Trần Quới

[img border=1]xq190-1.jpg;right;[/img]Thật ra trước khi Quất trung bí xuất hiện (năm 1632) người ta đã thấy lưu hành trong làng cờ một số quyển kỳ phổ. Đó là các quyển [i]Mộng nhập thần cơ[/i] ra đời khoảng giữa thế kỷ 14; [i]Bách biến tượng kỳ phổ[/i] ra đời năm 1522; [i]Kim bằng bí quyết[/i] khoảng đầu thế kỷ 16 và [i]Thính tình nhã thú[/i] của Từ Chi xuất bản năm 1570. Trong các quyển trên, hầu hết đều thiên về cờ tàn và cờ thế, chỉ có [i]Kim bằng bí quyết[/i] có nói về cờ bàn mà chủ yếu là trận Thuận Pháo. Nhưng rất tiếc là quyển này ngày nay vẫn chưa ai tìm được nguyên bản nên không rõ tác giả là ai và nội dung thế nào để thẩm định giá trị. Còn quyển “Thích tình nhã thú” của Từ Chi gồm mười tập, với 8 tập đầu trình bày cờ tàn và cờ thế, 2 tập sau trình bày trận Thuận Pháo nhưng ghi rõ sao chép từ “Kim bằng bí quyết”. Chính nhờ đó mà ngày nay người ta biết được phần nào nội dung của cuốn kỳ phổ này.

Sau Quất trung bí từ cuối thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 20 người ta thấy có hơn 10 cuốn kỳ phổ lần lượt ra đời. Một số sách này cũng thiên về cờ thế và cờ tàn như: [i]Thao lược huyền cơ[/i] (1707), [i]Tâm vũ tàn biên[/i] (1800), [i]Bách cuộc tượng kỳ phổ[/i] (1801), [i]Trúc hương trai[/i] (1817), [i]Lạn kha thần cơ[/i] (1843), [i]Tiêu song dạt phẩm[/i] (1879) . Một số sách khác có đề cập đến cờ bàn nhưng chủ yếu nghiên cứu trận Pháo đầu đối Bình Phong Mã. Có một số quyển đề cập đến trận Thuận pháo nhưng hầu hết đều sao chép từ Quất trung bí mà ra. Như [i]Mai hoa tuyền[/i] của Đồng Thánh Công biên soạn năm 1800 do Tiết Bính hiệu đính [i](a)[/i], [i]Tự xuất động lai vô địch thủ[/i] của Thuần Dương đạo nhân, ra đời cũng khoảng đầu thế lý 19. Ngay quyển [i]Mai Hoa phổ[/i] của Vương Tài Việt xuất bản khoảng 1690 là một quyển kỳ phổ lừng danh thời đó về trận Bình Phong Mã phá Pháo đầu, khi viết về trận Thuận Pháo cũng chỉ sao chép lại từ “Quất phổ”. Nếu có sáng tạo thì đáng chú ý nhất là quyển [i]Phản Mai Hoa[/i] của Ba Kiết Nhân (dân tộc Mãn) biên soạn vào khoảng cuối thế kỷ 19. Rất tiếc quyển này trước kia chỉ là bản chép tay nên không lưu hành rộng rãi. Cho đến khi Dương Kiếm Hồng đem “tàng bản” của mình ra phổ biến trên tạp chí “Tượng kỳ chiến” xuất bản tại Hồng Kông năm 1950 và năm 1962, tạp chí “Tượng kỳ nguyệt san” ở Quảng Châu phổ biến thêm nhiều ván cờ và các nước biến thì người ta mới biết rõ hơn về tác phẩm này. Chính những sáng tạo của Ba Kiết Nhân đã tác động mạnh để làng cờ hiện đại tìm tòi, sáng tạo thêm nhiêu cái mới khiến cho trận Thuận Pháo càng phát triển mạnh mẽ.

Đi sâu tìm hiểu kho tàng sách cổ là để thẩm định giá trị của từng quyển, đặc biệt là phần nghiên cứu trận Thuận Pháo để cuối cùng có thể khẳng định là: “Quất Trung Bí” xứng đáng là quyển kỳ phố tiêu biếu nhất của trường phái cổ điển trong thế trận Thuận Pháo.

[b]Vì sao vậy? [/b]

Trước hết xin giới thiệu đôi điều về tác phẩm này.
Quất trung bí được in ra năm 1632 do Đông Hải Chu Tấn Trinh [i](b)[/i] biên soạn và sau này các cháu chắt là Chu Nhĩ Nghiệp và Chu Cảnh Tiêu hiệu đính, bổ sung. Sách gồm 4 tập, hai tập đầu trình bày cờ bàn, hai tập sau nói về cờ tàn và cờ thế. Phần cờ bàn có nhiều thế trận như: Pháo đầu phá Đơn đê Mã – Pháo đầu phá Triền giác Mã – Bình phong Mã phá Pháo đầu – Trận Liệt Pháo – Cách chấp một nước tiên – Cách chấp hai nước tiên – Cách chấp một Mã và hai Mã, nhưng nổi bật và phong phú nhất là trận Thuận Pháo, chia ra phần “Đắc tiên” tức là đi tiên thắng và phần “Nhiêu tiên” chấp một tiên và đi hậu thắng. Nếu tính chung thì có 18 ván Thuận Pháo với 185 thế biến! So với các quyển kỳ phổ thời trước thì chỉ riêng phần này đã là một công trình khá qui mô, không quyển nào sánh kịp.

Xét về trình độ, phải nhìn nhận Chu Tấn Trinh đã xây dựng rõ các chiến lược đúng đắn, với tư tưởng chủ đạo là tấn công liên tục, khai thác triệt để mọi sai lầm của đối phương để giành chiến thắng nhanh nhất. Rõ ràng ngay trong bố trí quân, mục tiêu được đề ra là hằng mọi giá phải “chém đầu Tướng địch” càng nhanh càng tốt, bất chấp các tổn thất có thể xảy ra. Chính với những tư tưởng này họ Chu đã tạo cho thế trận Thuận Pháo kiểu chơi đối công rất căng thẳng, quyết liệt. Quan niệm vê “quân” và “thế” của Chu rất rõ ràng: “Bỏ quân thì cần giành được nước tiên. Bắt quân chớ để bị thất thế” (Khí tử tu yếu đắc tiên, Tróc tử mạc giáo lạc hậu). Quan niệm này cho đến tận ngày nay vẫn được các cao thủ đồng tình.

Điều độc đáo nổi bật của Quất trung bí là kỹ thuật điều binh thần tốc và nghệ thuật chơi đòn phối hợp, kết thúc cuộc chiến rất ngoạn mục và đầy ấn tượng. Cho đến tận bây giờ ai xem đoạn kết chúc cũng đều phải khâm phục óc thông minh tuyệt vời của một danh tài cách đây gần 400 năm! Tất nhiên trong một số chỗ tác giả không tránh khỏi nhầm lẫn hoặc sai sót.

Ngay kiểu chơi nhảy Mã trong mà ngày nay coi là một đặc trưng của trường phái hiện đại thì Chu Tấn Trinh cũng đã đê cập rồi và sau này Ba Kiết Nhân phát triển thêm. Rất tiếc thời đó các tay cờ còn chưa sử dụng nhiều nên Chu Tấn Trinh trình bày rất sơ lược.

Tuy nhiên, lấy trình độ của làng cờ ngày nay mà đánh giá thì “Quất trung bí” còn nhiêu hạn chế. Đó là lý thuyết đề ra, tác giả thiên vị một bên, cho bên này đi những nước chính xác còn bên kia lại mắc nhiều sai sót, lỗi lầm, để kết thúc nhanh ván cờ. Xây dựng tư tưởng tấn cống là đúng nhưng luôn đi những nước đối công, bất chấp nguy hiểm thì cần xét lại. Vì điều này không còn phù hợp với lối chơi ngày nay là “tấn công chắc chắn, phòng thủ vững vàng”. Cuối cùng là do hạn chế về phương pháp trình bày nên cách sắp xếp không khoa học, nêu các biến lộn xộn khiến cho người đọc khó tiếp thu và khó nhớ, nhất là đối với những người trình độ còn kém.

Mặc dù có một số mặt hạn chế như vậy nhưng đánh giá chung thì đây vẫn là một tác phẩm rất quí, rất đáng trân trọng. Bởi vì ảnh hưởng của nó rất to lớn từ khi nó xuất hiện đến nay. Cách đây 50 năm nó là một trong những quyển kỳ phổ được các cao thủ “gối đầu giường” vì nó có rất nhiều điều cần nghiền ngẫm học tập. Nếu nói Mai hoa phổ của Vương Tái Việt là một tài liệu tổng kết xuất sắc trận Bình phong Mã phá Pháo đầu từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 17 thì Quất trung bí của Chu Tấn Trinh cũng là một tài liệu tổng kết tài tình trận Thuận Pháo từ thế kỷ 12 đến thế kỷ 16. Chính 2 tác phẩm này đã góp phần to lớn phổ biến cờ tướng rộng khắp nhiều quốc gia Châu Á và nâng cao trình độ người chơi lên một đỉnh cao đáng kể.

Với những đặc điểm và lý do trên, Quất trung bí được coi là một quyển kỳ phổ chủ yếu dạy chơi Thuận Pháo, rất xứng đáng là tác phẩm tiêu biểu của trường phái cổ điển.

Cuối cùng cần nói rõ thêm về tên sách: Quất trung bí có nghĩa là “bí quyết hoặc bí mật trong trái quít” lầy từ điển tích một người mê cờ mong muốn tìm người tài giỏi để thụ giáo. Ngày nọ anh ta bắt gặp một trái quít lạ, bổ ra xem thì thấy hai ông tiên đang ngồi đánh cờ ở trong. Từ đó người ta dùng điển tích này để nói về chuyện chơi cờ. Chu Tấn Trinh đặt tên sách như vậy là có ngụ ý: đây là bí quyết của cờ tiên! Tuy nghe không khiêm tốn nhưng rõ là một tên sách vừa gọn vừa có ý nghĩa.

Sách có các phần “Phàm lệ”, “ca quyết” và “toàn chỉ” tức là “lời tựa” và khái quát các bài học kinh nghiệm của từng thế trần cho người đọc dễ nhớ. Xin trích đoạn trong “ca quyết” dạy cách đánh Pháo đầu.

[img]xq190-0.jpg;right;[/img][b]ĐƯƠNG ĐẦU PHÁO QUYẾT[/b]
[i]Khởi Pháo tại trung cung,
Tỉ chư cuộc giao hùng.
Mã thường thủ trung Tốt,
Sĩ thượng Tướng phòng không.
Tượng yêu Xa tương hộ,
Tốt nghi tả, hữu công.
Nhược tương Pháo lâm địch,
Mã xuất độ hà tùng. [/i]

Xin tạm dịch:

[b]BÍ QUYẾT ĐÁNH PHÁO ĐẦU[/b]
[i]Trước tiên Pháo vào cung,
So ra mạnh vô cùng.
Mã luôn giữ Chốt giữa,
Sĩ lên che Tướng trung.
Tượng cần Xe yểm trợ,
Cho hai cánh nên bung.
Nêu đem Pháo lâm trận.
Mã sang sông theo cùng. [/i]

[b]Chú thích: [/b]
*(a) Theo nhà nghiên cứu Cư Vinh Hâm thì quyển “Mai Hoa Tuyền” được viết trong khoảng thời gian từ 1371-1524 tức là trước quyển “Kim bằng bí quyết” nhưng sau “Mộng nhập thần cơ”. Năm 1806 Tiết Bính hiệu đính, bổ sung và Xuất bản chứ không phải năm 1800, Đồng Thành Công mới soạn xong. Tiểu sử của Đồng Thành Công cho đến nay cũng chưa ai rõ, chỉ biết ông là một danh kỳ của tỉnh Giang Tô.
*(b) Chu Tấn Trinh là một danh thủ thời Minh Sùng Trinh, tự là Tiến Chi. Gia cảnh thế nào không rõ, chỉ biết ông có người anh là Chu Dực Duy, hiệu là “vô trú cư sĩ” từng làm tổng đốc tỉnh Vân Nam. Theo Đỗ Cảnh Minh thì “Quất trung bí” được biên soạn trên cơ sở tham khảo, tuyển chọn từ “Thích tình nhã thú” của Tứ Chi, nhưng có sự bổ sung, chỉnh lý hoàn hảo hơn.

[b]Chú thích của Bạn Cờ:[/b]
Bài này là trích đoạn Chương I của cuốn sách [i]”Thế trận thuận Pháo cổ điển và hiện đại”[/i] của nhóm tác giả Phạm Tuấn Hòa, Trần Tấn Mỹ, Lê Thiên Vị, Quách Anh Tú

Toà soạn xin cảm ơn các bạn đã phát hiện và thông báo lỗi trong một số bài viết gần đây:
*Bạn Hung Son phát hiện lỗi đăng nhầm các ván cờ năm 2005 thay cho 2005 ở phần online.
*Bạn Trí Hùng đã thông báo một số lỗi chính tả bài [topic id=405]Đặng Hồng Việt – Kỳ thủ có “hùng tâm”[/topic].
*Bạn Truong Minh Tri phát hiện lỗi trong bài [topic id=360]Thích tình nhã thú[/topic], trong ván đầu tiên nước đi 4. P3-5 phải sửa thành 4. P3.5.

Sự phản hồi của các bạn sẽ giúp toà soạn chỉnh lý bài nhanh chóng và phục vụ bạn đọc tốt hơn. Chúng tôi luôn luôn trân trọng và cảm ơn mọi sự phản hồi, góp ý.

[img]xq75-0.jpg;right;[/img]Tiếng đồn vang khắp nước, sang đến tận Trung Quốc. Buổi ấy ở Trung Quốc có ông Kỵ Như cũng nổi tiếng cao cờ. Khi nghe tiếng Trương Ba, Kỵ Như liền xách khăn gói sang Nam tìm đến tận nhà tỷ thí. Hai người đọ tài nhau mấy ván liền không phân thua được. Nhưng đến ván thứ ba, Trương Ba dồn Kỵ Như vào thế bí. Thấy đối phương vò đầu suy nghĩ, Trương Ba kiêu hãnh bảo:
-Nước cờ này dù có Đế Thích xuống đây cũng đừng có hòng gỡ nổi.
Bấy giờ Đế Thích là thần cờ đang ngồi trên thiên đình, bỗng nghe câu nói hỗn xược của Trương Ba xúc phạm đến mình, liền cưỡi mây xuống trần định cho y biết tay. Trương Ba và Kỵ Như đang đánh, chợt có một ông cụ già đến ngồi cạnh bàn cờ. ông cụ thủng thỉnh mách cho Kỵ Như mấy nước. Phút chốc bên Kỵ Như chuyển bại thành thắng. Trương Ba cau có, trong bụng tức giận ông già ở đâu đến làm cho mình lâm vào thế bí. Nhưng nhìn thấy ông già râu tóc trắng xóa, mặt mũi không có vẻ là người trần chàng chợt hiểu, liền sụp xuống lạy mà rằng: “Ngài hẳn là thần Đế Thích đây rồi, tôi người trần mắt thịt không biết, xin thứ lỗi”. Đế Thích cười bảo: “Ta nghe nhà ngươi tự phụ là cao cờ nên xuống xem cho biết”. Trương Ba liền giữ Đế Thích lại mua rượu, giết gà khoản đãi rất chu tất. Đế Thích tuy mới gặp cũng rất yêu mến Trương Ba. Thấy anh chàng khẩn khoản muốn học nước cờ của mình, Đế Thích bảo: “Ta thấy nhà ngươi có bụng chân thành. Vậy ta cho một nén hương này, mỗi lần cần đến ta thì thắp lên một cây, ta sẽ xuống”. Nói đoạn, cưỡi mây bay về trời. Từ đó, Trương Ba thỉnh thoảng lại dọn cỗ mời thần Đế Thích xuống chơi. Hai bên rất tương đắc. Nhưng một hôm Trương Ba bị cái chết mang đi một cách đột ngột. Sau khi chôn cất chồng, người vợ dọn dẹp nhà cửa. Thấy có nén nhang giắt ở mái nhà, chị ta vô tình lấy xuống đốt lên cắm trước bàn thờ chồng. ở thiên đình, thần Đế Thích nhận được tin bằng mùi hương liền xuống ngay. Thấy vắng mặt Trương Ba, Đế Thích ngạc nhiên:
-Trương Ba đâu? Vợ Trương Ba sụt sùi:
-Nhà tôi chết đã gần một tháng nay rồi!
-Chết nỗi! Sao lúc mới tắt nghỉ không gọi ta xuống liền, để đến bây giờ còn làm thế nào được nữa. Suy nghĩ một chốc, Đế Thích lại hỏi thêm:
-Trong xóm hiện nay có ai mới chết không? Vợ Trương Ba đáp:
-Có một người hàng thịt mới chết tối hôm qua.
Thần Đế Thích bảo chị ta dẫn mình đến nhà người hàng thịt rồi bảo nhỏ với chị: “Ta sẽ kiếm cách làm cho chồng nhà ngươi sống lại”. Nói xong thần hóa phép rồi trở về trời. Nói chuyện trong nhà người hàng thịt lúc đó, mọi người đang xúm quanh linh sàng khóc lóc kể lể thì tự nhiên thấy người chết ngồi nhỏm dậy. Hắn ta vứt tất cả mọi đồ khâm liệm rồi chẳng nói chẳng rằng đi thẳng một mạch về nhà Trương Ba. Vợ Trương Ba thấy người hàng thịt biết là thần Đế Thích đã làm cho chồng mình sống lại, mừng rỡ đón vào. Giữa lúc đó thì vợ con người hàng thịt cũng chạy theo níu lấy chồng. Nhưng không những họ bị vợ Trương Ba giằng lại, mà ngay chính chồng họ cũng nhất định không chịu về. Đôi bên cãi cọ nhau cuối cùng biến thành một cuộc đấu khẩu rất kịch liệt. Xóm làng không biết phân xử ra sao, đành đem việc đó lên quan. Quan cho đòi các nhà hàng xóm tới hỏi cung thì ai cũng bảo người sống lại đó là anh hàng thịt. Nhưng chỉ có vợ Trương Ba thì nhất định nhận là chồng mình. Quan hỏi rằng : “Chồng chị ngày thường làm ghề gì?”. Đáp: “Chồng tôi chỉ thạo đánh cờ mà thôi”. Quan lại hỏi vợ người hàng thịt: “Chồng chị ngày thường làm nghề gì?”. Đáp: “Chồng tôi chỉ thạo nghề mổ lợn”. Nghe đoạn, quan sai đem một con lợn vào công đường cho anh hàng thịt mổ, nhưng anh ta lúng túng không biết làm thế nào cả. Quan lại sai mấy người giỏi cờ vào tỉ thí với người hàng thịt thì không ngờ con người đó đi những nước cờ rất cao không ai địch nổi. Quan bèn phán cho về nhà Trương Ba. Vì thế mới có câu “Hồn Trương ba, da hàng thịt.