Luận cờ Tướng

Miền Nam vừa được giải phóng, ông Nguyễn Ngọc Phan An đã làm ngay một chuyến vào Nam ngay năm 1975 đáng ghi nhớ ấy. Năm ấy ông khoảng 35, còn phong độ lắm và thói quen chu du giang hồ vẫn còn sôi sục trong người.

Hồi ấy không tàu lửa, không máy bay, chỉ có những chiếc comăngca, những xe chở khách chật ních trên đường, từ Bắc vào Nam. Đường xa vạn dặm, mỗi một ngày đi là mệt lử người, nhưng sức vóc trai tráng thì nào có kể gì. Cuối cùng thì thành phố Sài Gòn “viên ngọc Viễn Đông” cũng hiện ra trước mắt ông… ông ở nhà người em gái mình, ngày ngày dạo chơi khắp phố Sài Gòn, rồi bước chân đưa ông tới những phố có cờ Tướng.

Cờ Tướng ở Sài Gòn khác hẳn những thành phố khác, người chơi thật là đông đúc. Cả một đường phố dài người ta bày ra la liệt các bàn cờ Tướng, ngoài vỉa hè có, trong quán cà phê có, ít nhiều gì cũng chơi độ. Ở đó toàn dân ghiềng cờ thứ thiệt, họ chơi vui vẻ và hoà nhã, thấy khách đến liền xăng xái làm quen, mời vô chơi. Ông An lúc đầu cũng tới nhìn, xem và thưởng thức là chính, bởi dù sao mình cũng là người mới vào, còn lạ nước lạ cái nhưng sau đó cũng tham gia đánh.

[img]xq199-0.jpg;center; Ông Nguyễn Ngọc Phan An (giữa) chiếm ngôi quán quân giải cờ Xuân quý mùi (2003) tại Văn Miếu Quốc tử giám Hà Nội. Bên trái ông là Đặng Hùng Việt, nhà vô địch quốc gia lên ngôi cùng năm đó.[/img]

Những người ở phố lúc đầu tưởng ông loàng xoàng chủ quan, về sau nhiều người thua ông quá, bèn đi mời các cao thủ có tiếng tới, ông Phan An đã có dịp ngồi đối diện trên bàn cờ với Tám Hải, Minh Bao Thơ… hai bên đánh có thắng có thua. Tuy nhiên ông cũng thật lòng trọng nể người Sài Gòn lắm kẻ cao cờ.

Tuy nhiên vào Sài Gòn lần đầu tiên, còn đi thăm thú nhiều nơi nên ông cũng không chơi được nhiều.

Đến năm 1979, ông lại có dịp vào Sài Gòn một lần nữa. Lần này đã ở lâu hơn nên có dịp gặp khá nhiều danh thủ ở đây như Lê Bình, Sáu Mẹo, Trần Đình Thủy, Phạm Thanh Mai…

Phong cách chơi cờ của Phan An được nhiều kỳ hữu mến mộ bởi nước cờ của ông thoáng đãng, chơi lấy nghệ thuật làm chính, coi trọng kỳ nghệ của đối thủ cũng như kỳ nghệ của mình, thắng thua chuyện nhỏ, không bị chuyện cơm áo gạo tiền ràng buộc. Ông là người rất trọng tình bằng hữu, tính tình khí khái, thẳng thắn, trung thực lại rất yêu nghệ thuật, thích thơ phú, thư pháp, du lịch thăm chơi nhiều nơi… nên nay dù đã rửa tay gác kiếm mà các bậc danh kỳ miền Nam, miền Trung khi ra Bắc đều ghé thăm ông, cùng chơi cờ nói chuyện hay rủ nhau đi đây đi đó rất là vui vẻ.

Tuy nhiên cũng có trận, do hứng thú nên ông cũng sẵn sàng đánh độ để lấy uy danh, coi như những kỷ niệm thú vị trong đời mình. Sau đây xin giới thiệu một ván cờ như thế nhân khi tới nhà ông vào tiết cuối Đông đầu Xuân năm nay. Bên ấm trà thơm nghi ngút khói, ông vừa bày bàn cờ vừa sôi nổi kể:

[i]”Đợt ấy tôi ở lại miền Nam khá lâu, bởi phong cảnh thì hữu tình, con người cởi mở, làng cờ sôi nổi, danh thủ như xe chở đấu đong, lòng mình biết bao xúc động. Một bữa tôi ghé qua tiệm Cà phê ở Đa Cao, liếc vào thấy có ba, bốn bàn cờ đang bày. Tôi bước vào là có người mời chơi ngay. Tôi biết những chỗ như thế này, cao thủ không phải là ít, chỉ những tay cờ có máu mặt mới ngồi chờ thế này, chứ hạng tép riu thì chỉ có chầu rìa cho vui thôi. Người đánh với tôi được mọi người gọi là ông Tư. Chơi qua chơi lại vài ván thấy rõ là ông cũng là tay có trình độ, bài bản thuộc khá, đánh ít sơ sẩy, trong lòng tôi lấy làm mừng vì gặp được một bậc cao thủ. Dần dà mọi người tới bu quanh xem đông, vả lại sau mỗi ván chúng tôi lại cùng nhau phân tích nước đi, nước nào hay chúng tôi đều khen ngợi tâm đắc, bất kể là của bên nào. Thấy hai bên có vẻ bất phân thắng phụ, mọi người đề nghị đánh độ. Ván cờ diễn ra như sau:[/i]

[b]Nguyễn Ngọc Phan An (đi tiên) – Võ Văn Tư[/b]
[i]Thi đấu ngày 18 tháng 2 năm 1980, tạ Đa Cao, Sài Gòn[/i]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Nguyễn Ngọc Phan An – Võ Văn Tư
RED Nguyễn Ngọc Phan An
BLACK Võ Văn Tư
RESULT 1-0
START{
1. B3.1 P8-7 2. M2.3 B7.1
3. M3.4 B7.1 4. M4.5 T3.5
5. T3.5 M2.4 6. M5/6 M8.9
7. P2-3 B7.1 8. P3.5 P2-7
9. P8-6 M4.6 10. M8.7 X9-8
11. X9-8 M6.7 12. S6.5 S4.5
13. B7.1 B7.1 14. X1.2 B7.1
15. M6.4 P7-6 16. X1-3 B7-6
17. X8.6 X1-3 18. M4.6 X8.3
19. M7.6 M9/7 20. B9.1 P6/1
21. B7.1 B3.1 22. Ms.4 P6.2
DIAG{ #23 RED }
23. X8.2 P6/2 24. X8/2 P6.2
25. X8.2 P6/2 26. X8/2 P6.2
/*[i]Tới nước thứ 26, tôi bèn đi nhắp X8.2 P6/2 rồi X8/2 P6.2, lại tiếp tục X8.2 P6/2 và X8/2 P6.2 để cho mọi người chung quanh suy nghĩ, đây là một mẹo nhỏ vì tôi đã tính kỹ khoảng 10 nước trước, khẳng định bên Đen tất yếu phải thua cờ, nhưng cũng là để có đủ thì giờ cho đối phương nhận diện thế cờ mà để họ tha hồ trù tính. Mình chơi theo kiểu quân tử chớ không chơi kiểu chụp giật làm gì. Sau đó tôi đặt độ: nếu đối phương thắng hay hòa tôi đều mất tiền. Cho tới lúc đó ông Tư vẫn đinh ninh còn khả năng thắng tôi, chớ như hòa thì quá dễ, hơn thế nữa bên Đen còn đang ưu về chất, nên ông chấp nhận ngay, cả bảy tám người đứng quanh đều chấp nhận độ. Số tiến độ cao hơn lúc đầu tính ra gấp 14 lần. Chúng tôi bèn chơi tiếp, sau hơn 10 nước nữa thì ông Tư đành buông cờ.[/i]*/
27. X8.3 X3-2 28. M6.7 Tg5-4
29. X3.2 Tg4.1 30. X3-6 S5.4
31. X6.3 Tg4-5 32. X6.1 Tg5/1
33. X6-4 Tg5-4 34. M4.6 }END[/game]

[i]Sau đó tôi ngồi lại phân tích cho ông tất cả các khả năng đi của ông, cuối cùng ông đành phải công nhận với tôi rằng từ nước 27 trở đi cờ đã thất thế, không còn đường đỡ”[/i]

Về sau ông Phan An còn vào Nam mấy lần nữa, có lần ông có mặt trong đội tuyển Hà Nội dự giải Vô địch quốc gia lần đầu tiên ở Đà Nẵng năm 1992, các lần sau ông làm huấn luyện viên hay đi chơi là chính.

[i]( Tôi biết và rất ham thích chơi cờ Tướng từ năm 12, 13 tuổi, rồi sau đó cũng được liệt vào hàng “sạch nước cản”.)

Tôi ra người mới chơi cờ, còn đang tập và trình độ còn kém. Xin được hỏi tòa soạn là “sạch nước cản” là sao? Tôi có nghe một số người khác nói về cái gọi là “sạch nước cản” này nhưng không hiểu lắm. Nước cản là nước cờ gì ? Sạch nước cản là sao? Mong các bác giải thích dùm.
Bích Chi Nguyễn[/i]

Thông thường người học chơi cờ Tướng hay gặp khó khăn (và rất hay mắc lỗi) để đi đúng nước không bị cản của Mã và Tượng. Đi sai ([topic id=174]Mã hoặc Tượng bị cản[/topic] mà vẫn đi) sẽ bị chê là “chưa sạch nước cản. Như vậy đi “sạch nước cản” là một thành ngữ theo nghĩa đen (nghĩa cờ) chỉ một người chơi cờ đang ở trình độ mới học xong cách chơi đúng luật (luật cơ bản) và không còn vấp váp ở các nước đi này nữa (Mã và Tượng). Người “sạch nước cản” thường được coi là đã biết chơi nhưng chơi không giỏi. Nghĩa bóng cũng tương tự: biết làm thành thạo một việc gì đó tuy chưa đến mức giỏi.

Nhiều người Việt nam, đặc biệt là các làng quê Bắc bộ thường có lối nói khách sáo và nhún nhường, tránh khoa trương, có 10 thì chỉ nói 2, 3. Ví dụ, dù họ thuộc hàng giầu có trong làng thì khi nói về thu nhập thì chỉ nói là “đủ ăn, đủ mặc”, con cái học hành thành đạt đến mấy thì chỉ nói đơn giản: “chúng nó học hành cũng không đến nỗi nào”.

“Sạch nước cản” trong bài [topic id=233]”Ông và cháu”[/topic] chính là kiểu nói trên. Người ông đã tham gia đấu cờ ở các hội làng thì đương nhiên ông ta phải thông thuộc luật chơi và trình độ phải trên mức mới học chơi rất nhiều. Nói cách khác, ý thật của người ông khi tự nhận là “sạch nước cản” lại là “chơi không đến nỗi nào” – hay thực chất là chơi giỏi.

CHƯƠNG V CÁC LUẬT CHI TIẾT

[b]Điều 22: GIẢI THÍCH THUẬT NGỮ[/b]
1. Bắt quân hay ăn quân: Quân của một bên thay thế vào vị trí của một quân đối phương và nhấc quân đó của đối phương bỏ ra ngoài một cách hợp lệ.
2. Chiếu Tướng: là nước đi quân trực tiếp tấn công vào Tướng của đối phương. Hai quân cùng chiếu một lức gọi là “lưỡng chiếu”
3. Dọa hết: Đi một nước cờ dọa nước sau chiếu hết Tướng đối phương.
4. Dọa bắt: Đi một nước cờ dọa nước sau bắt quân của đối phương (trừ quân Tướng).
5. Đổi quân: Nước đi mà hai bên bắt quân lẫn nhau
6. Cản quân: Đi quân làm cản trở đường di chuyển của quân đối phương.
7. Thí quân: Đi quân cho đối phương bắt để đổi lại một lợi thế khác hoặc chiếu hết Tướng đối phương.
8. Nước chờ: Là nước đi không thuộc các nước chiếu hết, dọa hết, dọa bắt, đổi quân, chặn quân, thí quân.
9. Chiếu mãi: Là nước chiếu liên tục, không ngừng.
10. Dọa hết mãi: Là nước liên tục dọa hết.
11. Đuổi bắt mãi: Đuổi bắt mãi một quân của đối phương, lặp đi lặp lại nhiều lần không thay đổi.
12. Nước đỡ: Là nước chống đỡ một nước chiếu hoặc nước dọa bắt quân của đối phương.
13. Chiếu lại: Đi một nước phá bỏ được nước chiếu của đối phương, đồng thời chiếu lại đối phương.
14. Có căn, không căm: Quân cờ được quân khác bảo vệ thì gọi là “có căn” (hay hữu căn). Ngược lại nếu quân cờ không có quân khác bải vệ thì gọi là “không căn” (hay vô căn)
15. Căn thật: Khi bị quân đối phương bắt mà quân bảo vệ của mình có thể bắt lại ngay quân của đối phương thì đó là “căn thật”.
16. Căn giả: Nếu quân bảo về của mình không ăn lại được quân đối phương thì đó là “căn giả”.
17. Một chiếu, một dọa hết: Chiếu Tướng đối phương một nước, tiếp sau đi một nước dọa hết. Điều giải thích này cũng được dùng cho “một chiếu một bắt”.
18. Hai chiếu, một chiếu lại: Một bên đi mãi nước chiếu, còn bên kia chống đỡ nước chiếu thì cứ hai nước có một nước chiếu lại.
19. Hai đuổi bắt, một bắt lại: Một bên đuổi bắt liên tục quân đối phương, còn bên kia trong hai lần giải thoát có một lần bắt lại quân đối phương.
20. Hai đuổi bắt, hai đuổi bắt lại: Một bên đi liên tục hai lần đuổi bắt quân đối phương, còn bên kia hai lần giải thoát lại là hai làn đuổi bắt lại quân đối phương.

[b]Điều 23: MƯỜI ĐIỂM CHÍNH KHI XỬ VÁN CỜ[/b]
Điểm 1: Chiếu mãi bị xử thua.
Điểm 2: Dọa hết mãi, một chiếu một dọa hết, một chiếu một bắt, một chiếu một dừng, một chiếu một đòi rút ăn quân, một bắt một rút ăn quân, nếu hai bên không thay đổi nước đi thì xử hòa.
Điểm 3: Một quân đuổi bắt mãi một quân thì xử thua (trừ đuổi bắt mãi Tốt chưa qua sông). Hai quân hoặc nhiều quân bắt mãi một quân cũng xử thua.
Điểm 4: Một quân lần lượt đuổi bắt mãi hai hoặc nhiều quân thì xử hòa. Hai quân thay nhau bắt mãi hai hoặc nhiều quân cũng xử hòa.
Điều 5: Hai bắt một bắt lại, thì bên hai bắt (chỉ bắt cùng một quân) cũng là phạm luật bắt mãi, phải thay đổi nước đi, nếu không sẽ bị xử thua.
Điều 6: Đuổi bắt mãi quân có căn thật thì xử hòa, bắt mãi quân có căn giả thì xử thua. Nhưng quân Mã hoặc quân Pháo nếu đuổi bắt mãi quân Xe có căn thật cũng bị xử thua.
Điều 7: Đuổi bắt mãi quân có căn thật thì xử hòa, nhưng nếu quân ấy bị ghim không dịch chuyển được thì vẫn coi là bắt mãi, nêu không đổi thì xử thua. Quân Mã chạy đuổi bắt mãi quân Mã bị cản vẫn coi là đuổi bắt mãi, phải đổi nước đi, nếu không đổi thì xử thua.
Điều 8: Đuổi bắt hai nước nhưng không đó có một nước thực chất là đổi quân mà đối phương không chịu thì vẫn coi là bắt mãi. Bắt mãi kèm đòi đổi mãi đều coi là bắt mãi, bắt buộc phải thay đổi nước đi.
Điều 9 Tướng hoặc Tốt bắt mãi bát kỳ quân nào nếu không thay đổi nước đi thì xử hòa. Nếu chúng phối hợp với một Xe, một Mã hoặc một Pháo để bắt mãi một quân thì cũng xử hòa.
Điều 10: Các nước cản mãi, thí quân mãi, đòi đổi mãi, dọa hết mãi chiếu rút bắt quân đều cho phép, nhưng nếu không đổi nước đi, đều xử hòa.

[b]Điều 24: CÁC VÍ DỤ CỤ THỂ[/b]
24.1. Ván cờ mà hai bên không có cách đánh thắng hoặc một bên đề nghị hòa, bên kia đồng ý, hoặc trọng tài xử hòa, được coi là hòa.
24.2. Nếu đi cờ luân phiên nguyên trạng mà hai bên không phạm luật, lại không đổi nước đi, thì xử hòa.

Từ hình 1 đến hình 3, bên Trắng không ngừng chiếu Tướng. Bất kể một quân chiếu mãi, hoặc hai quân thay nhau chiếu mãi đều phạm luật, bên Trắng phải đổi nước đi, không đổi bị xử thua.

[b]Hình 1[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Trắng(vs)Đen
RED Trắng
BLACK Đen
FEN c2a1k3/2c1a2R1/e6P1/8p/9/9/9/9/4K4/9 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1.X2.1 Tg6.1
2.X2/1 Tg6/1
3.X2.1 Tg6.1
4. X2/1 Tg/1
}END
[/game]

[b]Hình 2[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Trắng(vs)Đen
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 9/4k4/9/9/9/9/9/9/2p6/3K1REc1 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1.X4-5 Tg5-6
2.X5-4 Tg6-5
3.X4-5 Tg5-6
4.X5-4 Tg6-5
}END
[/game]

[b]Hình 3[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Trắng(vs)Đen
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 4R4/3k5/5R3/9/9/2E6/h2p5/3pE4/4p4/3K5 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1.X4.1 Tg4.1
2.X5-6 Tg4-5
3.X6-5 Tg5-4
4.X4/1 Tg4/1
5.X4.1 Tg4.1
}END
[/game]
Các hình 1,2,3 đều cho thấy: bên Trắng đều không ngừng chiếu Tướng; bất kể một quân chiếu mãi hoặc hai quân thay nhau chiếu mãi đều phạm luật; bên Trắng phải thay đổi.

24.3. Vừa đỡ vừa chiếu lại
[b]Hình 4[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Trắng(vs)Đen
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 3akr3/5c3/1P2e4/4R4/9/9/9/9/9/4CK3 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1.X5.1 P6-5
2.X5-4 P5-6
3.X4-5 P6-5
4.X5-4 P5-6
5.X4-5 P6-5
6.X5-4 P5-6
}END
[/game]

Bên Trắng bình quân Xe vừa đỡ, vừa chiếu lại, bên Đen bình Pháo cũng đối phó thế, hai bên không đổi, xử hòa.

24.4. Hai chiếu một chiếu lại: Bên chiếu mãi thua.

[b]Hình 5[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Trắng(vs)Đen
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 5c3/8R/4k2P1/3P5/5P3/6P2/5pH2/5A3/4CK3/6rh1 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1.B4-5 B6-5
2.B5-4 B5-6
3.B4-5 B6-5
4.B5-4 B5-6
5.B4-5 B6-5
6.B5-4 B5-6
}END
[/game]
Bên Trắng tiếp tục chiếu Tướng, bên Đem thì một chiếu một ngừng. Như vậy bên Trắng phạm luật, bên Đen không phạm luật, Trắng phải thay đổi nước đi, nếu không sẽ bị xử thua.

24.5: Dọa hết mãi: Hòa
[b]Hình 6[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Trắng(vs)Đen
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 3ak1e2/4a4/4e4/r3C2R1/p8/9/P8/4p4/4p4/5K3 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1.X2-3 T7.9
2.X3-2 T9/7
3.X2-3 T7.9
4.X3-2 T9/7
5.X2-3 T7.9
6.X3-2 T9/7
}END
[/game]

[b]Hình 7[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Trắng(vs)Đen
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 2e2k3/9/4e2P1/3H5/1R6p/6P2/5p2r/8h/4p4/5K3 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1.M6.7 Tg6.1
2.M7/6 Tg6/1
3.M6.7 Tg6.1
4.M7/6 Tg6/1
5.M6.7 Tg6.1
6.M7/6 Tg6/1
}END
[/game]

[b]Hình 8[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Trắng(vs)Đen
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 3aka3/4h4/4e4/4C4/p3p3p/9/2c6/2C6/4K4/9 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1.P7-3 P3-7
2.P3-7 P7-3
3.P7-3 P3-7
4.P3-7 P7-3
5.P7-3 P3-7
6.P3-7 P7-3
}END
[/game]

[b]Hình 9[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Trắng(vs)Đen
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 2eHka3/1H2aPP2/h3e4/9/p4c3/2C6/9/4E4/4A4/r1EK1A1h1 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1.P7-5 P6-5
2.P5-2 P5-8
3.P2-5 P8-5
4.P5-2 P5-8
5.P2-5 P8-5
6.P5-2 P5-8
}END
[/game]
Pháo Trắng bình 2 là nước dọa hết rõ. Còn chơi 1.P7-5 để nước sau: 2. B4.1 Tg5-6 3.B3-4 Tg6-5 4.B4-5 Tg5-6 5.B5-4 thắng cuộc. Như vậy Trắng bình Pháo vào trung lộ là nước dọa hết, nên Đen được quyền cản. Do đó xử hòa.

24.6: Đỡ nước dọa hết và dọa hết lại thì xử hòa.
[b]Hình 10[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Trắng(vs)Đen
RED Trắng
BLACK Đen
FEN 5k3/2CPP4/9/9/9/9/9/E3p4/r8/4K4 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
1.B5-4 Tg6-5
2.Tg5-4 B5-6
3.B4-5 Tg5-6
4.Tg4-5 B6-5
5.B5-4 Tg6-5
6.Tg5-4 B5-6
}END
[/game]
Bên Trắng bình Tướng, bên Đen bình Tốt, đều thuộc nước đỡ dọa hết, đồng thời lại dọa hết lẫn nhau, xử hòa.