[b]LỜI DẪN[/b]
Cờ Tướng là một trong những môn thể thao trí tuệ được ưa thích nhiều nhất. Không mấy ai là không biết chơi cờ Tướng và không biết “lời bàn” về một vài giai thoại trong thú tiêu khiển thanh cao này. Sự phổ cập đa dạng và phát triển tột độ của bộ môn cờ Tướng, thiết tưởng không cần phải dẫn chứng dài dòng.
Nếu thú chơi cờ Tướng đã trở nên thông dụng và phát tiển mạnh như vậy, thì những giai thoại về Làng Cờ, những cuộc tranh luận về thế cờ, ván cờ, hoặc về một giải cờ nào đó; về những danh thủ nổi tiếng một thời, về những kỳ phổ hay ho tưởng đã thất truyền nhưng nay lại thấy in ấn và xuất bản… chắc chắn là nhiều vô kể. Rõ ràng nếu muốn lạm bàn về cờ Tướng, sẽ có lắm đầu đề để chọn lựa, mà đầu đề nào cũng có nhiều sự kỳ bí, biến hoá, không thể “lời bàn” cho thật cặn kẽ, thấu đáo hết được. Ở đây, chỉ xin đề cập đến một khiá cạnh nhỏ trong thú chơi cờ Tướng, liên quan tới một trong những quân cờ mà vốn thường có lắm dư luận đánh giá rất khác nhau về tính cách vinh nhục của nó: quân Tốt (cũng gọi là Chốt). Thật thế, chính là quân Tốt, một quân “bộ binh” chiếm số lượng nhiều nhất trong số các quân binh chủng khác trên bàn cờ Tướng: 10 quân, (trong trường hợp ở Cờ Vua, Tốt còn được gọi là Binh, có tới 16 quân), có tính cách rất phức tạp. Thân phận của Tốt trên bàn cờ, còn tùy thuộc vào từng quan niệm của mỗi kỳ thủ, bởi vì Tốt là quân yếu nhất, khả năng ứng biến chậm chạp, di chuyển từng nấc một, đem so với những Xe những Pháo thì thật là hết sức chênh lệch. Có nhiều đánh giá về Tốt rất khác nhau tuỳ vào sự thắng bại của từng ván cờ riêng biệt…
Người đời thường ví von, gọi nhau, xem nhau như là quân Tốt đen trong một Ván Cờ Đời lắm nỗi đa đoan, oan trái. “Những thằng Tốt đen trong cuộc đời này” – đó là lời cảm thán đầy thái độ căm phẫn, hoặc cam chịu, chấp nhận. Nhưng lời khuyên duy nhất có thể đưa ra là, trong một ván cờ giao đấu thật sự theo nghiã đen cũng như trong thân phận mỗi người giữa dòng đời trôi nổi, người ta phải học cách nhận diện đúng đắn những quân Tốt đen hiện hữu chung quanh, để chọn lựa cho mình một thái độ hành xử thích hợp, xem trọng đạo lý và đề cao đức độ, mà không đến nỗi bị thua thiệt cũng như không làm mất đi nhân cách của mình. Bài học về Tốt đen rất có giá trị trong bất cứ giai đoạn nào của ván cờ, cũng như trong bất cứ hoàn cảnh nào của cuộc đời mỗi người trong tất cả chúng ta…
Sau đây là một vài điều xin được nhận xét về tính cách của quân Tốt:
[b]TỐT: ĐẶC TRƯNG CỦA HỆ TƯ TƯỞNG PHONG KIẾN[/b]
[i]Con vua thì lại làm vua – Con sãi ở chùa thì quét lá đa…[/i]
Trong trường hợp này thì đúng quá, vì Tốt cho đến cuối đời, cũng vẫn là thân phận Tốt, không khá hơn được. Cờ Tướng mang hệ tư tưởng phong kiến rất rõ, khác với cờ Vua, là sau khi quân Binh đã trải qua “đoạn đường chiến binh” đầy gian nan khổ ải, nhưng đi đến hàng ngang cuối cùng, thì lại được phong cấp rất chi cao trọng, ngang hàng với những nào là Hậu, Xe, Tượng, Mã. Thậm chí quân Binh trong cờ Vua còn có mục đích và cứu cánh rõ rệt, là làm thế nào để được sống sót và đạt đến vị trí vinh quang nhất, (ở hàng ngang chót cùng trên bàn cờ) để có thể, tùy ý người chơi, trở nên quân cờ mạnh nhất, với sức tàn phá khủng khiếp nhất.v.v… Nhưng ở cờ Tướng thì không, quân Tốt đã có số phận an bài rồi. Cho dù Tốt có làm nên được chiến công hiển hách cách mấy, như tiêu diệt được vài quân thù, phá nát được hệ thống phòng thủ đối phương tạo điều kiện cho quân chủ lực tiến công dứt điểm dành thắng lợi.v.v… thì cũng chẳng được trả công hay thăng cấp, tưởng thưởng gì cả: Tốt cũng vẫn là Tốt cho đến tàn cuộc cờ thì thôi. Không những vậy, Tốt rất lấy làm hãi sợ, tủi hổ, khi bị buộc phải tiến đến hàng ngang cuối cùng của bàn cờ. Hệ tư tưởng phong kiến ở trong cờ Tướng được thể hiện rõ nét qua quân Tốt là như thế, chưa nói thêm là còn có quân Tướng, chẳng bao giờ ra khỏi hoàng cung cả, rất cách biệt với quần chúng. Nên nhớ ở cờ Vua, thì quân Vua đi kinh lý rất xa, có mặt khắp nơi không hạn chế…
[b]TRẺ SƠ SINH TRONG KHAI CUỘC[/b]
Trong khai cuộc, thường thì chưa thấy sự hiểm nguy do Tốt đem lại, bởi vì lúc này cả 2 đấu thủ chỉ lo bố trí lực lượng chủ lực để chuẩn bị tham chiến mà thôi. Vai trò của Tốt trong giai đoạn này thường chỉ là khai thông cho tam hoặc thất lộ Mã, hoặc khi đối phương đi đơn đề Mã (Mã nhảy lên bên tả hoặc hữu chứ không lên giữ Tốt đầu) thì Tốt 1 hay Tốt 9 được tiến lên để phong toả quân Mã này. Đặc biệt, Tốt 5 ít khi được điều động tiến lên, trừ khi phải nhường vị trí cho Mã đội hay có Ngọa Tâm Pháo yểm trợ ở phía sau, thì cũng phải qua dăm bảy nước đi trước đó. Trong giai đoạn này, số phận của Tốt rất hẩm hiu, tội nghiệp. Tốt sẵn sàng bị chết non, bị hy sinh uổng mạng, bị tiêu diệt không thương tiếc, cho dù chưa được triển khai với bất cứ ý đồ gì. Khi đối phương bình Xe ăn Tốt đè Mã hoặc sử dụng Phi Pháo chém loạn xạ (!), hoặc Pháo đầu khơi mào cuộc tàn sát đầy hào hứng, nổ ngay tọa độ Tốt 5 giữ cửa, thì lực lượng Tốt bị thiệt hại nhiều lắm. Nếu gặp những đấu thủ thích lấy sự chém giết làm điều vui thú thì ôi thôi, chỉ sau dăm ba nước đi, là binh chủng Tốt chẳng còn được mấy mống. Chỉ có một trường hợp Tốt được gọi là Tiên nhân chỉ lộ, được điều động ngay trong nước đi đầu tiên, thì có khác hơn một chút. Lúc này Tốt 3 hoặc Tốt 7 được giữ ấn tiên phong, được khoác cho một chức danh giả là minh tu (sửa) Sạn đạo (Hán Sở Tranh Hùng) để chuẩn bị cho quân chủ lực theo đó tràn sang trận địa đối phương. Giả bộ đấy thôi, vì khi Tiên nhân chỉ lộ tiến sang hà, thăm dò phản ứng của đấu thủ, thì thường là tiên nhân bất đắc dĩ này không thọ lâu được, cầm chắc cái chết. Nhưng rất hiếm khi các kỳ thủ sử dụng phương án này, vì tiên nhân chỉ lộ là một ý đồ được thực hiện mang tính nghiêm túc không cao, ít khi mang lại hiệu quả. Tóm lại, trong giai đoạn triển khai bố trí lực lượng, Tốt rất tội nghiệp, như trẻ sơ sinh vậy, chưa gây nên tác hại gì cho ai, không những vậy mà còn lắm phen bị thác non rất thảm thương.
[b]KẺ KHIÊU KHÍCH[/b]
Sau khi đã giàn quân xong xuôi, bắt đầu vào trung cuộc, hai bên đấu thủ chuẩn bị tiến hành một cuộc trường chinh. Nước đi đầu tiên để chuẩn bị cho cuộc chinh chiến trường kỳ này thường là cho Tốt tiến lên hà, đối diện với Tốt đối phương. Vị trí này trở thành điểm nóng đầu tiên trên bàn cờ đang thi đấu. Hỗ trợ cho Tốt thường là những binh chủng chủ lực ở tuyến sau. Tốt này bèn được gọi là Tốt thí, bởi vì có bị giết chết cũng không sao, nhưng sẽ tạo điều kiện cho các quân binh chủng yểm trợ tiến lên để giữ được những vị trí trọng yếu nhằm chiếm ưu thế. Mọi sự chú ý của đối phương đều dồn cả vào vị trí đang tranh chấp này, mà thường phải giải quyết sự khiêu khích do Tốt khơi mào. Thế nên sau khi tiến lên hà, Tốt khiêu khích sẽ bị Tốt đối địch giết tươi liền. Bị giết là phải, bởi vì khi tiến lên đứng bên này sông, nhìn ngó ngang ngược qua phía bên kia, đối diện với Tốt đối phương, sự khiêu khích đã trở nên quá rõ ràng khó có thể tha thứ được. Có đến 8, 9 trong 10 trường hợp, đấu thủ khỏi cần suy nghĩ nhiều, cứ thấy bị Tốt khiêu khích là tiêu diệt ngay. Chỉ trừ khi đấu thủ là một danh thủ có nhiều kinh nghiệm kỳ cuộc, tạm thời ẩn nhẫn đưa Xe lên tuần hà, hoặc lên Tượng phòng thủ, với ý niệm rằng Tốt nọ rồi cũng không sống nổi đâu mà! Tốt thí có lẽ số phận đang chỉ mành treo chuông, run như cầy sấy, không hề mong muốn bị loại ra khỏi cuộc chơi một cách chóng vánh như vậy. Vậy mà có khi cũng được gọi là cảm tử quân, sẵn sàng chết không tiếc thân. Như vậy, để khởi đầu cho một cuộc trường chinh, để có cớ đem quân sang trận địa đối phương nhằm (trả thù) cho một con dân (!) sẽ bị giết chết, vừa bị giết chết, Tốt được điều động tiến lên hà, công khai khiêu khích đối phương, thái độ gây hấn không cần dấu diếm, rất đáng ghét. Và, cuộc cờ từ đây bắt đầu đi vào trung biến lắm phức tạp, mà rõ ràng khuấy động sự bình yên ban đầu chính là quân Tốt khiêu khích vậy.
[i](Còn tiếp)[/i]