Du hí văn chương: Song lăng trận

Trong một buổi tập, danh thủ trẻ Nguyễn Tiến Cường hỏi cha mình là đại danh thủ Nguyễn Tấn Thọ: “Khi tiến công phải tính toán thế nào?” ông Thọ trả lời: “Phải tính cho ra đường cờ chủ yếu. Dù phải tốn bao nhiêu thời gian cũng được. Từ đó ước lượng khó khăn sẽ gặp và cách giải quyết. Trong quá trình thực hiện đường cờ thì có điều chỉnh lúc cần”. Tiến Cường chép miệng: “Tính như bố thí sốt ruột lắm, làm sao mà tính được”.

Ý tưởng của ông Thọ cũng như các nhà nghiên cứu cờ Trung Quốc, tóm tắt trong một câu: tiến công phải có kế hoạch.

Vấn đề không phải là tính được bao nhiêu nước trước khi đi mà là phải biết triển khai thực hiện kế hoạch và biết điều chỉnh kế hoạch. Các bạn nên nhớ: kế hoạch tốt đến mấy cũng chỉ để “dự báo thời tiết” trước khi có thể “làm ra thời tiết”.

Chúng ta xét một thế cờ trích từ giải cờ Tướng đồng đội Trung Quốc năm 1988 giữa Mạnh Lập Quốc và Diêm Văn Thanh để hiểu ra điều trên.

Bây giờ đến lượt Mạnh Lập Quốc đi. Mạnh đang ưu thế, đã đóng chặt Pháo đầu nhưng Mã trái bị Pháo Đen uy hiếp. Điều trước tiên là xác định nên công hay thủ? Nếu thủ thì cần thoái Mã để bảo toàn lực lượng. Nếu Mã thoái biên thì bên

Đen có thể tiến Xe bắt chết, hơn nữa khống chế Xe Trắng tiến 1 hoành xa lộ 4 trùng Xe. Nếu thoái Mã về tâm thì cờ bí, không lên Sĩ được, nước xuất Tướng trợ công phải bỏ. Vậy thủ nghĩa là cờ thua.

Như thế chỉ còn cách tiến công. Nước công mạnh nhất là dùng đòn Pháo đầu Tướng xuất Xe đâm thọc (Trung Quốc gọi thế này là đòn “then cửa sắt”). Mạnh xác định nước đi thứ nhất là X1.1. Đến đây phải ước lượng khó khăn sẽ gặp để có đổi sách đúng. Bên Đen có thể P3-4 rồi P4/4 phòng thủ. Cũng có thể M8.7 bảo vệ Sĩ đáy. Cần chú ý cả nước Pháo bình sang lộ 6 để ngăn ngừa trùng tam xa. Đối sách ở đây là P5/1 . Nước cờ này có tác dụng ngăn cản Pháo đen sang lộ 6, vừa là bắt Xe, lợi nước đi, vừa tránh nước M8.7 truy bắt. Ngoài ra còn có tác dụng mở thông cho Xe 4, khi cần có thể chiếm lộ 6 hoặc 7. Dù bên Đen đi nước nào thì Sĩ 6 cũng sẽ được bảo vệ. Do đó Trắng cần đi X1-6 để rồi lên Sĩ và xuất Tướng trợ công. Các nước đi được dự kiến như thế, hình thành một kể hoạch và Mạnh đã đi:

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Mạnh Lập Quốc và Diêm Văn Thanh
RED Mạnh Lập Quốc
BLACK Diêm Văn Thanh
FEN 2e1kaehr/4a4/4c4/p1p1CR2p/1rc6/6p2/P1P1P3P/2H1C4/9/2EAKAE1R w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1. X1.1! M8.7 2. Pt/1 P3.3 3. X1-6 P5.1 4. X6.7!
/*Để tránh đòn “then cửa sắt”, bên Đen tiến Pháo rồi định T3.5. Phát hiện ý đồ này Mạnh tiến Xe khóa Tượng ngay.*/
4… X2/2 5. Ps-3 X2.2 6. P3-5 X2/2 7. S6.5 T7.5
/*Đây là những nước điều chỉnh kế hoạch, ứng phó với nước biến cụ thể. Bên Đen không thể đi X9-8 vì Trắng X4.2, T3.l , Tg5-6, X2/2, X4.1 sau đó trùng tam xa gọi hết.*/
8. Ps-3 P5.3 9. P3-5 M7.5 10. X4-5!
/*Bỏ Xe lấy Mã, kiên quyết giữ vững kế hoạch “then cửa sắt”*/
10… P5/3 11. Ps.4 P3-4 12. Tg5-6 X9.2 13. X6/6 }END[/game]
Vào đòn “then cửa sắt”, gọi hết.

[b]IV. Thẩm định, đánh giá một số ván cờ cụ thể[/b]

Sự khác biệt giữa người chơi cờ giỏi với người chơi cờ kém không phải ở chỗ khả năng tính toán được nhiều hay ít số lượng nước đi mà sự khác biệt chính là sau một loạt nước đi, người chơi giỏi đánh giá được nhanh chóng và chính xác bên nào ưu, bên nào kém; còn người chơi dở không thể đánh giá đúng được. Nhắc lại điều này để nói vấn đề thẩm định, đánh giá thế cờ sau một vài nước đi là rất cần thiết và nếu đánh giá chính xác nó sẽ quyết định rất lớn cho bước thắng lợi tiếp sau. Thế có nghĩa là chơi một ván cờ không phải chỉ thẩm định đánh giá một lần, mà đó là một việc thường xuyên, nó luôn đi kèm với việc chọn lựa phương án và tính toán nước đi. Trong giai đoạn khai cuộc, việc thẩm định, đánh giá này càng giữ vai trò quan trọng, đôi khi quyết định hẳn cho sự thắng bại sau này.

Chúng ta học tập cách thẩm định, đánh giá của một số danh thủ qua những thế cờ cụ thể sau đây.

[b]Thế số 1: Lưu Tinh – Thái Ngọc Quang[/b]
Năm 1974, danh thủ Lưu Tinh gặp tay cờ Thái Ngọc Quang ở một giải cờ, họ đã chơi trận Nghịch Pháo như sau:

[game]
FORMAT WXF
GAME Lưu Tinh (vs) Thái Ngọc Quang
RED Lưu Tinh
BLACK Thái Ngọc Quang
RESULT 1-0
START{
1. P2-5 P2-5 2. M2.3 M8.7
3. X1-2 X9-8 4. X2.6 M2.3
5. X2-3 X1-2 6. P8-6
/*Mới khai cuộc mấy nước, Lưu Tinh đã uy hiếp con Mã 7 của đối phương, đánh giá đối phương phải lo chạy Mã, có thể 6…M3 /5 để rồi sau đó phải rời bỏ Pháo đầu bằng P5-4 và lên Tượng đầu. Do đánh giá như vậy nên Trắng ung dung chơi 6. P8-6 chờ đối phương chống đỡ. Thế nhưng Thái Ngọc Quang không chống đỡ mà đi:*/
6. … X2.8!
/*Lưu Tinh chẳng cần xem trước xem sau ăn ngay Mã đối phương.*/
7. X3.1
DIAG{ #7 BLUE }
/*Như vậy là Quang hi sinh Mã để mở đợt phản công. Ta xem Đen phản công như thế nào:*/
7. … P8.7 8. M3/2 P5.4
9. S6.5 X8.9 10. P6/2
/*Nước thứ 9, Trắng không lên S4.5 vì đánh giá sau khi 9…X8.9 10.X3 -4 X8-7 11.X4.7 X7/3 12.P6.1 P5/2, Đen lỗ 1 Mã nhưng có thế công mạnh, vì vậy chọn phương án lên Sĩ cánh trái tốt hơn.

Nước thứ 10, Trắng chơi P6 /2 vì thấy Đen có đòn “đánh xuyên tâm” X2 -5 ăn Sĩ chiếu buộc S4.5 rồi Đen đi X8 -7 ăn Tượng chiếu bí. Trắng lui Pháo về thủ thì Đen không chơi được đòn xuyên tâm này.*/
10. … X8-7?
/*Đến đây bộc lộ tâm lý nôn nóng của Thái Ngọc Quang. Anh cho rằng ăn Tượng xong, X2-5 thì Trắng cũng hết đỡ. Nếu chịu khó phân tích thì sẽ phát hiện cách chống đỡ của đối phương, do đó chọn phương án “đánh nguội” một nước trước đã. Đó là: 10…T3.5!

Bây giờ Trắng có hai khả năng chống đỡ:
a) Một là 11. X9.1 X2-1 12. M8.7 P5-9! 13. M7/9 P9.3 14. S5.4 P9-7 15. S4.5 P4-6, Đen lợi thế.
b) Hai là 11. X3/3 C5.1 12. X3-4 P5/1! 13. X9.2 X8-7 14. X4/3 X7/3 15. X9-6 X7-3 16. X6.3 P5-8 17. X4-2 P8-3, Đen chủ động tấn công.
Bây giờ ta xem Lưu Tinh đối phó và kết thúc ván cờ:*/
11. X9.1 X2-1 12. M8.7 X1-2
13. M7.5 T3.5 14. M5.6 M3/5
15. X3-5 X7/3 16. X5/1 X2/6
17. P6.4
/*Ở nước 17, Trắng không cần suy nghĩ vì thế cờ Đen thua rõ, chứ nếu Trắng chơi 17. X5-3 thắng nhanh hơn.*/
17. … X7.1 18. P6-5 X7-5
19. T7.5 X2-4 20. X5-7 }END[/game]

[b]Thế số 2: Lý Quảng Lưu – Tiền Hồng Phát[/b]

Năm 1977, Lý Quảng Lưu gặp Tiền Hồng Phát ở giải toàn quốc Trung Quốc. Lý cầm Trắng đi trận Tiên Nhân Chỉ Lộ, Tiền đối phó bằng Pháo đầu. Ván cờ diễn ra như sau:
[game]
FORMAT WXF
GAME Lý Quảng Lưu – Tiền Hồng Phát
RED Lý Quảng Lưu
BLACK Tiền Hồng Phát
RESULT 0-1
START{
1. B3.1 P8-5 2. M2.3 M8.7
3. X1-2 B3.1 4. P2-1 M2.3
5. M8.7 X9.1 6. X9.1 X1.1
7. X9-4 X1-4 8. S4.5 M3.4
9. X4.4
DIAG{ #9 BLUE }
/*Lý đánh giá đưa Xe kỵ hà buộc đối phương 9…M4.3 10. X4-7 ăn Tốt đuổi Mã khiến Mã 7 Trắng trở nên linh hoạt. Nếu như Đen đi 9… P2.2 thì 10. C7.1 M4.5 11. X4 -7 M5.3 12. P1-7, Trắng vẫn giữ thế công. Còn Đen đánh giá khác, thấy trục lộ 7 của Trắng yếu, nhảy Mã lên để rồi P5-3 phản công. Khi Trắng đưa Xe kỵ hà, Đen phát hiện nơi đó là điểm xấu, dễ bị công kích khiến Đen thực hiện kế hoạch có phần thuận lợi hơn.*/
9. … B7.1 10. X4-3 P5-3!
/*Trắng không thể bỏ chạy để B7.1 ăn Tốt qua hà. Đen đẩy Xe đen vào tử địa, liền tranh thủ cách để diệt ngay.*/
11. X3.1 P3.1 12. X3.1 T7.5
13. X3-2 P2-8 14. X2.7 X9-8
15. X2-1 X4-2 16. P8-9 P3.3
17. M7/9 X2.7 18. P9-5 X2-1
19. P5.4 S4.5 20. P1.4 X8.2
21. P5/1 X1-3 22. T3.5 P3.1
23. M3/4 M4.5 24. B3.1 Tg5-4
25. P1/2 X8-4 }END[/game]
Đến đây Trắng chịu thua vì không còn khả năng phản đòn, trong khi Đen phối hợp làm thua trong mấy nước tới.

[b]Thế số 3: Thái Phúc Như – Hồ Vinh Hoa[/b]
Năm 1973 tại Quảng Châu có một trận đấu giao hữu giữa Thái Phúc Như và Hồ Vinh Hoa. Trận đấu diễn ra rất sôi nổi, Thái cầm Trắng chơi Pháo đầu tấn công, Hồ cầm Đen chơi Uyên Ương Pháo đối công.

Đánh đến nước thứ 11, tạo thành thế cờ bắt đầu như bàn cờ dưới.

[game]
FORMAT WXF
GAME Thái Phúc Như – Hồ Vinh Hoa
RED Thái Phúc Như
BLACK Hồ Vinh Hoa
RESULT 1-0
FEN 2eaka1h1/r3c4/2h1e2cr/8p/p1p1p1p2/3R5/P1P1H1P1P/HC2C4/5R3/2EAKAE2 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED }
/* Bây giờ đánh giá thế nào?

Về lực lượng thì Trắng lỗ mất Tốt đầu nhưng các quân Trắng đang chiếm các vị trí tốt, hai Xe chận yếu đạo với Pháo đầu Mã dội đang thế tấn công, con Pháo 8 cũng sẵn sàng qua hà phối hợp. Trước mắt Trắng không sợ một phản đòn nào của Đen nên vấn đề đặt ra cho Trắng là làm sao khuếch đại ưu thế để tiến lên giành thắng lợi. Còn đối với Đen đang lời Tốt đầu đang chực chờ đưa Tốt qua bắt quân đối phương. Nếu đổi bớt Pháo thì áp lực trung lộ của Trắng giảm. Nhược điểm của Đen nổi rõ là một Mã chưa lên, một Xe kẹt trong góc, các quân khó lòng phối hợp để tạo một sức mạnh phòng ngự hiệu quả. Từ đánh giá, thẩm định rõ các mặt, Trắng quyết đổi bớt quân để đưa thế cờ sang một giai đoạn mới có lợi cho Trắng, đòn chiến thuật diễn ra như sau:*/
12. M5.6! B5.1
/* Vì sao Đen chơi như vậy? Vì Đen phân tích đánh giá phương án diễn ra như sau:
a) Nếu 12… M3.4 13. X6.1 P5 -7 14. P8.7 M8.6 15. X6-5, Đen ưu rõ
b) Nếu 12… P5 -8 13. M6.5 T3.5 14. X4.6 X1-2 15. X4-5 S6.5 16. P8-6, Đen khó chống đỡ.
c) Nếu 12… P5 -7 13. P5-2 M8.6 (nếu 13… P8 -6 14. M6.7 P6-3 15. X6.5 Tg-4 16. X4.8 Tg.1 17. P2.6, chiếu ăn lại Xe, ưu thế) 14. M6.7 P8-3 15. P2.6 X9-6 16. X4.6 P3-6 17. X6-4, bắt Đen một quân.
d) Nếu 12… X1 -4?? 13. M6.5 X4.4 14. M5.3 M8.6 15. X4.7 M3.5 16. X4/2 P5-6 17. X4.2 Trắng cũng thắng.

Trắng chơi một đòn chiến thuật bất ngờ:*/
13. M6.4 P8/1
/*Nếu Đen ham bắt Xe: 13…C5-4 thì 14.M4.3 M8.6 15.X4.7 C4 -5 16.X4/1 P5-6 17.M3/1, Trắng cũng lời quân. Còn nếu 13…P8 -6 thì 14.M4 /5 T5/7 thì còn có khả năng cầm cự.*/
14. M4.5!
/*Con Mã Trắng rất hay nhưng con Pháo giữa của Đen có thể chống đỡ lâu dài, bây giờ đổi đi. Trắng vẫn còn ưu thế tấn công.*/
14. … S6.5 15. X6-5 X9-8 16. B7.1
/*Trắng lại tiếp tục đổi Tốt để giành thế uy hiếp. Chính với ưu thế sẵn có. Trắng chơi nước này gây thêm áp lực để rồi kết thúc thắng lợi ván cờ.*/
16. … B3.1 17. P8-7 X1.1
18. X5-7 M3/1 19. X7.2 P8-9
20. M9.7 X1-4 21. X7-3 P9/1
22. M7.5 X4/1 23. M5.6 X4.2
24. X3-6 M8.7 25. X4.7 P9-6
26. X6-9 }END[/game]
Đen chịu thua.

[b]Tượng[/b]

[b]Đặc điểm[/b]

Tượng thuộc binh chủng phòng thủ, không được quyền qua hà. Tượng có nhiệm vụ phải bảo vệ cho Tướng là chủ yếu. Làng cờ có câu: “Mất xe hoặc Pháo hoặc Mã chỉ làm yếu thế cờ, còn mất Tượng coi như đã lâm nguy”. Như vậy Tượng rất có vai trò quyết định trong phòng thủ.

[b]Thực lực[/b]

Trên bàn cờ, nếu đứng ở giữa, Tượng khống chế được tối đa 4 điểm, nếu không bị “che mắt”. Như vậy thực lực của Tượng rất hạn chế, có thể chỉ bằng phân nửa sức mạnh của Mã.

[b]Cách sử dụng[/b]

Vì không qua hà được nên Tượng không thể trực tiếp tham gia tấn công, tuy nhiên nó có thể giúp Pháo làm ngòi để tấn công. Trường hợp Mã đối phương đã qua hà, Tượng có thể góp phần ngăn chặn hoặc hạn chế tầm hoạt động, thậm chí có thể góp phần vây bắt con Mã này.

Khi khai cuộc, nếu không bị bắt buộc thì đừng bao giờ lên Tượng biên (tiến 1 hoặc 9). Hai Tượng luôn liên hoàn, chú ý đừng để đường đi của Tượng bị cản, đặc biệt phải cảnh giác Pháo đối phương tấn công bất ngờ.

Chúng ta xem 4 ván cờ sau.

Thế 1: sử dụng Tượng che mặt Tướng giành thắng lợi.

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Tượng che mặt Tướng
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 4k4/3P1P3/e4a3/9/9/9/9/8E/9/5K3 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1. T1/3 T1.3 2. T3.5 T3/1
3. Tg4-5 T1.3 4. Tg5-6 T3/1
5. B6.1 }END[/game]
thắng.

Thế 2: Tượng hỗ trợ Xe tranh tiên.

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Tượng hỗ trợ Xe tranh tiên
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 4kae2/4a4/4e3h/3R4p/6p2/H7P/P5r2/4E4/4A4/3AK1E2 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1. M9.8 X7-3 2. T5.7! S5.6 3. M8.7 Tg.1 }END[/game]
Trắng ưu thế rõ.

Thế 3: Tượng trợ công khi đối phương sai lầm.
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Tượng trợ công
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 4kae2/4a4/2h1e4/p3p4/2p3r2/H1P4R1/P3P4/4E4/4A4/2C1KAE2 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1. B7.1 X7-3? 2. T5.7! X3-5
3. B5.1 X5-1 4. P7.7 }END[/game]
Trắng hơn quân, dễ chiến thắng.

Thế 4: Ngăn cản Mã đối phương.
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Ngăn cản Mã đối phương
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 1r2kae1C/4aR3/1h2ec3/p3p3p/6p2/9/P3P1P1P/4E1H2/4A4/4KAE2 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1. X4-2 M2.3 2. T5.7! P6-7
/*Trắng bay Tượng cản Mã khiến Mã Đen không thể tiến xuống dần cung Tướng. Nếu như đổi lại 2.X2/4 thì B7.1 3.X2-3 X2.9 4.S5/6 M3.2, Đen có thể phản công.*/
3. T3.5 P7.4 4. B9.1}END[/game]

Thế cờ cân bằng.