Trần Quới

[img]xq2-0.jpg;left;[/img]Tại hội thảo của Hiệp hội Khoa học Nhận thức diễn ra ở Chicago, Mỹ, cuối tuần qua, các nhà khoa học đã công bố một bí quyết dành cho giới hâm mộ môn thể thao trí tuệ này. Đó là tìm cách bẻ gãy giả thuyết của chính mình, thay vì tìm ra những hướng nhằm hỗ trợ nó.

“Đó là một quan niệm mới mẻ trong tính triết lý của môn cờ vua”, nhà khoa học kiêm tay mê cờ Mark Orr tại Ireland nói. Theo ông, nghiên cứu có thể giúp những tân binh trong làng cờ vua trau dồi kỹ năng của mình.

Khi quyết định các nước đi, người chơi thường vẽ ra trong đầu một loạt cú chuyển quân sẽ xảy ra tiếp theo, thông thường họ có thể nhìn ra 8 nước đi trước mắt. Điểm khác biệt ở một người chơi cờ bình thường với một đại kiện tướng là ở chỗ, trong khi hầu hết mọi người tập trung nghĩ đến những nước đi của đối thủ mà sẽ có lợi cho hướng đi của mình, thì các ông vua cờ lại phỏng đoán chính xác những nước tiếp theo nào của đối phương có thể làm suy yếu vị trí của quân ta.

Nhà khoa học đam mê cờ vua Michelle Cowley tại Đại học Trinity ở Ireland, đã tiến hành nghiên cứu trên 20 kỳ thủ thuộc mọi đẳng cấp. Những người này được đối mặt với 6 thế cờ khác nhau, khi ván cờ đã đi được nửa chặng đường. Trong đó, cả quân trắng và đen đều có cơ hội chiến thắng ngang nhau, và không có một nước đi nào hiển hiện ngay trước mắt.

Mỗi người chơi phải nói lên suy nghĩ của mình khi quyết định các bước đi. Cowley sẽ đánh giá chất lượng của mỗi nước đi đó bằng cách so sánh với Fritz 8, một trong những chương trình chơi cờ mạnh nhất hiện nay.

Cô tìm thấy những tân binh thường tự thuyết phục mình rằng những nước xấu rồi cũng sẽ đi theo hướng có lợi cho mình, bởi họ tập trung nhiều hơn vào những nước đi của đối thủ có lợi cho chiến thuật của họ, trong khi đó lại bỏ qua những nước có thể dẫn tới làm thất bại giả thuyết của mình.

Ngược lại, các đại kiện tướng thường phỏng đoán một cách chính xác khi nào kết quả của một nước đi có thể làm ảnh hưởng tới vị trí của mình. “Các siêu kỳ thủ thường nghĩ nhiều hơn về những gì đối thủ sẽ làm. Họ thường tự công kích giả thuyết của chính mình”, Cowley nói.

Nhà triết học Karl Popper đã gọi quá trình thử nghiệm giả thuyết này là “chứng minh ngược”. Điều đó cũng góp phần miêu tả bản chất của khoa học vốn luôn tự đặt ra những nghi vấn rồi điều chỉnh lại quan niệm.

Tuy nhiên, thực tế đã cho thấy việc “chứng minh ngược” với nhiều người là rất khó. Cho đến gần đây, các nhà khoa học mới được chứng tỏ là nhóm duy nhất sử dụng nguyên tắc này.

Nhà khoa học Ruth Byrne cũng dự đoán rằng hành vi này có thể được phát triển rộng rãi, nhưng chỉ giới hạn trong những ai là chuyên gia trong lĩnh vực của mình. Khả năng phản biện có liên quan tới khối lượng kiến thức rộng lớn, mà chỉ các chuyên gia như kiện tướng cờ vua, hoặc các nhà khoa học, mới thu lượm được.

Byrne và Cowley hy vọng sẽ tiếp tục nghiên cứu trên những tài năng trẻ cờ vua để xem họ phát triển chiến thuật “chứng minh ngược” như thế nào và vào lúc nào. Họ cũng muốn tìm hiểu liệu các đại kiện tướng có áp dụng chiêu thức này trong những hoạt động khác. Với quan điểm này thì Mark Orr có vẻ hồ nghi: “Tôi không cho rằng các kỹ năng chơi cờ sẽ vượt xa như vậy, nó là một kỹ năng rất chuyên biệt”.

[img]xq161-0.jpg;right;Đèo An Khê, Bình Định[/img]Từ một món chơi giải trí rất gần gũi với đời sống con người, cờ tướng đã bước vào lĩnh vực thể thao và trở thành một bộ môn chính danh ngày càng được nhiều người ưa chuộng. Ở An Nhơn, những người thuộc thế hệ trước hẳn có ít ai không từng được xem những trận cờ tướng quân người của những bậc kỳ thủ nức danh ở khắp nơi tụ về vào những dịp lễ hội và nổi bật lên trên trí nhớ của nhiều người là lão kiện tướng Minh Trưng, người thủ đài. Bằng những “chiêu độc” đầy ngoạn mục, lão kiện tướng Minh Trưng đã từng làm nên những cuộc thắng bất ngờ không chỉ ở An Nhơn mà khắp làng cờ miền Trung. Còn với thế hệ trẻ hiện nay, có lẽ không ai từng một lần nghe đến cái tên Châu Thị Ngọc Giao, con chim đã cất cánh từ làng cờ An Nhơn, bay khắp đất nước, sang đến Pháp, mang về trên đôi cánh tài năng của mình sự vinh quang làm nên niềm tự hào cho tuổi trẻ quê nhà.

Từ những chất “men” ấy, huyện An Nhơn đã dậy lên phong trào chơi cờ tướng sôi nổi. Những cuộc cờ mang tính “cá độ” hoặc giải khây trước đây dần được những người hâm mộ chuyển thành những cuộc giao đấu trí tuệ và lành mạnh. Họ tìm đến với nhau, hình thành lên những CLB cờ tướng tự phát. Có mặt sớm nhất ở An Nhơn là CLB cờ thị trấn Bình Định được thành lập từ năm 1995 và nay đã được trung tâm văn hoá và thể thao huyện quyết định phát triển thành CLB cờ tướng huyện An Nhơn. Sau gần 2 năm hoạt động, những sinh hoạt mang đầy tính lành mạnh và khoa học đã thu hút được đông đảo người ham mê của mọi lứa tuổi ở khắp nơi tụ về. Hiện nay, số thành viên của CLB đã lên đến 45 người. Người cao tuổi nhất là trên 70, người nhỏ nhất là 18 tuổi. Cứ mỗi ngày chủ nhật, các thành viên trong CLB gặp nhau một lần để giao đấu, trau luyện theo luật cờ mới của Liên đoàn cờ VN hoặc để cùng nhau học tập những ván cờ hay được công bố trên báo, trong sách. Thỉnh thoảng, để mở rộng “tầm nhìn” cho các thành viên, ban chủ nhiệm CLB chọn quân “mang chuông đi gióng xứ người” hoặc mời những CLB các huyện khác đến giao hữu. Mới đây nhất, nhân ngày Quốc tế thiếu nhi (1-6), CLB đã tổ chức một giải cờ tướng thiếu niên, nhi đồng toàn huyện. Về tham gia tranh giải có tất cả 17 kỳ thủ nam và 5 kỳ thủ nữ. Qua những cuộc so tài của các tay cờ “nhí”, những người hâm mộ đã nhìn ra trong đám đàn em của kiện tướng Châu Thị Ngọc Giao đã loé ra những mầm xanh đầy triển vọng như Lê Thị Thanh Nhàn (Đập Đá), Lê Minh Hạnh (thị trấn Bình Định). Mặc dù giải thưởng và tặng phẩm không lớn, nhưng đây là một sự cố gắng lớn của CLB. Qua tìm hiểu, tôi được biết: bởi là một CLB “tự phát” nên mọi chi phí cho hoạt động cũng phải “tự lực”, phải dựa vào số tiền hội phí 2.000đ/người/tháng và tiền quyên góp từ những người hảo tâm và hâm mộ.

Điều đáng nói ở đây là: tất cả những gì đã có kể trên được bắt đầu từ lòng đam mê của anh Chí Thành, chủ nhiệm một hiệu vẽ có danh ở thị trấn Bình Định và nay chủ nhiệm của CLB. Ngồi nói chuyện với anh mà tôi, một kẻ “ngoại đạo”, như bị cuốn vào niềm say sưa của anh về cờ tướng. “Tôi mê cờ tướng từ hồi còn nhỏ lắm anh à ! Không có tiền mua cờ để tập, tôi tìm những con bài “tứ sắc” cắt dán lên những chiếc “nắp ken” làm quân cờ tập chơi. Nỗi mê này đeo đuổi tôi đến lớn, tôi mua mọi thứ sách nói về cờ tướng. Những cuốn sách này theo tôi vào bộ đội để tôi “giải lao” giữa những chặng dừng quân. Ra quân, tôi mở hiệu vẽ. Vừa vẽ, vừa chơi cờ. Chơi ít người buồn, tôi rũ nhiều người cũng chơi rồi hình thành nên CLB cờ tướng thị trấn Bình Định. Càng về sau người tham gia càng đông và trở nên như bây giờ…”. Và theo tôi được biết, nỗi mê ấy của anh cho đến bay giờ vẫn chưa dịu đi, mà dường như có lên “đô” hơn ! Trong suốt mấy năm làm chủ nhiệm CLB, anh dốc toàn tâm, toàn lực, dốc cả… đãy để chăm lo phát triển và cho các hoạt động của CLB. Ngoài thời gian làm nghề sinh nhai là vẽ, là khắc bia mộ, thời gian rỗi anh dành cho cờ tướng. Anh đi liên hệ giao đấu, lục lọi sách báo tìm những ván, những thế cờ hay, cấp quốc gia, quốc tế để cùng những thành viên trong CLB tham khảo, học hỏi và hiện nay anh còn dành thời gian về đêm cho một lớp cờ tướng thiếu nhi miễn phí với 12 em trong dịp hè này. Vẫn chưa chịu dừng ở đấy, trong niềm hưng phấn, anh dự định sắp tới sẽ phát triển thêm nhiều CLB cấp xã, trước mắt là ở thị tứ Đập Đá.

Trong không khí đầy hào hứng của làng cờ An Nhơn hiện nay và với sự nhiệt tâm của những người anh như Chí Thành, chúng ta có quyền tin là quê hương của Châu Thị Ngọc Giao sẽ còn sinh ra nhiều kiện tướng khác cho làng cờ đất nước.

Các kỳ thủ có kinh nghiệm thường mở đầu bằng Tiến binh cục cũng ở lý do đó. Nước đầu đẩy Tốt, sau đó có thể đưa vào Pháo đầu, có thể lên Mã, có thể lên Tượng, tùy cách đối phó của đối phương mà biến hóa. Thế trận khởi mà cũng có nguyên lý như trên và đều là cách khai cục có tính linh hoạt rất cao.

Chúng ta xem một ván thực đấu để hình dung một cách “ném đá dò đường”:

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Ném đá dò đường
RED Trắng;;;
BLACK Đen;;;
RESULT 1-0
START{
1. B7.1 P2-3 2. P2-5 M8.7
3. M2.3 X9-8 4. M8.7
/*Bên tiên đi B7.1 để thăm dò. Bên hậu P2-3 gọi là Tốt để Pháo (Pháo dưới đáy Tốt). Nước thứ tư bên tiên lên Mã có ý bỏ Tốt tranh tiên.*/
4. … B3.1
/*Nếu P8-9 thì M7.6, T3.5, P8-6, X8.4, X9-8, Mã cánh phải bên hậu khó hoạt động.*/
5. M7.6 B3.1 6. M6.4
/*Chính xác! Nếu M6.5, T7.5, X1-2, M7.5, P5.4, S6.5, bên hậu có Tốt độ hà hơi ưu*/

6. … T3.5
7. P8.5
DIAG{ #7 BLUE POPUP }
/*Nước tranh tiên xuất sắc. Mã hậu khó đi. Nếu bên hậu M7/5 thì bên tiên P8-5, T7.5, M4.5, M5.7, M5.7 được quân ưu thế*/
7. … M2.4 8. M4.3 X8.1
/*Sai lầm! Nên đi X8-9, tiếp đó bên tiên X1-2, M4.2, M2.7, bên tiên được quân nhưng Xe Mã bị khống chế chặt.*/
9. P8.1 M4.3
/*Nếu M4.6 thì P5.4, T5/3, P8/1 bên tiên cũng ưu*/
10. P5.4 T5/3
11. Mt.5 Tg5.1 12. P8-2 }END
[/game]

Bên tiên ăn Xe thắng.

[b]Chú thích của Bạn cờ:[/b]
[img]xq57-0.jpg;right;[/img]Khai cuộc Tiến binh (lên Tốt) còn có tên gọi khác là Tiên nhân chỉ lộ (ông Tiên chỉ đường). Để hiểu vì sao có tên này, bạn hãy tưởng tượng 5 quân Tốt trên bàn cờ là 5 ngón tay. Tiến Tốt 3 tương đương với chìa ngón trỏ ra “chỉ đường”.