Các câu đố dân gian về cờ Tướng

Tuy nhiên họ của anh lại không rõ ràng. Một số báo chí, trang web ghi là Trịnh, một số khác lại ghi là là Trềnh, một số nữa lại dùng cả hai. Nhiều người người cho rằng Trềnh là viết sai vì ở Việt Nam không có cái họ lạ lùng như thế. Nhưng tại sao sai mà vẫn rất phổ biến, không báo nào phải cải chính lại?

Bạn Cờ đã đem điều thắc mắc này hỏi một trong những chuyên gia am hiểu trong làng cờ thì được giải thích như sau:

Trịnh là họ đúng, Trềnh là viết sai. Căn nguyên của việc viết sai là khi lần đầu tiên Trịnh A Sáng xuất cảnh tham gia các giải cờ Thế giới thì người ta do nhầm font mà chữ Trịnh bị in vào hộ chiếu thành chữ Trềnh. Lúc đó do quá sát ngày đi nên A Sáng cuống, cầm luôn hộ chiếu này đi mà không sửa. Từ đó bạn bè quốc tế hầu như chỉ biết đến “Trềnh A Sáng” cao thủ của Việt Nam mà không biết tới “Trịnh A Sáng”. Đa số báo chí và các trang web nước ngoài dùng họ Trềnh. Cũng từ đó báo chí trong nước thường viết lẫn lộn họ cho anh.

A Sáng hình như cũng chẳng quan tâm lắm đến việc thiên hạ gọi nhầm họ của mình. Ở nhà và bạn bè thường gọi kỳ thủ gốc Hoa này bằng cái tên quen thuộc “Hà Chảy”.

Như thế rõ ràng cờ tướng không còn chỉ nằm trong phạm vi thi đấu, phạm vi thể thao mà đã chuyển hoà quyện vào đời sống tinh thần, tình cảm của người dân trên mọi miền đất nước dưới dạng văn hóa và nghệ thuật vô cùng lộng lẫy, hùng dũng và đặc sắc. Đó là những sân khấu biểu diễn thực sự.

Nhưng còn hơn thế nữa!

Cờ người chính là sự phô bày một cách khôn khéo sự sung túc, sự viên mãn, tình đoàn kết, trình độ học vấn, văn hóa, đẹp về người tốt về nết như câu ví “trai Cầu Vồng, Yên Thế, gái Nội Duệ, Cầu Lim” của một làng, một xã.

Không phải làng xã nào cũng có thể tổ chức được cờ người. Cái khó không phải ở chỗ không có người mà là để tạo ra một đội cờ người, phải hội đủ hàng loạt yếu tố: Thứ nhất kinh tế phải khá giả, ăn nên làm ra, có của ăn của để, đã tổ chức được cờ người thì phải treo giải cho xứng đáng, ngoài ra còn phải có giải cho các môn khác nữa. Thứ hai là phải có truyền thống về cờ, có người chơi cờ giỏi, am hiểu và có tâm huyết, có những tay Mạnh Thường Quân thực thụ. Thứ ba là con trai, con gái phải xinh đẹp, tuấn tú ngoan ngoãn. Đội quân cờ người phải được cả làng kén chọn bình phẩm. Phải là trai tân, gái tân, gia đình phải đường hoàng tử tế, không có điều tiếng gì với họ hàng làng xóm. Một đội cờ người không phải chỉ có 32 quân cờ mà tối thiểu cũng phải có hơn 40 để có quân dự bị, đó là chưa kể đội ngũ những người huấn luyện, tập tành, những người lo làm đạo cụ cờ phướn, võng lọng, những người khiêng trống đánh chiêng và vào những ngày đội cờ người biểu diễn thì còn có hàng chục người lo trang điểm phấn sáp, cơm nước, hậu cần, tiếp tế. Ngoài ra còn phải chọn được những người bình cờ hay, ứng khẩu đọc thơ giỏi. Thứ tư là lễ hội của làng phải trọn vẹn: có đình chùa hẳn hoi, có rước thần tế lễ, có các loại hình văn nghệ khác như hát Quan họ, hát chèo, giao duyên, có các trò chơi hỗ trợ chơi cờ như đua thuyền, thổi cơm thi, đánh vật, đu tiên… thành một lễ hội hoàn chỉnh, thu hút được khách thập phương, trong đó có các kỳ thủ giang hồ các miền khác về tham gia.

Việc luyện tập cho một đội cờ người là cực kỳ công phu và được sự đồng lòng ủng bộ mọi mặt của toàn thể dân làng. Bạn thử nghĩ coi công việc đồng áng nhà quê có bao giờ ngơi, người nhà quê hầu như tất bật, bận rộn quanh năm, chỉ có mấy ngày tết là được nghỉ ngơi. Con trai con gái trong làng là lao động chính. Muốn có cờ người trước đó hàng tháng phải tranh thủ tập, tập vào những đêm trăng, tập vào lúc sớm tinh mơ. Con trai con gái có sức vóc, có nhiệt tình, có sự thành tâm mới tập nổi. Cả làng phải đóng góp làm bộ quân cờ thuê người viết chữ đẹp để khắc, sơn son thếp vàng cho cả 32 quân trang bị cho đội cờ. Rồi còn nào là các loại áo quần, mũ mão, hài hia, cờ lọng, trống chiêng, ghế bàn, son phấn… không thiếu một thứ gì. Các gia đình làm ăn khá giả thường đứng ra công đức cho đội.
[img]xq371-3.jpg;center;Cả 32 quân cờ đều là “tinh hoa” của làng[/img]
Vào lễ hội, thật ra thiên hạ đi xem cờ người không phải chỉ đơn thuần thưởng thức cờ, xem các kỳ thủ đọ tài cao thấp mà phần đông trong số họ tới để ngắm nét xinh tươi thùy mị của các cô thanh nữ, nét khoẻ mạnh tuấn tú của các chàng trai. Xem cô gái đẹp nhất, hiền ngoan nhất làng được chọn làm Tướng bà và chàng trai đứng đầu trong đám trai được chọn làm Tướng ông. Người ta bình phẩm từng “quân cờ” một. Nhưng có một điều rõ ràng cả 32 quân cờ đều là “tinh hoa” của làng. Cả làng nhìn vào đội cờ của mình mà tự hào, mà sung sướng, mà hãnh diện với khách tứ xứ thập phương.

Ở Hà Nội nhiều năm cứ tới khoảng 25, 26 Tết là ở khu triển lãm Giảng Võ lại tổ chức thi cờ người. Các đội cờ nội ngoại thành kéo về cùng với múa lân múa rồng tạo nên một không khí tưng bừng đón Xuân đón tết của Thủ đô. Sân cờ người là một sân khấu lớn, trên đó biểu diễn cả cờ lẫn cuộc đời. Bạn thưởng thức một trận bóng đá thấy vô cùng hứng thú, ngây ngất bởi vì bạn là người am hiểu bóng đá. Càng am hiểu càng thấy được cái tuyệt diệu trong từng pha bóng xuất thần của các ngôi sao sân cỏ của từng bàn thắng diệu nghệ, của từng cú lội ngược dòng ngoạn mục ở những phút chót của trận cầu.

Cờ cũng vậy. Sân cờ cũng có những niềm vui vô bờ, sự hân hoan tột độ, những nỗi buồn, nỗi phẫn uất, đắng cay… những tình cảm như thế thấm đẫm cả đấu thủ lẫn người xem. Sân cờ cũng có những ván cờ để đời, những giai thoại kỳ thú, những tên tuổi lừng danh, những đoạn đời thăng trầm, những mối thâm giao hiếm có từ thuở để chỏm tới khi đầu bạc răng long. Có những ván cờ làm thay đổi hẳn quan niệm của của một làng, xã. Ông Phạm Văn Tuyển, một kỳ thủ nổi tiếng đất mỏ Quảng Ninh, từng vô địch cờ Tướng miền Bắc kể lại: Quê ông ở một huyện ngoại thành Hải Phòng. Làng ông nghèo, làng bên giàu lắm, người làng ông thường bị người làng bên khinh rẻ, bắt nạt, đến nỗi gà làng khác đem bán được 3 đồng thì gà làng ông chỉ được trả có đồng rưỡi, hai đồng là cùng. Năm ấy làng bên có hội cờ to, thách đố tất cả các làng khác. Khi người làng ấy giật giải quán quân, coi thiên hạ bằng nửa con mắt, lên tiếng huênh hoang. Bà chị ông Tuyển là người hay cờ, nhưng khi đi chợ thường xuyên bị bắt nạt tiến lên tiếng thách lại. Trận cờ người ấy diễn ra thật là long trời lở đất, cả hai làng gần như sống mái với nhau. Rốt cuộc bà cho tay quán quân hợm hĩnh kia thua trắng mắt, giật sạch cả cờ suý, phần thưởng về mình. Từ đó làng bà được đối xử khác hẳn, không chỉ sự mua bán giữa hai làng rất sòng phẳng mà danh giá làng ông còn vượt cả làng bên. Cách gọi xấc xược “con mẹ” đối với chị ông từ đó biến mất,thay vào đó bằng chị” bằng “bà” tử tế (xin xem giai thoại “Ván cờ bà Bo”).

Lại có một làng ngoại thành Hà Nội vốn có truyền thống cờ người, nhưng cách đây khoảng gần 70 năm sau trận cờ thì cậu thanh niên đóng vai Tướng ông bỗng dưng ngã bệnh chết, đến năm sau, cô gái đóng Tướng bà cũng bị tai nạn qua đời, cả làng ấy bèn nguyền rằng không bao giờ tổ chức cờ người nữa. Mãi tới gần đây, lời nguyền ấy mới được giải, làng mới lại khôi phục cờ người.

Nhưng cũng có những điềm lành, như trời định xe duyên chỉ thắm cho những đôi trai tài gái sắc. Ở đội cờ người Liên Hà lừng danh miền Bắc có cô Dung đóng vai Tướng bà vừa đẹp vừa sang, sau giải cờ người ở văn Miếu năm 1999 đã kết duyên cùng anh Bình là người đóng Tướng ông. Nay hai anh chị đã có cháu.

Chúng ta còn ít tài liệu để biết tại các quốc gia lân bang người ta có tổ chức cờ người đa dạng và phong phú như ở Việt Nam ta hay không. Chỉ biết rằng ở Trung Quốc, để thỏa mãn nguyện vọng của một số lượng quần chúng khổng lồ say mê cờ ở một nước đông dân nhất thế giới, người ta bèn tổ chức những trận đấu tại các sân vận động có hàng vạn cổ động viên tới thưởng thức. Như trận đấu giữa Tứ Thiên Hồng và Hồ Vinh Hoa, hai ông mặc hoàng bào, đội mũ hoàng đế, đi hia bịt vàng, chỉ huy một bàn cờ khổng lồ đặt gần kín cả một sân bóng. Những ván cờ như thế mới hùng vĩ, hoành tráng và ấn tượng làm sao, nhất là khi nó được ti vi truyền trực tiếp cho hàng triệu người trên khắp đất nước Trung Hoa thưởng thức. Đó là nghệ thuật, đó là văn hóa chứ không còn đơn thuần là thi đấu thể thao nữa.

Ở châu Âu, châu Mỹ những dạng lễ hội của cờ Vua giống như cờ Tướng có lẽ cũng có nhưng không nhiều. Người ta có thể tổ chức một sân cờ có tới hàng nghìn người cùng tham gia chơi như ở Mỹ, ở Cu ba hay những trận đấu đồng loạt có hàng trăm người tỷ thí, nhưng kết hợp được với lễ hội hay tổ chức thành hẳn một cung đình, có âm nhạc, thơ ca phối hợp nhuần nhuyễn như ở ta thì chưa thấy nói tới.

Trong cờ Tướng, phần kết thúc ván đấu được gọi là tàn cuộc. Ở giai đoạn này chúng ta đã quen thuộc với các dạng thông thường như “Tàn cuộc thực dụng”, “Tàn cuộc tự nhiên” (tức là phần cuối của các ván thực đấu), “Bài cuộc” (dạng cờ tàn mà trong đó vị trí của các quân được sắp đặt sẵn để tìm cách phá giải, nếu sâu sắc, phức tạp hơn thì còn gọi là cờ thế). Sau cùng, có một loại cờ tàn mà các quân được bố trí thành hình các chữ, các hình thế đẹp mắt người Trung quốc vẫn gọi là “du hí văn chương”. Thể loại này khá thú vị, tuy nhiên, do yêu cầu phải bố trí gò bó theo hình thế nhất định nên một phần nào bị giảm sút đi sự thâm thúy về chuyên môn.

Trong bài này, mời các bạn giải – thưởng thức một số ván thuộc thể loại trên trích từ tập “Trung Quốc Tượng kỳ thú vị cuộc” của tác giả Thù Quốc Lương.

[b]Ván 2: NGƯU TỰ CUỘC (cuộc hình chữ Ngưu)[/b]
Trắng đi trước thắng.
[game solutionday=7]
FORMAT WXF
GAME NGƯU TỰ CUỘC (cuộc hình chữ Ngưu)
RED Trắng
BLACK Đen
RESULT 1-0
FEN 9/4k4/2C1h4/2prPPH2/1c2h4/4p4/1rPpPpcR1/4K4/4A4/4p4 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED }
1. Bt.1 Tg5.1
/*Nếu Tg5-4 sẽ thua như chính cuộc từ nước thứ 4.*/
2. B4.1 Tg5/1
3. B4-5 Tg5-4 4. X2.5 Tg4/1
5. M3.4 Tg4.1 6. M4/6 Tg4/1
7. X2.1 Tg4.1 8. Bt.1 Tg4.1
/*Nếu Tg4-5 tất nhiên X2/1 1-0*/
9. X2/2 P7/4 10. X2-3 M5/6
11. X3-4 }END[/game]