Kỳ đài cờ tướng ở TP HCM

Trong một ván cờ, kiện tướng Blumenfeld đi đến một thế trận mà trong đó ông cần phải đi nước thứ 40 trước khi kiểm tra thời gian và đó cũng là nước chiếu hết đối phương. Tuy nhiên, ông vẫn ngồi trên bàn cờ mà đắm chìm trong những suy nghĩ, không đi nước cờ. Còn khoảng 10 phút là đến thời hạn kiểm tra thời gian. Đối thủ của ông có vẻ chịu thua rồi. Nhưng sau năm, bảy,… chín… phút trôi qua, đồng hồ vẫn chạy và Blumenfeld vẫn chưa đi nước quyết định cuối cùng đó. Lá cờ trên đồng hồ của ông đã bắt đầu treo, khiến đối thủ lóe lên một chút hi vọng mong manh: Blumenfeld rất có thể bị thua vì hết thời gian. Khi chỉ còn vài giây nữa thì lá cờ sẽ rơi xuống, Blumenfeld mới đưa tay ra và đi nước chiếu hết.
– Tại sao ông suy nghĩ lâu đến thế cơ chứ? Đối thủ của ông ngạc nhiên kêu lên – Ông không thấy nước chiếu hết này hay sao?
– Tất nhiên là thấy chứ – Blumenfeld trả lời. Chỉ có điều là tôi không thể hiểu tại sao anh chưa chịu đầu hàng?

Tiếc thay, với những bạn ít kinh nghiệm, hoặc chưa đọc đến nơi đến chốn, mỗi khi đối phương đi không đúng sách lại làm bạn lúng túng thấy rõ. Bạn hãy đọc sách kỹ, ở những nước đi quan trọng cần thử vài cách ngoài sách vở. Có như vậy bạn mới hiểu tại sao các tác giả lại viết như vậy và sẽ không bị bất ngờ.

Ván cờ sau lấy từ một giải tập huấn của đội tuyển trẻ Thượng Hải:

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Còn nước ngoài sách vở đấy
RED Trắng
BLACK Đen
START{
1. P2-5 P8-5 2. M2.3 X9.1
3. X1-2 M8.7 4. M8.7 X9-4
5. B3.1 M2.3 6. B7.1
DIAG{ #6 BLUE POPUP }
/*Hai bên chơi theo bố cục Thuận Pháo trực Xa lưỡng đầu xà đối hoành Xa.*/
6. … X4.5
/*Bên Đen cho Xe vượt hà đánh nhanh. Theo sách vở bên Trắng có khá nhiều phương án:
1) T7.9 X1.1 M3.4 X4-3 X9-7 cân bằng
2) M3.4 M4-3 M7/5 P5.4 M4.6 X3-4 M6/5 X4-5 M5.3 Trắng ưu
3) M3.4 M4-3 M7/5 X4-5 M5.3 M5/1 Trắng ưu

Bên Trắng chọn phương án M3.4 và bên Đen đáp lại như sau:
*/
7. M3.4 X4-3 8. M7/5 X3/1
/*Nước ngoài bài bản dạy, kỳ thủ trẻ cầm quân Trắng lúng túng chút ít và đi tiếp:*/
9. M5.3
/*Thấy quân liên kết tốt, kỳ thủ bên Trắng vững tâm, bên Đen tiếp tục phát triển:*/
9. … B3.1 }END[/game]
Quân bên Đen mở, rất dễ đi. Nước đơn giản ai cũng thấy là X3.2 tranh thủ tốc độ giành quyền chủ động. Khi chưa đủ kinh nghiệm lường các biến ngoài sách vở, bạn nên chọn phương án ổn định, như: 7. T7.9 trong ván cờ trên.

Một chương trình cờ thường bao gồm rất nhiều thành phần và chức năng. Dưới đây ta chỉ liệt kê những thành phần và chức năng chính không thể thiếu đối với bất kỳ chương trình cờ nào:

[b]Bàn cờ (board)[/b]
Bàn cờ cần được số hóa và đưa vào máy tính. Từ đó chương trình mới biết để hiện thành hình bàn cờ cho người chơi thấy và cũng dựa trên đó nó mới tính toán để tìm nước đi.

[b]Sinh nước đi (move generator)[/b]
Đối với một thế cờ cho trước, chương trình phải có khả năng sinh được mọi nước đi hợp lệ cho thế cờ đó.

[b]Lượng giá (evaluate)[/b]
Từ một thế cờ cho trước chương trình phải biết cho điểm thế cờ đó. Thường người ta cho điểm 0 khi thế cờ hai bên cân bằng, điểm dương khi bên tới lượt đang có ưu thế, còn điểm âm là đối phương đang có ưu thế. Giá trị điểm càng cao thì ưu thế càng lớn.

[b]Tìm kiếm (search)[/b]
Từ một thế cờ cho trước, chương trình cần tìm được nước đi “tốt nhất” cho thế cờ đó.

Thường để tìm ra nước đi tốt nhất, chương trình phải tạo ra một cái cây tìm kiếm (search tree), phỏng theo cách con người suy nghĩ: kiểu như nếu tôi đi nước a1, thì đối phương có thể phản ứng bằng các nước b1, b2, b3…, nếu đối phương đi b1 tôi lại có thể phản ứng bằng các nước c1, c2, c3, c4…; còn nếu đối phương đi b2, tôi lại có thể đi c1″, c2″, c3″… Lại căn cứ vào phần lượng giá ở trên tôi lại biết c1 có điểm cao hơn c2, nhưng thấp hơn c3…

Từ cái cây tìm kiếm này và so sánh giá trị lượng giá, chương trình sẽ tìm ra nước đi dẫn tới thế cờ có điểm cao nhất (cho dù đối phương biết phản ứng chính xác nhất).

Cái cây tìm kiếm trên sẽ có nhiều tầng hay còn gọi là độ sâu (depth). Cây càng sâu thì chứng tỏ chương trình nghĩ càng xa (nghĩ xa nhiều nước đi) và càng cao cờ.

Người ta phát minh và đặt tên cho thuật toán tìm kiếm là Mini Max (Cực tiểu cái cực đại), sau đó nó được cải tiến thành một thuật toán có tên là Alpha Beta (tên của hai chữ cái đầu tiên trong bảng chữ cái Hy lạp). Hầu hết các chương trình cờ ngày nay dùng thuật toán AlphaBeta.

ooo

Một chương trình chơi cờ giỏi hay không là phụ thuộc chủ yếu vào chất lượng Lượng giá của nó và độ sâu tìm kiếm. Lượng giá càng chính xác thì càng tốt và tìm kiếm càng sâu thì càng tốt.

Nhưng cụ thể khi Lượng giá cho điểm như thế nào, tại sao thế cờ này lại có điểm cao hơn thế cờ kia lại phụ thuộc vào hiểu biết và trình độ của người lập trình. Cái này cũng giống như kỳ thủ người suy nghĩ không giống nhau, với cùng một thế cờ rất có thể với người này bên đỏ ưu, nhưng người kia lại cho rằng xanh ưu.

Để có Lượng giá tốt hơn người ta phải tìm hiểu và học cách con người đánh giá một thế cờ như thế nào (thông qua sách vở, hỏi chuyên gia cờ – tức là các kỳ thủ, và tự mình phân tích hàng ngàn thế cờ). Sau đó phải lựa chọn rồi tìm cách số hóa các kiến thức đó đưa vào Lượng giá.

Để tìm kiếm sâu người ta áp dụng hàng loạt các thuật toán “thông minh” khác như lưu kết quả tính toán trung gian (để dùng lại mỗi khi có dịp), rồi giúp chương trình biết tập trung vào những nhánh nước đi “tiềm năng” nhất và bớt chú ý vào những nước đi “ngớ ngẩn” hơn.

Lượng giá và tìm kiếm là hai thứ thường đối nghịch nhau, Lượng giá càng tốt thì thường chạy càng chậm mà như vậy thiếu thời gian để tìm kiếm sâu hơn. Do đó người lập trình thường phải cố cải tiến cả hai thứ này rồi tìm cách cân bằng giữa chúng.