Du hí văn chương: Song lăng trận

Hãy bắt đầu từ những việc cụ thể nhất như đọc thật kỹ Luật cờ Tướng để khi chơi khỏi “cãi nhau”, khi thi đấu không còn tranh chấp, tiếp đó là học cách đọc ván cờ bằng ký hiệu ghi trên sách báo và tự ghi lại những ván cờ mình đã chơi để sau đó tự phân tích, biết được điểm mạnh điểm yếu của mình.

Cờ Tướng không chỉ có chơi có “đánh”, có “đấu” để giành phần thắng mà còn có một phần rất quan trọng nữa là thưởng thức và học hỏi, không có phần này thì chỉ mới đến với cờ Tướng được một nửa. Biết thưởng thức thì mới thấy hết cái hay cái đẹp cái thú của cờ, mới biết hòa hảo, vui vẻ với bạn cờ, tâm hồn mới thanh thoát sảng khoái, tránh được sự bực mình cay cú, đối địch… chỉ làm hại sức khoẻ và nhân cách của mình mà thôi (nhất là trước con cháu mình). Học hỏi thì mới mở mày mở mặt được, mới có uy tín và tự tin, mới tạo được thói quen tiếp thu cho đầu óc.

Hãy làm thế nào để cờ Tướng cũng sang trọng, đàng hoàng, văn minh. Khi chơi nếu có điều kiện nên có bàn ghế ngồi hẳn hoi, ít ra cũng có chiếc chiếu trải để ngồi. Tất nhiên cũng có lúc phải ngồi xổm, cũng có lúc thưởng nhau cốc nước, điếu thuốc nhưng chỉ để là vui, là ghi nhận với nhau, chứ đừng biến thành cờ tiền, sát phạt. Rồi thì người trong chơi, người ngoài ngồi im lặng bình tĩnh xem, tránh ồn ào. Quân cờ nên bỏ ra mấy đồng bạc sắm một bộ cho tử tế sạch sẽ, chơi xong hoặc xếp lại quân hoặc cất gọn gàng chứ đừng để bừa bãi, lăn lóc…

Trong thi đấu thì biết cách bắt thăm cho công bằng, biết cách làm điều lệ từ trước giải, nói rõ tất cả quyền lợi. nghĩa vụ, thể thức, phần thưởng… ngay tử đầu trong điều lệ của giải đó để tránh những sự thắc mắc, tranh chấp về sau. Khi thi đấu thì phải tuân thủ triệt để luật. Trọng tài phân xử vô tư, khách quan tránh thiên vị.

Ở các nhóm cờ, các câu lạc bộ các tụ điểm cờ lấy việc chơi cờ, học cờ, tập luyện cờ, thi đấu giao hữu, giao lưu là chính, làm thế nào ngày càng khang trang sạch đẹp, văn hóa. Các hội làng có cờ cũng thế.

Người chơi cờ Tướng nên điềm đạm, biết tìm chiến thắng nhưng cũng phải biết cách chấp nhận thua. Những con người như thế thường là được các kỳ hữu mến phục, con cháu yêu quý vì đủ tư cách để truyền dạy cờ cho các thế hệ sau.

Mỗi một nhóm cờ, một câu lạc bộ, một trung tâm cờ nên có một tủ sách nhỏ để mọi người có điều kiện tham khảo. Sau mỗi giải đấu nên lấy một số ván hay, đặc sắc để cùng bình luận, rút ra những kinh nghiệm quý…

Có những nơi đã làm được như thế, rất mong muốn các nơi đều làm được như thế, để trình độ, diện mạo cờ Tướng nước nhà đổi mới không ngừng.

Mùa Xuân năm 1960 cũng tại Hội chợ Quang Trung huyện Hóc Môn, Sài Gòn tổ chức một giải vô địch cờ Tướng. Đến tham dự lần này cũng gồm tất cả các danh thủ nổi tiếng trong làng cờ Tướng Sài Gòn lúc bấy giờ. Giải cũng thi đấu theo thể thức loại trực tiếp hai ván.

Sau vòng loại rồi tiến dần tới vòng bán kết, cuối cùng vòng chung kết còn 2 đối thủ : Phạm Thanh Mai và Trần Văn Kỳ.

Ông Phạm Thanh Mai đã từng vô địch Bắc Kỳ và năm 1954 vào định cư tại Sài Gòn và bắt đầu nổi tiếng khi thắng được kỳ vương Lý Chí Hải 1 ván và chiếm được quán quân hạng A Sài Gòn năm 1970.

Ông Trần Văn Kỳ là một nhà giáo nhưng trong kỳ giới thì ông lắm thủ đoạn mà câu chuyện sau đây là một minh chứng:

Đêm trước ngày thi đấu chung kết, ông lò dò đến nhà Phạm Thanh Mai thương lượng: “Trận thi đấu ngày mai anh với tôi hòa nhau, phần thưởng sau khi nhận về tôi sẽ giao hết cho anh, tôi chỉ cần có tiếng tăm đôi chút và đồng vô địch với anh, và anh cũng không mất mát gì.”

Thoạt nghe, ông Phạm Thanh Mai phản đối quyết liệt, nhưng ông Trần Văn Kỳ kiên nhẫn nài nỉ mãi nên cuối cùng Phạm Thanh Mai cũng xiêu lòng.

Chỉ cần có thế, ông Trần Văn Kỳ bèn vạch ra kế hoạch với ông Thanh Mai: Ván 1 tôi (Trần Văn Kỳ) thắng và qua ván 2 anh thắng lại tôi và cả hai cùng thống nhất chuẩn bị sẵn hai ván cờ để diễn vào ngày mai.

Trận chung kết ai cũng nghĩ sẽ diễn ra rất sôi nổi, ai cũng đoán ông Phạm Thanh Mai sẽ vô địch, vì trình độ cờ của hai danh thủ này không xa lạ gì với làng cờ Tướng Sài Gòn lúc bấy giờ.

Thế nhưng vào ván 1, Thanh Mai mặc dù được đi trước nhưng đã bị giáo Kỳ đánh bại dễ dàng. Qua ván 2 giáo Kỳ đi trước theo đúng kịch bản thì đến nước 20 giáo Kỳ phải sơ suất để mất 1 quân rồi dẫn đến thua cuộc. Thế nhưng ở nước thứ 20 ông Trần Văn Kỳ lại “lật kèo”, quyết bảo vệ quân mình và tổ chức phản công quyết liệt!

Ông Phạm Thanh Mai mặt tái đi và mồ hôi bắt đầu xuất hiện, ông cẩn thận liếc nhìn đối thủ xem tại sao lại thế thì bắt gặp gương mặt lạnh lùng của ông giáo Kỳ. Thế trận dần dần bất lợi cho ông Thanh Mai.

Cuối cùng thì ông Trần Văn Kỳ giành được chức vô địch chiến thắng 2 – 0 trước Phạm Thanh Mai.

Sau này nhiều người hỏi ông Phạm Thanh Mai sao lại thua dễ dàng cả hai ván, thì ông bèn mượn hai câu Kiều để diễn tả tâm trạng của mình:

[i]Lỡ tay trót đã nhúng chàm
Dại rồi còn biết khôn làm sao đây?[/i]

Hiện nay cả hai danh thủ này đều đã tạ thế và câu chuyện trên được chính ông Trần Văn Kỳ kể lại, xem như một chiến tích đáng tự hào trong cuộc đời kỳ nghiệp của mình!

Như thế rõ ràng cờ tướng không còn chỉ nằm trong phạm vi thi đấu, phạm vi thể thao mà đã chuyển hoà quyện vào đời sống tinh thần, tình cảm của người dân trên mọi miền đất nước dưới dạng văn hóa và nghệ thuật vô cùng lộng lẫy, hùng dũng và đặc sắc. Đó là những sân khấu biểu diễn thực sự.

Nhưng còn hơn thế nữa!

Cờ người chính là sự phô bày một cách khôn khéo sự sung túc, sự viên mãn, tình đoàn kết, trình độ học vấn, văn hóa, đẹp về người tốt về nết như câu ví “trai Cầu Vồng, Yên Thế, gái Nội Duệ, Cầu Lim” của một làng, một xã.

Không phải làng xã nào cũng có thể tổ chức được cờ người. Cái khó không phải ở chỗ không có người mà là để tạo ra một đội cờ người, phải hội đủ hàng loạt yếu tố: Thứ nhất kinh tế phải khá giả, ăn nên làm ra, có của ăn của để, đã tổ chức được cờ người thì phải treo giải cho xứng đáng, ngoài ra còn phải có giải cho các môn khác nữa. Thứ hai là phải có truyền thống về cờ, có người chơi cờ giỏi, am hiểu và có tâm huyết, có những tay Mạnh Thường Quân thực thụ. Thứ ba là con trai, con gái phải xinh đẹp, tuấn tú ngoan ngoãn. Đội quân cờ người phải được cả làng kén chọn bình phẩm. Phải là trai tân, gái tân, gia đình phải đường hoàng tử tế, không có điều tiếng gì với họ hàng làng xóm. Một đội cờ người không phải chỉ có 32 quân cờ mà tối thiểu cũng phải có hơn 40 để có quân dự bị, đó là chưa kể đội ngũ những người huấn luyện, tập tành, những người lo làm đạo cụ cờ phướn, võng lọng, những người khiêng trống đánh chiêng và vào những ngày đội cờ người biểu diễn thì còn có hàng chục người lo trang điểm phấn sáp, cơm nước, hậu cần, tiếp tế. Ngoài ra còn phải chọn được những người bình cờ hay, ứng khẩu đọc thơ giỏi. Thứ tư là lễ hội của làng phải trọn vẹn: có đình chùa hẳn hoi, có rước thần tế lễ, có các loại hình văn nghệ khác như hát Quan họ, hát chèo, giao duyên, có các trò chơi hỗ trợ chơi cờ như đua thuyền, thổi cơm thi, đánh vật, đu tiên… thành một lễ hội hoàn chỉnh, thu hút được khách thập phương, trong đó có các kỳ thủ giang hồ các miền khác về tham gia.

Việc luyện tập cho một đội cờ người là cực kỳ công phu và được sự đồng lòng ủng bộ mọi mặt của toàn thể dân làng. Bạn thử nghĩ coi công việc đồng áng nhà quê có bao giờ ngơi, người nhà quê hầu như tất bật, bận rộn quanh năm, chỉ có mấy ngày tết là được nghỉ ngơi. Con trai con gái trong làng là lao động chính. Muốn có cờ người trước đó hàng tháng phải tranh thủ tập, tập vào những đêm trăng, tập vào lúc sớm tinh mơ. Con trai con gái có sức vóc, có nhiệt tình, có sự thành tâm mới tập nổi. Cả làng phải đóng góp làm bộ quân cờ thuê người viết chữ đẹp để khắc, sơn son thếp vàng cho cả 32 quân trang bị cho đội cờ. Rồi còn nào là các loại áo quần, mũ mão, hài hia, cờ lọng, trống chiêng, ghế bàn, son phấn… không thiếu một thứ gì. Các gia đình làm ăn khá giả thường đứng ra công đức cho đội.
[img]xq371-3.jpg;center;Cả 32 quân cờ đều là “tinh hoa” của làng[/img]
Vào lễ hội, thật ra thiên hạ đi xem cờ người không phải chỉ đơn thuần thưởng thức cờ, xem các kỳ thủ đọ tài cao thấp mà phần đông trong số họ tới để ngắm nét xinh tươi thùy mị của các cô thanh nữ, nét khoẻ mạnh tuấn tú của các chàng trai. Xem cô gái đẹp nhất, hiền ngoan nhất làng được chọn làm Tướng bà và chàng trai đứng đầu trong đám trai được chọn làm Tướng ông. Người ta bình phẩm từng “quân cờ” một. Nhưng có một điều rõ ràng cả 32 quân cờ đều là “tinh hoa” của làng. Cả làng nhìn vào đội cờ của mình mà tự hào, mà sung sướng, mà hãnh diện với khách tứ xứ thập phương.

Ở Hà Nội nhiều năm cứ tới khoảng 25, 26 Tết là ở khu triển lãm Giảng Võ lại tổ chức thi cờ người. Các đội cờ nội ngoại thành kéo về cùng với múa lân múa rồng tạo nên một không khí tưng bừng đón Xuân đón tết của Thủ đô. Sân cờ người là một sân khấu lớn, trên đó biểu diễn cả cờ lẫn cuộc đời. Bạn thưởng thức một trận bóng đá thấy vô cùng hứng thú, ngây ngất bởi vì bạn là người am hiểu bóng đá. Càng am hiểu càng thấy được cái tuyệt diệu trong từng pha bóng xuất thần của các ngôi sao sân cỏ của từng bàn thắng diệu nghệ, của từng cú lội ngược dòng ngoạn mục ở những phút chót của trận cầu.

Cờ cũng vậy. Sân cờ cũng có những niềm vui vô bờ, sự hân hoan tột độ, những nỗi buồn, nỗi phẫn uất, đắng cay… những tình cảm như thế thấm đẫm cả đấu thủ lẫn người xem. Sân cờ cũng có những ván cờ để đời, những giai thoại kỳ thú, những tên tuổi lừng danh, những đoạn đời thăng trầm, những mối thâm giao hiếm có từ thuở để chỏm tới khi đầu bạc răng long. Có những ván cờ làm thay đổi hẳn quan niệm của của một làng, xã. Ông Phạm Văn Tuyển, một kỳ thủ nổi tiếng đất mỏ Quảng Ninh, từng vô địch cờ Tướng miền Bắc kể lại: Quê ông ở một huyện ngoại thành Hải Phòng. Làng ông nghèo, làng bên giàu lắm, người làng ông thường bị người làng bên khinh rẻ, bắt nạt, đến nỗi gà làng khác đem bán được 3 đồng thì gà làng ông chỉ được trả có đồng rưỡi, hai đồng là cùng. Năm ấy làng bên có hội cờ to, thách đố tất cả các làng khác. Khi người làng ấy giật giải quán quân, coi thiên hạ bằng nửa con mắt, lên tiếng huênh hoang. Bà chị ông Tuyển là người hay cờ, nhưng khi đi chợ thường xuyên bị bắt nạt tiến lên tiếng thách lại. Trận cờ người ấy diễn ra thật là long trời lở đất, cả hai làng gần như sống mái với nhau. Rốt cuộc bà cho tay quán quân hợm hĩnh kia thua trắng mắt, giật sạch cả cờ suý, phần thưởng về mình. Từ đó làng bà được đối xử khác hẳn, không chỉ sự mua bán giữa hai làng rất sòng phẳng mà danh giá làng ông còn vượt cả làng bên. Cách gọi xấc xược “con mẹ” đối với chị ông từ đó biến mất,thay vào đó bằng chị” bằng “bà” tử tế (xin xem giai thoại “Ván cờ bà Bo”).

Lại có một làng ngoại thành Hà Nội vốn có truyền thống cờ người, nhưng cách đây khoảng gần 70 năm sau trận cờ thì cậu thanh niên đóng vai Tướng ông bỗng dưng ngã bệnh chết, đến năm sau, cô gái đóng Tướng bà cũng bị tai nạn qua đời, cả làng ấy bèn nguyền rằng không bao giờ tổ chức cờ người nữa. Mãi tới gần đây, lời nguyền ấy mới được giải, làng mới lại khôi phục cờ người.

Nhưng cũng có những điềm lành, như trời định xe duyên chỉ thắm cho những đôi trai tài gái sắc. Ở đội cờ người Liên Hà lừng danh miền Bắc có cô Dung đóng vai Tướng bà vừa đẹp vừa sang, sau giải cờ người ở văn Miếu năm 1999 đã kết duyên cùng anh Bình là người đóng Tướng ông. Nay hai anh chị đã có cháu.

Chúng ta còn ít tài liệu để biết tại các quốc gia lân bang người ta có tổ chức cờ người đa dạng và phong phú như ở Việt Nam ta hay không. Chỉ biết rằng ở Trung Quốc, để thỏa mãn nguyện vọng của một số lượng quần chúng khổng lồ say mê cờ ở một nước đông dân nhất thế giới, người ta bèn tổ chức những trận đấu tại các sân vận động có hàng vạn cổ động viên tới thưởng thức. Như trận đấu giữa Tứ Thiên Hồng và Hồ Vinh Hoa, hai ông mặc hoàng bào, đội mũ hoàng đế, đi hia bịt vàng, chỉ huy một bàn cờ khổng lồ đặt gần kín cả một sân bóng. Những ván cờ như thế mới hùng vĩ, hoành tráng và ấn tượng làm sao, nhất là khi nó được ti vi truyền trực tiếp cho hàng triệu người trên khắp đất nước Trung Hoa thưởng thức. Đó là nghệ thuật, đó là văn hóa chứ không còn đơn thuần là thi đấu thể thao nữa.

Ở châu Âu, châu Mỹ những dạng lễ hội của cờ Vua giống như cờ Tướng có lẽ cũng có nhưng không nhiều. Người ta có thể tổ chức một sân cờ có tới hàng nghìn người cùng tham gia chơi như ở Mỹ, ở Cu ba hay những trận đấu đồng loạt có hàng trăm người tỷ thí, nhưng kết hợp được với lễ hội hay tổ chức thành hẳn một cung đình, có âm nhạc, thơ ca phối hợp nhuần nhuyễn như ở ta thì chưa thấy nói tới.