều loại cờ nhưng hầu như không có loại nào có “hà” là một dòng sông dài rộng vắt ngang qua bàn cờ. Người Trung Hoa gọi là “Sở hà Hán giới” theo một truyền thuyết lịch sử xưa về việc tranh thiên hạ giữa Hán Cao tổ và Hạng Vương. Hà không chỉ giúp tăng số lượng điểm đi quân trên bàn cờ, tăng sự cân bằng đối xứng (nhìn dọc 9 cột thì có cột Tướng làm trung tâm, còn nhìn ngang thì có “hà” làm trung tâm) mà còn là biên giới xác định điểm dừng hợp lý của Tượng đồng thời là ranh giới cho phép những quân Tốt lúc nào thì được tung hoành cả ngang lẫn dọc.
Như thế xét tổng thể về mặt câu trúc thì cờ Tướng đã tiến một bước dài, tạo ra một tầm cao vượt bậc so với Chaturanga: người Trung Hoa dã xoá hẳn 64 ô đen trắng xen kẽ đơn điệu để làm một cuộc cách mạng toàn diện: xây thành đắp lũy, đào sông, mở hàng loạt lộ tuyến thông thương trên bàn cờ tạo dựng nên hai quốc gia đối xứng hoàn chỉnh. Họ kéo pháo vào trận địa: sắp xếp lại hàng ngũ lính tráng, bố trí lại tất cả các binh lực và hãy nhìn vào bàn cờ tướng bạn sẽ dễ dàng tưởng tượng ra núi sông, thành quách, quân đội vũ khí dàn thành vòng trong vòng ngoài cực kỳ nghiêm chỉnh và trật tự. Có quân xung trận, có quân giữ nhà, tiền hô hậu ủng. Vua có vị trí cao cả và hệ trọng đến sự sống còn của cả quốc gia, lính tráng ra trận đánh giặc là nghĩa vụ muôn đời của người lính, họ là những người dân cày chăm lo bổn phận đánh giặc giữ nước của mình, không màng tới chuyện được phong quan tước. Vả lại lính tráng là số đông đảo vô cùng, làm sao mà phong quan tiến chức cho họ được (Đến phần phân tích về cờ vua ta sẽ thấy việc phong cấp cho lính tráng ở cờ vua sẽ gây ra những chuyện bất cập và “lòng thòng” như thế nào trên bàn cờ).
Qua bàn cờ tướng người Trung Hoa đã khéo léo tước đi những quan niệm ngoại lai để lồng vào đó vũ trụ quan, giáo lý cũng như nghệ thật quân sự mang đậm màu sắc phương Đông, màu sắc Trung Hoa. Thật vậy, người chơi cờ phải được coi tà người quân tử, đã chơi thì “hạ thủ bất hoàn”, bên cầm quân đen (âm) thì theo quy ước “hắc giả tiên hành” được đi trước. Phương Đông còn gắn cờ tướng vào trong một bộ tứ nghệ thuật cao sang và tao nhã bậc nhất thiên hạ “Cầm kỳ thi hoạ” không tách rời nhau trong cả nghìn năm nay. Đó chẳng phải là công lao sáng tạo vĩ đại của một dân tộc có nền văn hóa nghệ thuật vào bậc nhất thế giới đó sao! Hãy xem hàng trăm triệu người, từ thế hệ này sang thế hệ khác say mê với cờ Tướng thì cũng đủ thấy rõ.