Du hí văn chương: Hồng nhạn tề phi – Hình chim hồng nhạn cùng bay

Một ván cờ có 3 giai đoạn: khai cục, trung cục và tàn cục. Mỗi giai đoạn đều có nguyên tắc nhất định. Thông thường, các nhà nghiên cứu đề ra nguyên tắc chơi cho toàn bộ ván cờ tuỳ theo giai đoạn đang diễn ra mà người chơi chọn nguyên tắc nào nổi rõ hơn để áp dụng. Nguyên tắc chung luôn thống nhất, nhưng mỗi nhà nghiên cứu diễn đạt một khác. Các bạn nên tìm hiểu rồi tự đề ra nguyên lý của mình sao cho dễ nhớ, dễ áp dụng. Các bạn có thể đối luyện hoặc xem đối cuộc, tự phân tích để rút kinh nghiệm. Với giai đoạn khai cục thì các ván cờ ngắn bộc lộ rõ các nhược điểm. Học tập các ván cờ ngắn của các danh thủ giúp ta mau chóng nâng cao trình độ chơi.

Nguyên tắc khai cục các bạn có thể xem trong các sách đã xuất bản. Các tác giả Lê Uy Vệ – Nguyễn Tấn Thọ nêu 5 nguyên tắc trong: Cờ Tướng – những vấn đề cơ bản. Nhóm tác giả Phạm Tấn Hòa, Quách Anh Tú, Trần Tấn Mỹ, Lê Thiên Vị nêu 7 nguyên tắc. Cổ thư Kim bằng bí quyết nêu 10 nguyên tắc. Nhà nghiên cứu Hoàng Thiếu Long nêu 4 nguyên tắc khai cục đã được đăng trên các số của Tạp chí Người Chơi Cờ, đó là:
1. Xa quý thần tốc, kỵ trì khai (Xe ra nhanh, tối kỵ ra chậm)
2. Hoạt Mã sính uy, kỵ bạn thoái (Mã linh hoạt, kỵ bị cản)
3. Pháo trí yếu trại, kỵ khi phát (Pháo chiếm điểm trọng yếu)
4. Các tử hiệp đồng kỵ tán loạn (Các quân hiệp đồng tấn công)

Nhà nghiên cứu Hà Tả Phong nêu 4 nguyên tắc bố trận như sau:
1. Có trận thế hợp lý hợp khả năng tranh quyền chủ động với đối phương, không vì tham lợi nhỏ mà làm thế trận rời rạc hoặc bán thân bất toại.
2. Xe, Pháo, Mã là quân chiến mạnh, cần nhanh chóng xuất trận toàn diện, chiếm cứ vị tốt. Không được đi mãi một quân làm quân khác không ra được.
3. Lực lượng quân phải linh hoạt, bảo vệ tốt cho nhau. Trận địa không có nhược điểm lớn dễ bị đối phương công kích.
4. Đấu pháp tích cực chủ động, luôn tạo ra áp lực với đối phương. Không đi những nước không mục đích hoặc quá yếu, vô lực.

Bây giờ chúng ta cùng xem một ván cờ kết thúc nhanh để rút kinh nghiệm. Đây là ván cờ giữa Trần Bách Dương (đi tiên) và Lý Nghĩa Đình, do ông Hoàng Thiếu Long bình luận.

[game]
FORMAT WXF
GAME Trần Bách Dương – Lý Nghĩa Đình
RED Trần Bách Dương
BLACK Lý Nghĩa Đình
START{
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 X9-8
3. X1-2 B7.1 4. X2.6 M2.3
5. B7.1 P8-9 6. X2-3 X8.2
/*Thông thường bên hậu P9/1 rồi bình 7 đuổi Xe. Hiện tại bênn hậu lên Xe giữ Mã, có ý định dùng Pháo bên phải phản kích.*/
7. B5.1
/*Nước công gấp. Thông thường bên Tiên đi M8.7, T3.5, X9.1, S4.5, X9-6 là cách đi thịnh hành.*/
7. … T3.5 8. B5.1 P2.1
DIAG{ #9 RED }
/*Như hình bên tiên tiến Tốt muốn đả thông tuyến Tốt. Bên hậu lên Pháo cố thủ, khai cục đến đây không có khí quyết liệt.*/
9. B5-6 S4.5 10. M3.5
/*Đi đến nước thứ 10, bên tiên chỉ điều động cánh phải, cánh bên trái bất động. Hai cánh đã bị cắt rời, không hiệp đồng, ẩn dấu mầm mống thất bại. Nước nhảy Mã làm tuyến bên trái bị yếu. Nên đi: M8.7, X1-4, M7.5, B3.1, B6.1, X4.3, B7.1, đối công.*/
10. … B3.1 11. B6.1 X1-4
12. B6-7 P2.3
/*Bên hậu ra Xe bắt Tốt, có ý bỏ Mã tranh công.*/
13. M8.7 X4.6 14. Bs.1
/*Dù bên tiên ăn Mã thì bên hậu vẫn dùng Pháo ăn Tốt.*/
14. … P9.4 15. M5.4 P9.3
16. P5-4
/*Chuẩn bị lên Tượng, tránh Xe bắt Tượng. Nếu X3-1, X8.7, X1/6, X8-9, X4-3, M7/5, X3/2, B7.1, P2-5, hậu ưu.*/
16. … X8.6 17. T7.5 P2-7
/*Đổi lại, nếu X8-6, S6.5, X4.2, P8/2, P2.1, M4/6, bên hậu hết khả năng nhập cục.*/
18. X3-4
/*Đổi lại M4/3, X4-7, S6.5, X8-6, bên tiên không thể thoái Pháo bắt chết Xe được. Vì Xe bên hậu ăn Tượng có nước chiếu bí.*/
18. … M7.6 19. S6.5 X4.2
20. P8/2 P7.1
}END[/game]
Pháo bên hậu lại bắt Tượng sát cục. Bên tiên muốn đánh nhanh thành ra thất bại.

Phước là một tay cờ có hạng ở khu công viên thành phố. Nghe nói trước đây cũng vì mê cờ mà anh ta bị mất việc cơ quan, phải ra ngồi lề đường bán vé số. Tuy đã phải đi bán vé số, nhưng anh ta vẫn không bỏ được tật. Mỗi ngày, anh ta đến chỗ bán hàng thật sớm, vội vội vàng vàng dọn hàng cho xong là bắt tay ngay vào việc đánh cờ. Gọi là dọn hàng cho oai chứ thật ra chỉ là đem vé số bày ra trên mặt một cái bàn nhỏ, dùng đinh ghim lại theo từng xơry rồi lấy hai sợi dây chun ràng lại cho gió khỏi bay. Kế đó là lấy phấn viết kết quả các số trúng ngày hôm trước lên một tấm bảng nhỏ rồi đặt trước bàn, hướng về phía người đi đường.

Bao giờ cũng vậy, trong lúc anh ta còn đang lui cui làm những công việc ấy thì thế nào cũng có một, hai người xuất hiện, lên tiếng rủ rê:

– Làm hai ly cà phê chớ hè?
– Làm thì làm, ngán chi!

Vừa trả lời anh ta vừa cố làm nốt những việc dở dang rồi hớn hở chạy vào bên trong tường rào lấy ra một cái bàn và hai chiếc ghế nhựa nhỏ, thế là đã có ngay một cuộc cờ.

Phải nói là Phước có một kiểu đánh cờ rất vui vẻ, vừa điệu nghệ vừa trang nhã nên có rất nhiều “bạn hàng” thuộc đủ thành phần: người đi đường, khách mua vé số, bảo vệ công viên, ngay cả nhiều người làm việc ở ủy ban phường hoặc các cơ quan, doanh nghiệp gần đó mỗi khi rỗi việc cũng thường đến chơi một vài ván.

Phước không bao giờ đánh không. “Đánh là phải có giải!”. Anh ta giải thích. Nhiều thì năm, mười nghìn, ít thì vài điếu hước. “Thắng thua không quan trọng, cốt là để học nước cờ với nhau” anh ta thường lửa đùa nửa thật bảo vậy. Thường thì anh ta hay thắng chứ hiếm khi bị thua. Đôi lúc cao hứng, anh ta thường tự xưng mình là “Độc cô cầu bại” từ biệt danh của một cao thủ võ lâm trong truyện kiếm hiệp của Kim Dung, có nghĩa là người mong được một lần bại trận dưới tay kẻ khác.

Một hôm, Phước đang chơi cờ với một người quen thì có một người đứng bên cứ “gà” mãi, làm cho hai ván cờ lẽ ra anh ta thắng thì lại bị hoà, mà lại hòa trong thế yếu! Bực mình, Phước rủ người ấy: Có rảnh thì đánh với mình một ván chơi!

– Đánh thì đánh. Người ấy vừa cười vừa ngồi xuống.

Lúc đầu mỗi ván đánh năm nghìn, người ấy thua liên tiếp hai ván. Đến ván thứ ba, đánh mười nghìn, người ấy cũng thua nốt. Sau đó vì trời tối, hai bên đồng ý ngừng đánh.

Chiều hôm sau người ấy trở lại, hai bên tiếp tục quần thảo với nhau. Tuy cuộc cờ diễn ra khá căng thẳng, nhưng Phước cũng thắng tiếp hai ván, chỉ cách nhau một nước tiên! Đến ván thứ ba, người ấy đề nghị nâng lên hai mươi nghìn. Phước lưỡng lự, suy nghĩ không biết đây có phải là dân câu độ không, nhưng rồi Phước nghĩ lại, mình là dân bán vé số, ai thèm câu độ mà làm gì, chẳng qua là “tức nước cờ” thôi. Vả lại mình cũng đã thắng mấy ván, nếu thua thì cũng chỉ hòa vốn. Nghĩ vậy nên Phước đồng ý với điều kiện đó là giới hạn tối đa, không bao giờ nâng lên nữa. Ván cờ diễn ra quyết liệt, hai bên vờn nhau từng nước đi hiểm hóc, nhưng cuối cùng Phước cũng giành được phần thắng, cũng chỉ cách nhau có một nước tiên! Thế là từ ấy, hai người gần như say cờ với nhau. Ngày nào người ấy cũng đến, cũng đánh cờ với Phước, tuy có ăn qua ăn lại, nhưng cuối cùng bao giờ người ấy cũng thua hai hoặc ba ván. Đến độ lâu ngày thành lệ, mỗi khi thấy người ấy xuất hiện, Phước đều kín đáo đem hết vé số còn lại gửi sang hàng bên cạnh, vì anh tính rằng nếu bán được một trăm tờ vé số thì cũng chỉ kiếm được hai chục nghìn, nhưng nếu thắng được hai hoặc ba ván cờ thì đã có thể kiếm được bốn hoặc sáu chục nghìn! Mà làm sao Phước, “Độc cô cầu bại” của khu vực công viên, lại không thắng được nhỉ? Trong vòng hơn nửa năm, ngày nào người ấy cũng đến, cũng chơi cờ và cũng đều thua. Cho đến một hôm, người ấy nói với Phước rằng:

– Nước cờ của anh cao quá, tôi đánh mãi mà vẫn không thắng được. Nay có lẽ phải về nghiên cứu thêm, hẹn dịp khác gặp lại.

Từ đó người ấy không lần nào trở lại nữa, và Phước cũng ngày càng “Độc cô” hơn. Nhiều lúc nhớ lại, Phước cứ tiếc mãi, phải chi thỉnh thoảng mình nhường cho vài ba ván để “giữ khách” thì có lẽ cái “kho báu trời cho ấy” đã không vỗ cánh bay đi. Tiếc thì tiếc vậy, nhưng thật lòng Phước vẫn nghĩ rằng không thể nào mà nhường được, bởi đánh cờ cũng như cầm quân ra trận, đã đánh là phải quyết thắng.

Xuân năm ấy, thành phố tổ chức giải cờ tướng mở rộng có sự tham gia của nhiều danh thủ trong cả nước. Phước đăng ký thi đấu, vượt qua vòng loại vào đến trận tứ kết. Giữa lúc Phước đang tràn đầy khí thế thì gặp phải một danh thủ cấp kiện tướng quốc gia đến từ thành phố Hoa Phượng và bị anh ta hạ nốc ao hai ván trắng! Thế là tan tành giấc mộng kỳ vương bấy lâu ấp ủ… Càng nghĩ Phước càng thấy thấm thía lời dạy của người xưa: “Người giỏi còn có kẻ khác giỏi hơn”.

Chiều mồng bốn Tết, Phước đến trung tâm văn hóa thành phố xem trận chung kết. Đây là trận đấu hứa hẹn nhiều sôi nổi, được giới chơi cờ háo hức chờ đợi.

Một trong hai đối thủ chính là người đã thắng Phước trong trận tứ kết, còn người kia thì Phước chỉ nghe tiếng mà chưa hề biết mặt. Khi trận cờ khai cuộc, Phước như không còn tin ở mắt mình, người kia không phải lai xa lạ mà chính là người đã thua Phước liểng xiểng trong suốt sáu, bảy tháng trước. Vậy mà anh ta lại vào đến tận trận chung kết, thật là kỳ lạ. Ván cờ này được ban tổ chức minh họa thành ván cờ người, khí thế rất là sôi động. Cờ xí bay rợp trời, tiếng trống trận dồn dập, tiếng quân hò reo di chuyển, trông chẳng khác gì một trận đánh thời xưa. Sau gần một giờ đồng hồ quần thảo, thế trận đi dần vào tàn cục. Mỗi bên còn một xe, một pháo và một mã, nhưng bên đỏ, do người chơi cờ với Phước cầm quân, nhờ dám mạo hiểm phế một quân Pháo nên đã giành được thế thượng phong, cuối cùng chiếu bí đối phương với sát thế “đơn Xa, Mã điền hãm thượng tướng”. Đây là một ván cờ quá độc đáo, khiến Phước hoàn toàn tâm phục khẩu phục. Nhưng có điều làm Phước suy nghĩ mãi mà vẫn không nghĩ ra là tại sao một người cao cờ như người ấy hoàn toàn có khả năng chấp nửa Mã hoặc ba nước tiên mà lại…

Nhân buổi liên hoan kết thúc giải dành cho những người từ vòng tứ kết trở lên, Phước không kìm được thắc mắc, kẻo người ấy ra một góc rồi ngại ngùng hỏi:

– Vì sao anh lại thả tôi trong suốt một thời gian dài như vậy?
– Có gì đâu – Người ấy cười hì hì, cầm tay Phước nói nhỏ – Một lần tôi mua của anh ba tờ vé số, may mắn trúng được độc đắc, định biếu anh mười triệu nhưng lại sợ ồn ào, thành ra cứ phải đưa từ từ như vậy. Đợi cho Phước bớt há hốc mồm vì ngạc nhiên, người ấy cười cười nói tiếp: Vả lại, tôi cũng thích phong cách đánh cờ của anh. Nếu chịu khó nghiên cứu thêm, anh sẽ là một kỳ thủ có hạng!

Kể từ ấy, người ta không còn thấy Phước chơi cờ nữa. Nếu có ai hỏi, anh chỉ cười cười trả lời: “Đang nghiên cứu”…

Ngày ấy ở Hải Phòng, thuộc huyện Kiến An có làng Đẩu, một làng nghèo khó, đồng đất cằn cỗi, cả làng quanh năm đầu tắt mặt tối mà chẳng mấy khi được no cơm. Ngày ba tháng tám cứ phải sang bên làng Phúc vay thóc, nên đến ngày mùa lại phải kìn kìn gánh hết lúa sang bên ấy trả nợ. Làng Phúc thuộc Kiến Thụy. Bên Phúc ngoài nông còn có buôn bán nên giàu có, chợ búa đều tập trung ở làng ấy cả nên cứ đến dịp lễ hội hay Tết nhất lại mở hội cờ to, các làng bên thường kéo về dự. Làng Đẩu nghèo, thấp cổ bé họng nên có muốn đi chợ cũng phải sang tận làng Phúc, người làng Phúc vốn vẫn khinh thường người làng Đẩu lắm, con gà làng Đẩu giá 5 đồng thì may lắm được trả 3 đồng, đi giữa đường bị người ta lấn bước cũng cứ phải ngậm tăm. Lề thói ấy kéo dài dễ đến mấy chục năm, có khi cả trăm năm có lẻ.

Thế rồi Xuân năm ấy, làng Phúc theo lệ mở hội rất to, các làng lân cận kẻo tới dự hội đông vô kể. Ấy cũng là dịp để làng Phúc khoe tài, nhất là môn cờ Tướng chơi trên sân.

Ở bên làng Đẩu sang xem cũng đông, trong số ấy có bà Bo. Năm ấy khoảng 34, 35 tuổi, nhà bà cũng như mọi gia đình trong làng chứ chẳng khá gì hơn, được cái bố bà và cậu em hay chơi cờ nên những lúc rảnh rỗi bà cũng hay chầu rìa xem cho vui, thỉnh thoảng lại được châm điếu hay pha trà cho bố hay chỉ chỏ mách nước cho em. Ông bố thấy con gái có vẻ thích cờ nên cũng bày vẽ cho cô, nhưng mà con gái lắm việc nên mấy khi được ngồi chơi. Nhưng năm nào làng bên mở hội cô cũng sang ngồi hàng buổi xem cờ. Lắm lúc cô nghĩ mình chỉ nghèo hơn hơn họ chứ có hèn kém gì đâu mà lại đối xử với nhau như thế, ức nhất là những khi đi chợ, họ chèn ép, lấn lướt mình, lắm khi tới chiều tối ế ẩm, bán bằng cho không.

Hôm ấy ông Trì làng Phúc vào chung kết.

Đoạt giải xong ông tự đắc vỗ ngực mà rằng: “Đệ nhất cờ vùng này cũng chỉ có người làng Phúc. Nào, các làng còn ai dám địch với ta chăng!”

Bà Bo nghe thách, bèn từ trong đám đông nhảy phắt ra, nhận lời thách đấu. Ông Trì nhìn ra tưởng ai, hóa ra là một bà phụ nữ, bèn cười ầm lên, nhưng rốt cuộc cũng nhận lời.

Sân cờ này ấy ngay trên mặt ruộng, rộng ước cỡ một sào. Cán quân cờ làm bằng cọc tre, quân cờ làm bằng vải viết tên quân, gió làm vải bay qua bay lại rất khó xem, mặt ruộng nứt nẻ, hầu như chả thấy đường kẻ, nên đánh cờ bỏi mà cứ như đánh cờ mù.

Ván cờ ấy nào có phải là trận đấu trí thông thường, khối làng chỉ xem để cổ vũ cho làng Đẩu nên người đông vô kể, đông nghịt vòng trong vòng ngoài. Không biết do chí phục thù bốc lên hay do sự cổ vũ nhiệt tình bên ngoài mà bà Bo đi thật sáng nước. Các mưu mẹo, đòn độc của đối thủ lần lượt bị bà phát hiện và hóa giải làm cho đối thủ đâm chột dạ. Đến khi thấy bà bắt đầu chuyển sang tấn công thì bên ngoài tiếng hò reo như trời long đất lở. Cờ bà cứ thế từng bước từng bước thít chặt đối phương.

Rốt cuộc ông Trì không thể gượng được nữa đành buông cờ chịu thua, bao nhiêu giải thưởng mất sạch về tay bà Bo.

Từ cái ngày ấy, nói đúng ra là từ trận cờ lịch sử vang dội cả một tổng ấy, làng bà được làng Phúc và các làng lân cận đối xử khác hẳn, người ta không gọi bà bằng “con mẹ” xách mé như trước mà gọi bằng cô, bằng bà hẳn hoi, các thức đem ra chợ mua bán sòng phẳng, lễ tết cũng không còn phân biệt. Dần dà sự cách biệt giữa hai làng được thu ngắn, những mâu thuẫn xích mích được hòa giải. Sự tôn trọng chính là nền tảng cho sự đoàn kết, bình đẳng với nhau.

Câu chuyện này do ông Phạm Văn Tuyển, một tranh thủ có tiếng vùng than Quảng Ninh kể lại, bởi bà Bo chính là chị ruột của ông.