[i]Ngày 14/11/1994 ông Phạm Văn Chút, công tác ở Tổng lãnh sự quán Việt Nam tại Quảng Châu, Trung Quốc đã gửi về Liên Đoàn Cờ Việt Nam hai bài viết của ông Trần Hạnh, phóng viên báo Dương Thành Vãn bình luận về trình độ cờ Tướng của kỳ thủ nước ta qua thi đấu tại giải vô địch cờ Tướng thế giới lần thứ 3 (4-1993) tại Bắc Kinh, Trung Quốc và giải cờ Tướng châu Á lần thứ 8 (11-1994) tại Ma Cao.
Chúng tôi xin lược dịch giới thiệu với bạn đọc:[/i]

[b]Việt Nam lần đầu tham gia thi đấu tranh cúp cờ Tướng châu Á đã đạt ba hạng Á Quân.[/b]

[img]xq141-0.jpg;right;[/img]Theo chuyên điện của phóng viên bản báo Trần Hạnh, đội Trung Quốc lần thứ 8 giành được quán quân. Đội Việt nam lần đầu tiên tham dự đoạt tất cả ba giải á quân về đồng đội, nữ và trẻ.

Trong trận chung kết giữa Trung Quốc và Việt Nam, ván thứ nhất Hứa Ngân Xuyên của đội Trung Quốc đi tiên, vì không nắm vững đấu pháp của đối phương, nên bị hãm vào thế phải khổ chiến. Khai cục, Hứa Ngân Xuyên đi trước vào Pháo đầu, Mai Thanh Minh tiến bằng “phản cung Mã”. Vào trung cục, chớp được thời cơ Mai Thanh Minh ngang nhiên thí Mã ăn Tượng, phối hợp bằng “trầm để Pháo” tập trung hai Xe vào một bên ra sức bắn phá. Hứa còn quân nằm nhà, không chi viện tuyến trước được nên lâm vào cảnh bị chiếu Tướng nguy khốn.

Trong lúc này, ở bàn cờ khác, Lữ Khâm đã thắng đối thủ Trần Văn Ninh, nhưng thế trận của Liễu Đại Hoa với Trương A Minh chưa rõ ràng.

Hứa Ngân Xuyên vẫn quần nhau với đối thủ đến phút chót, hai bên bắt tay hòa.

Ván thứ hai trong cuộc thi đấu buổi tối, Hứa Ngân Xuyên đi sau, lại hòa. Lữ Khâm lại thắng thêm một trận. Đội Trung Quốc mới thắng đội Việt Nam với tỷ số hai thắng, một hòa.

Một vị trưởng đoàn giầu kinh nghiệm cho rằng sự trỗi dậy của cờ Tướng Việt Nam đã trở thành một uy hiếp đối với các nước Đông Nam Á.

Đội Việt Nam đã dành được Á quân (thứ nhì) cả ba hạng giải của cuộc thi tranh Cúp cờ Tướng Châu Á lần thứ 8 tháng 11/1994. Ngoài sự kinh ngạc và thán phục mọi người không khỏi thốt lên câu hỏi, vì sao họ lợi hại như vậy?

Thật thế, đội Việt Nam mới xuất hiện lần đầu trên kỳ đài đã để lại cho ta hình ảnh của đàn “ngựa ô”.

Tại giải vô địch thế giới năm ngoái (tức năm 1993), đội Việt Nam lần đầu tiên có mặt, Mai Thanh Minh cầm quân đi sau đã bức hòa Triệu Quốc Vinh, Từ Thiên Hồng, giành được vô địch bảng “không phải người gốc Hoa”. Thực ra, nếu không vì cuối đợt Mai Thanh Minh thua một ván trước đấu thủ Đài Bắc thì ngay cả bảng người Hoa cũng được xếp trong số đầu.

Trưởng đoàn Nguyễn Minh Quang trả lời phỏng vấn chúng tôi cho biết cờ Tướng rất thịnh hành ở Việt Nam. Theo thống kê chưa đầy đủ thì có khoảng 300 đấu thủ và khoảng vài nghìn người thường hay chơi cờ. Mỗi năm Việt Nam mở ba giải cấp toàn quốc: Thí dụ năm 1994 tháng 6 giải trẻ có hơn 80 người dự thi, tháng 8 giải vô địch quốc gia có 94 người dự thi đại diện cho 23 tỉnh thành và hai ngành nông nghiệp và quân đội, tháng 12 sẽ còn mở giải cho các vận động viên mạnh đọ sức.

Cờ Tướng Việt Nam có một quá trình lịch sử lâu đời, mỗi làng, thị xã, thị trấn đều có người chơi cờ. Chính phủ Việt nam cũng cho rằng nó có thể bồi dưỡng được tư duy và đức tính cho thanh thiếu niên học sinh nên phải ủng hộ và giúp đỡ. Lần tham dự giải châu Á này, kinh phí của 16 ngày tập huấn và đi thi đấu của các thành viên trong đội Việt Nam được Tổng cục thể dục thể thao và địa phương đài thọ.

Về kỹ thuật, các kỳ thủ Trung Quốc Hứa Ngân Xuyên, Liễu Đại Hoa đều cho rằng kỳ thủ Việt Nam tuy bố cục có yếu một chút, nhưng lực lượng trung cục cực mạnh, công phu tàn cục cũng không kém gì, nếu gặp phải lối chơi cờ của họ thì quả cũng khó đối phó.

Về điều này, vị trưởng đoàn cho biết đấu thủ Việt Nam còn tương đối thiếu tư liệu cờ Tướng, một phần vì sách cờ Trung văn khó kiếm, phần thứ hai vì đấu thủ nói chung không biết Trung văn. Ông hy vọng phóng viên hỗ trợ kêu gọi, ít nhất cũng xuất bản cho một số sách cờ Tướng tiếng Anh.

Trả lời câu hỏi [i]”vì sao đấu thủ Việt Nam đánh cờ giỏi như vậy”[/i] ông cho rằng thứ nhất là tổ chức tập huấn tốt trước khi thi đấu, thứ hai là được Tổng cục TDTT quan tâm ủng hộ và anh chị em đã thi đấu cố gắng theo một kế hoạch thích hợp. Ông còn cho biết thực ra sinh hoạt vật chất của đấu thủ chưa tốt, họ có say mê chơi cờ nhưng còn những điểm yếu về thể lực, huấn luyện. Ông hi vọng có thể trao đổi nhiều với kỳ thủ Trung Quốc để thắt chặt tình hữu nghị và học hỏi lẫn nhau.

[i]Lược dịch theo bài của Trần Hạnh, phóng viên báo Dương Thành Vãn (Trung Quốc).[/i]

Như hình vẽ, bên Trắng nhắm bắt con Mã 3 của bên Đen. Nếu Đen nhảy Mã, Xe 4 Trắng thoái 2 đuổi Pháo rồi Pháo 8 thoái 5 bắt Xe thì bên Đen sẽ lâm nguy. Còn như đổi Mã Đen lấy Mã Trắng thì sau khi Pháo 7 Trắng tiến 5, đường đáy bên Đen sẽ bị vỡ, có cơ thua. Vậy mà trong tình thế “ngàn cân ấy”, bên Tưởng Chi Lương đã đi:

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Liễu Đại Hoa thắng Tưởng Chi Lương
RED Liễu Đại Hoa
BLACK Tưởng Chi Lương
FEN 2e1kah2/cC2aR3/2h1e4/p3p1c1p/2P6/6p2/P3P1r1P/2C1E1H2/9/1HEAKA3 b – – – 1
START{
DIAG{ #1 BLUE POPUP }
23. … S5.6
/*Ý tưởng đẩy Sĩ lên, nhờ vai trò chưa phát huy của Mã chân Tượng, cùng với Pháo 1 đã vây bắt Xe chủ lực của bên Trắng, xoay chuyển được tình thế.*/
24. P8/5 S6.5
25. P8.5 S5/4 26. P8/5 M3/5
27. P8.5 B7-6
/*Ở nước thư 24, Trắng có thể đi P8.1 Đen M3.2, Đen chủ động.*/
28. X4-3 B6.1
29. M3/2 P7-8 30. X3/5 B6-7
31. P8-6 T3.1 32. B7-6 M5.7
33. P6-8 Mt.6 34. B5.1 T1.3
/*Sau khi đổi Xe, bên tiên ở nước thứ 33 giãn Pháo nhằm chặn đường Pháo biên của bên hậu, hậu đi nước hay, bay Tượng mở đường cho Pháo biên.*/
35. M2.4 P1.5 36. B1.1 P8-6
37. M4.6 P1-4 38. M8.9
/*Đoạt B9 xong, Pháo biên bình 4 ép chặt Mã 6 Trắng; nước 38 Mã 8 Trắng tiến 9 là nguồn cơn dẫn đến thua. Nên đi B6-5 còn có thể cứu vãn.*/
38. … M6.4
39. P7.1 P4/2 40. S4.5 P4.3
41. P8.1 S4.5 42. P8-3 P4.1
43. P3/5 M4.5 }END[/game]
Bên Trắng mất Tượng, ít Tốt, rõ là sẽ thua. Nếu ở nước 40, Trắng đi S5.6 thì Đen M7.8 rồi M8.7 thì Trắng cũng bó tay.

Giải Vô địch cá nhân cờ Tướng châu Á (Asian Xiangqi Individual Championships – AXIC; trước đây có tên là Các danh thủ cờ Tướng châu Á – Asian Xiangqi Masters Invitation Tournament) năm 2005 đã diễn ra từ ngày 12/10/2005 đến ngày 18/10/2005, tại khách sạn Century Park, thủ đô Manila của Philippines. Tham dự bao gồm 18 kỳ thủ nam và 7 nữ, đến từ các nước Úc, Brunei, Burma, Trung Quốc, Hồng Kông, Indonesia, Nhật Bản, Macao, Mayalsia(Đông), Malaysia(Tây), Singapore, Đài Loan, Thái land, Việt Nam và nước chủ nhà Philippines

Việt Nam tham gia giải với ba kỳ thủ bao gồm Võ Văn Hoàng Tùng, Trần Văn Ninh (bảng nam) và Hoàng Thị Hải Bình (bảng nữ). Kết thúc giải, ở bảng nam Trần Văn Ninh đứng thứ tư, Võ Văn Hoàng Tùng đứng thứ năm. Trong khi đó bên bảng nữ Hoàng Thị Hải Bình đứng thứ hai giành cúp bạc.

Việt Nam sẽ đăng cai tổ chức giải này vào năm 2006.

Dưới đây là một số hình ảnh các kỳ thủ Việt nam tại giải (ảnh của Felix Tan):

[img]xq155-0.jpg;center;Một công viên của Manila[/img]
[img]xq155-1.jpg;center;Trần Văn Ninh (trái) đấu với Jiang Chuan trận tứ kết[/img]
[img]xq155-2.jpg;center;Lei Kum Fun và Võ Văn Hoàng Tùng (phải)[/img]
[img]xq155-3.jpg;center;Trần Văn Ninh nhận giải tư[/img]
[img]xq155-4.jpg;center;Võ Văn Hoàng Tùng nhận giải năm[/img]
[img]xq155-5.jpg;center;Hoàng Thị Hải Bình nhận cúp bạc[/img]

Riêng trong thiên hà của chúng ta đã có khoảng 10 tỷ ngôi sao tạo thành một dòng sông sữa cực đẹp (dải Ngân Hà) vắt ngang bầu trời đêm. Tuy nhiên số lượng này cũng chỉ đủ cho chiếc máy chơi cờ mạnh nhất hiện nay – Deep Blue tính trong vòng… 10 phút. Các nhà khoa học cho rằng trong toàn vũ trụ lại có cỡ 10 tỷ thiên hà như của chúng ta. Tức là có cỡ 100 tỷ tỷ ngôi sao. Nếu viết ra đầy đủ con số đó phải thế này:

100’000’000’000’000’000’000 (20 con số 0)

Quả là một con số cực lớn. Ta thử tính xem nếu đem Deep Blue tính số nước cờ nhiều như thế này phải mất bao lâu. Tốc độ của máy khi chiến thắng nhà vô địch thế giới Kasparov là 200 triệu (2 x10⁸) nước một giây. Ta lại biết một năm có 365 ngày, mỗi ngày 24 giờ, mỗi giờ có 60 phút và mỗi phút có 60 giây, tức là một năm có 60x60x24x365 giây. Dễ dàng tính được thời gian:

1020 / (2 x10⁸ x 60 x 60 x 24 x 365) = 15854 năm

Con số lớn đấy chứ? Phải mất hơn 158 thế kỉ ròng rã mới tính xong mọi thế cờ.

Tuy nhiên, chỉ cần có khoảng 1000 máy tính Deep Blue (một con số trong tầm tay của loài người) và với khả năng của các nhà khoa học cứ hai năm tăng tốc độ lên gấp đôi, thì chỉ cần cỡ 5 năm nữa chúng ta sẽ tính xong mọi thế cờ có thể có. Khi đó ta sẽ lập được một cẩm nang cờ (cờ Tướng hoặc cờ Vua). Rồi… vĩnh biệt những giây phút suy nghĩ nát óc tìm nước đi. Bạn chỉ cần tra trong cẩm nang sẽ biết được phải đi nước nào để chắc chắn thắng, hoà hoặc xếp cờ chịu thua ngay sau khi đi nước đầu tiên. Trò chơi cờ hấp dẫn từ hàng nghìn năm nay lúc đó sẽ giống như trò… tra từ điển.

[b]Chả lẽ trò chơi cờ sẽ như thế sao?[/b]

May thay, không phải thế. Câu ví von trên đã phóng đại… ngược. Ta cần tính xem số thế cờ phải là bao nhiêu.

Cờ Tướng (và cờ Vua) có giá trị trung bình của hệ số phân nhánh khoảng 38 (bạn có thể thấy con số này khi chơi với VSCCP). Ta hãy lấy tròn là 30 cho dễ tính toán. Có nghĩa lúc đầu (ở độ sâu 1) ta có thể lựa chọn một trong 30 nước đi khác nhau. Đến độ sâu tiếp theo (độ sâu 2), lượt đối phương lại có thể chống trả mỗi nước đi đó cũng bằng một trong 30 nước có thể có, tức là tổng số có thể có 30×30 nước đi. Cứ như thế đến độ sâu d, có khoảng 30d nước đi có thể có. Với d = 68 (độ sâu của một ván cờ rất bình thường, mỗi bên đi 34 lần) thì 30⁶⁸ xấp xỉ 10¹⁰⁰ số nước đi (và cũng chính là số thế cờ).

10¹⁰⁰ (sau số 1 là 100 con số 0) là một con số cực lớn. Để hình dung nó lớn như thế nào, bạn hãy lấy tổng số [b]nguyên tử[/b] (đừng nhầm sang phân tử hoặc những gì lớn hơn nhé) trong tạp chí PCWorld Việt Nam bạn đang cầm trên tay, cộng với tổng số nguyên tử trong người bạn, mọi đồ vật xung quanh bạn, rồi đến quả đất, hệ mặt trời, cả dải Ngân Hà, sau cùng là mọi thiên hà khác… tức là mọi nguyên tử có ở trong vũ trụ này cũng chỉ được đến 10⁸⁰, tức là 10²⁰ lần ít hơn số thế cờ.

Có một cách hình dung khác. Nếu ta có số lượng máy tính Deep Blue [b]bằng số lượng nguyên tử[/b] trong toàn vũ trụ, thì để tính hết số nước đi trên chúng phải làm việc cật lực từ lúc hình thành vũ trụ này (có một lí thuyết cho rằng vũ trụ ta đang sống hình thành sau một vụ nổ lớn gọi là Bigbang cách đây khoảng 15 tỷ năm) thì bây giờ chúng mới tính xong số thế cờ trên.

Như vậy cờ vẫn mãi mãi là trò chơi trí tuệ vô tận thách thức con người và các máy móc của họ.
[img]xq142-1.JPG;center;Vũ trụ lộng lẫy và bao la vô cùng… Cờ cũng vậy! Bức ảnh được mệnh danh là “thiên đường” này thực chất là tinh vân Eagle (Đại Bàng), bao gồm hàng tỷ ngôi sao và vô số các loại vật chất vũ trụ tạo thành. Ảnh do kính thiên văn Hubble chụp.[/img]

[b]Chú thích:[/b]
Bài này đã được đăng trên tạp chí PCWorld Việt Nam, số tháng 6 năm 1999 và thuộc loạt bài cho giải Cờ tướng Máy tính do trường ĐHQG Hà Nội và tạp chí PCWorld Việt Nam tổ chức.

Ông Phan Kỳ Trung là bạn của ông Nguyễn Thi Hùng, một danh kỳ hàng đầu Hà Nội. Ông thích chơi cờ nhưng chơi kém, bị ông Thi Hùng chấp đến Pháo mà vẫn thua. Ông tìm đủ mọi cách để “thắng một bàn danh dự” mà không nổi. Cuối cùng, ông ôm chăn màn đến nhà ông Lục Chi xin học. Ông Lục Chi thấy ông Trung chơi yếu quá nên bảo: “Tôi dạy ông cách chống chấp Mã, nhưng nếu ông vận dụng tốt thì có thể chơi bằng phân một hai ván. Nhưng phải nhớ là không được chơi ván thứ ba, vì từ ván thứ ba trở đi chắc chắn ông chỉ có thảm bại”.

Ba ngày đầu ông Lục Chi dạy cách đổi quân, hễ đối phương ra cây nào là… tính luôn.

Ba ngày sau ông dạy cuộc cờ tàn Xe Mã Tốt, Sĩ Tượng toàn thắng Xe Sĩ Tượng toàn.

Sau một tuần ông Lục Chi đánh thử và cho phép “siêu học trò” xuất trận.

Về đến nhà, ông Trung bèn mời ông Thi Hùng tỷ thí. Ông tuyên bố nếu ông Thi Hùng chấp nửa Mã (ván một Mã, ván đi trước) thì ông sẽ… xóa tên Thi Hùng. Ông Thi Hùng nóng mặt liền mang bàn cờ đến. Giải thưởng là một vò rượu ngon.

Trận đấu diễn ra trên sân, cả làng kéo đến xem và chờ thưởng thức rượu. Nghe nói ông Thi Hùng đánh đến vã mồ hôi mà vẫn thua cả hai ván. Sau trận đấu ông bắt tay chúc mừng ông Trung. Còn ông Trung hể hả tuyên bố luôn với mọi người rằng thư nay ông quyết… vĩnh biệt với cờ. Ai cũng lấy làm tiếc tại sao ông tài ba thế mà không cố chút nữa để làm vẻ vang cho cờ Tướng nước nhà.

Chỉ có ông Lục Chi là tủm tỉm cười, ngâm nga “Cuộc cờ tan trong chén rượu nồng…”

Chương 2

I. Những thủ pháp thông dụng, mấy thuật ngữ, giá trị của các quân

Trong cờ Tướng có rất nhiều đòn chiến thuật. Có những đòn phức tạp khó nhìn thấy nhưng cũng có lắm đòn rất đơn giản dễ nhận ra ngay. Người chơi cờ giỏi là người am hiểu tất cả những đòn chiến thuật. Trong từng tình huống thi đấu cụ thể, họ biết chọn đòn nào chơi có lợi nhất, đồng thời họ đi cờ không sơ hở để bị đối phương đánh đòn chiến thuật. Trong thuật ngữ Cờ Tướng, người ta ít dùng “đòn chiến thuật” mà hay dùng “thủ pháp” cũng là một khái niệm để chỉ những cú đánh khéo léo gây tổn thương, bất lợi cho đối phương.

Trong chương này chúng ta sẽ bước đầu tập làm quen với những thủ pháp thông dụng, đơn giản nhưng đây là những yếu tố cơ bản trong chơi cờ. Chúng ta cũng thử tìm hiểu nội dung một số thuật ngữ và bàn về giá trị của các quân.

[b]1. Nước chiếu Tướng[/b]

Một bên đi cờ uy hiếp Tướng đối phương, chuẩn bị nước sau ăn Tướng thì nước đi đó được gọi là “nước Tướng” hay “chiếu Tướng” và bắt buộc đối phương phải chống đỡ.

Vì sao lại chơi nước cờ này?

Vì chiếu Tướng có thể giành thắng lợi nếu đối phương không đỡ được. Nhưng cũng có khi chiếu Tướng để quân Tướng của đối phương phải di chuyển đến một vị trí xấu mà sau này ta có điều kiện bắt bí Tướng dễ dàng hơn.

Hình dưới là các nước chiếu đối phương nếu là lượt đi. Bên Trắng có ba cách chiếu đối phương và bên Đen cũng có ba cách.
[img]xq134-0.gif;center;[/img]

[b]2. Nước đỡ chiếu[/b]

Luật cờ đã qui định: khi Tướng bị chiếu thì bắt buộc phải đỡ nước chiếu đó. Không đỡ được thì bị xử thua.

Bên Đen trong hình dưới đang bị chiếu Tướng và nó có tổng cộng năm nước để đỡ chiếu:
*Tướng chạy trốn (sang trái).
*Lên Sĩ che cho Tướng.
*Chạy Tượng làm Pháo mất ngòi (tiến hoặc thoái).
*Dùng Mã ăn (tiêu diệt) quân đang chiếu Tướng (quân Pháo Trắng).
[img]xq134-1.gif;center;[/img]

[b]3. Nước đánh bí[/b]

Khi một bên dùng các quân chiếu liên tục để đối phương không chông đỡ được hoặc dùng một quân đe doạ trước sau chiếu bí Tướng thì các nước này đều gọi là “nước đánh bí” hay nước hăm bí.

Đây cũng là một thủ đoạn tấn công, thường giành thắng lợi, nếu không thì cũng chiếm ưu thế.

Nếu bên Trắng đi trước thì có thể kéo Pháo về hăm nước chiếu bí tiếp theo (nét đứt đoạn).

Nếu bên Đen đi thì chỉ cần tiến Tốt một nước để doạ nước sau xuống Tốt chiếu hết.
[img]xq134-2.gif;center;[/img]

[b]4. Nước bắt[/b]

Một bên điều quân đến uy hiếp một quân của đối phương, chuẩn bị nước sau sẽ ăn quân bị uy hiếp đó. Nước điều quân trên được gọi là “nước bắt”.

Nước bắt thường dùng tấn công để ăn hơn quân, giành ưu thế hoặc giành tiên thủ.

Trong hình vẽ, nếu Trắng đi thì nhờ nước tiến Xe doạ bắt Pháo Đen. Thực chất của nước này là thực hiện ý đồ đưa Xe đến vị trí tốt chứ đâu dễ gì ăn được Pháo.

Nếu Đen đi thì tiến Xe bắt Mã. Nước này sẽ giúp ăn Mã lời quân, cũng là một kiểu giành ưu thế.
[img]xq134-3.gif;center;[/img]

[b]5. Nước chiếu rút và nước đánh chĩa[/b]

Nươc chiếu rút là lợi dụng việc chiếu rút quân cờ ra tạo nên tình trạng chiếu Tướng để rồi ăn quân đối phương. Xe, Pháo thường phối hợp nhau chơi thủ đoạn này, hoặc cũng có thể dùng Xe, Mã phối hợp chơi chiếu rút được.

Riêng quân Mã có nươc đánh chĩa đôi rất lợi hại. Khi nó nhẩy chiếu cũng có thể bắt quân đối phương. Những đòn tấn công này vừa lời quân vừa giành ưu thế rất dễ.

Hình vẽ cho thấy nếu Đen đi có thể thực hiện nước chiếu rút, kéo Xe về bắt Mã Trắng trong khi Pháo đang hăm chiếu Tướng. Trắng buộc phải lo nước chiếu này thì sẽ bị ăn mất Mã.

Nếu Trắng đi thì có thể dùng Mã đánh chĩa rất độc, nhảy chiếu buộc đối phương chạy Tướng rồi ăn Xe.
[img]xq134-4.gif;center;[/img]

[b]6. Nước chiếu mở[/b]

Đây cũng là dạng khác của “chiếu rút” nhưng nó ít nguy hiểm hơn chiếu rút. Đó là do sau khi một quân trung gian chạy đi, để cho quân phía sau hăm chiếu Tướng thì quân trung gian này có thể lợi dụng đối phương phải đối phó sẽ tiếp tục di chuyển đến một chỗ khác có lợi hơn.

Trên hình vẽ, nếu không có nước “chiếu mở” thì quân Pháo Trắng khó lòng chạy thoát. Nhờ nước chiếu mở này nó mới chạy được và lui về phòng thủ vững chắc.

Đối với bên Đen, cũng nhờ nước chiếu mở mà Đen có thể đi Tốt ngang sang cánh trái mà không sợ đi ngay vào chân Tượng giày và đứng ngay trước mũi giáo Tốt 3 của đối phương mà không hề hấn gì do Trắng phải lo né Tướng. Nước tiếp theo Đen sẽ đi Tốt này tiếp sang cánh phải uy hiếp Mã Trắng, buộc Mã Trắng phải lui về chứ không thể qua sông tấn công được.
[img]xq134-5.gif;center;[/img]

[b]7. Nước đổi quân[/b]

Nước “đổi quân” là một bên để cho đối phương ăn mất một quân, rồi sau đó ăn lại một quân khác của đối phương mà giá trị của quân này cũng tương đương với quân bị mất. Như vậy hai bên đã trao đổi quân cùng giá trị với nhau. Nếu đối phương chưa thực hiện nước ăn quân thì coi như nước đó mới chỉ là “đề nghị đổi quân” hay khiêu khích đổi quân.

Thông thường nếu chủ động đổi được quân sẽ dẫn đến có lợi hoặc cải thiện tình hình. Còn nếu bị động buộc phải đổi quân thì có khi phải chịu lỗ chất hoặc kém phân. Nước đổi quân thường nhằm làm giảm áp lực đối phương, hoặc làm suy yếu thế phòng thủ, hoặc có khi chỉ cốt làm đơn giản hoá thế cờ cho dễ tính toán.
[img]xq134-6.gif;center;[/img]

[b]8. Nước đeo bám[/b]

Nước đeo bán sử dụng một quân đeo bám theo một quân khác của đối phương. Thông thường quân bị đeo bám này được bảo vệ nên không thể gọi là nó bị bắt. Tuy nhiên do quân đối phương bị đeo bám mãi kiến nó không hoạt động được và cả quân bảo vệ nó cũng không bỏ đi đâu được nên rất khó chịu. Thủ đoạn “đeo bám” là một dạng khống chế khiến đối phương rất khó chơi.

Trên hình vẽ, nếu Trắng đi sẽ dùng Xe đeo bám Tốt cột 8 của Đen khiến quân Xe bảo vệ Tốt này không thể lui về được và do đó không thể đưa Tốt Đen áp lại gần cung Tướng Trắng.

Nếu Đen đi thì cũng có thể dùng Xe đeo bám Pháo Trắng cột 9 để quân Pháo này không thể kéo về đe doạ đuổi Xe ăn Tốt của Đen được.
[img]xq134-7.gif;center;[/img]

[b]9. Nước cản[/b]

Nước cản là một bên dùng quân để ngăn cản một quân khác của đối phương, chủ yếu không cho quân đối phương tấn công. Nước cản là một thủ pháp dùng để phòng thủ đôi khi rất hiệu quả.

Hình vẽ, nếu Trắng đi có thể dùng Tốt cản không cho Xe thọc xuống chiếu hết.

Nếu Đen đi có thể dùng Pháo cản không cho Xe Trắng thọc xuống chiếu.
[img]xq134-8.gif;center;[/img]

Ông bị lòa hai mắt, đi đâu cũng phải nhờ cháu dẫn dắt, ông có bộ óc thông minh tuyệt vời vì không nhìn thấy bàn cờ nên đánh cờ bằng trí nhớ. Vậy mà ông đi khắp nơi, đánh đâu thắng đó, đặc biệt là lối xuất quân của ông rất linh hoạt, đánh kiểu gì cũng hay. Hoặc Bình phong Mã, hoặc Thuận Pháo hoành Xa, hoặc Pháo đầu Xe tuần hà, v.v…

Đây là ván cờ ông giao đấu với Cao Đại Hải ở Hải Dương năm 1926.

[b]Cao Đại Hải đi trước thua Chu Văn Bột[/b]

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Cao Đại Hải thua Chu Văn Bột
RED Cao Đại Hải
BLACK Chu Văn Bột
RESULT 0-1
START{
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 B7.1
3. X1.1
/*Pháo đầu Xe hoành đối “Bình phong Mã” là sáng tạo thời bấy giờ*/
3. … M2.3 4. B5.1 P8.2
5. M8.7 T3.5 6. M7.5 B3.1
/*Chống lại trận “Pháo đầu Mã đội”, Đen đi liên tiếp ba nước cờ rất chính xác*/
7. B7.1 S4.5 8. B7.1 T5.3
9. X1-6 M3.4
/*Bắt bên Trắng phải giục Tốt đầu.*/
10. B5.1 M4.5
11. M3.5 P8-5
/*Bắt bên Trắng phải tính Pháo đầu.*/
12. P5.3 B5.1
13. P8-5 P2-5
DIAG{ #14 RED POPUP }
/*Xuất quân theo trận “Bình phong Mã”, nửa chừng lại đánh trả Pháo đầu, Chu Văn Bột quả thật là một danh thủ rất lão luyện.*/
14. P5.3
/*Pháo bắt Tốt Đen là sai lầm bị mất quân. Nên đi M5.7 tính Pháo đầu thì bình ổn*/
14. … M7.6
15. S6.5
/*Đành chịu mất Mã, nếu đi X6.2, M6.5, X6-5 ăn lại Mã Đen thì bên Đen đi Tg5-4 Trắng sẽ bị mất Xe.*/
15. … M6.5 16. X6.2 M5/6
17. X9-8 P5.1 18. X6-4 M6/7
19. X4.4 X9.2 20. X8.6 P5/1
21. X8-3 M7/9
/*P5.1 là “điệu hổ ly sơn”, du Xe Trắng tiến 6 đuổi Pháo, rồi X8-3 bắt Mã Trắng bỏ trống bên trái cho Đen tự do hoạt động.*/
22. X4.1 X1-4
23. X3.2 X4.4
/*Chuẩn bị xuất Tướng trợ công*/
24. P5/1 Tg5-4
25. T7.5 X4.1
/*Đuổi Pháo lần hai với ý đồ rất tinh tế!*/
26. P5.2 P5.5
/*Thật bất ngờ một đòn sấm sét.*/
27. T3.5 X9-2
/*Một nước “đột xuất kỳ binh”, giành chiến thắng tuyệt đẹp.*/
28. P5-7 X4.3
}END[/game]
Còn nước Xe 2 tiến 7 và Xe 2 bình 4 thì Đen thắng.

Tất cả các bài tập dưới đây Trắng đi trước và thắng

[b]Bài tập 1[/b]:
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 1 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 3a1k3/4a3h/9/6R1H/5r3/9/4r4/4C4/9/4K1E2 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Bài tập 2[/b]:
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 2 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 9/5k3/8c/4R4/5P1C1/9/2r6/7r1/9/4K4 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Bài tập 3[/b]:
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 3 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 2eak4/3RaC3/4e4/7R1/9/9/9/4E4/1r4r2/2E2K1H1 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Bài tập 4[/b]:
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 4 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 5k1P1/2R1a4/5a3/4r4/9/4C4/9/3h5/9/5K3 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Bài tập 5:[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 5 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 3a5/5k3/5a3/5R3/5P3/9/7r1/7C1/5p3/3AK4 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Bài tập 6:[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 6 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 5k3/9/9/2C1R4/9/9/5r3/9/4K4/9 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Bài tập 7:[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 7 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 4kae2/1H2a4/4e4/1H7/9/9/9/9/3p3r1/4K4 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Bài tập 8:[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 8 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 2P2ke2/9/9/4R4/9/9/5r3/9/4K4/9 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Bài tập 9:[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 9 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 3k5/4a2R1/9/2R1p4/4r4/9/4P1r2/9/4K4/9 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Bài tập 10:[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 10 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 3a5/3Pak3/4e3H/9/2e6/7H1/9/1h7/2p6/1c1K1A3 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Bài tập 11:[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 11 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 3ak4/4a4/9/5R3/9/6R2/9/4E4/1r5r1/2E1K4 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Bài tập 12:[/b]
[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bài tập chương 1
RED Trắng
BLACK Đen
EVENT Book: An introduction to Chinese Chess;
/* Problem 12 chapter 1 – An introduction to Chinese Chess */
FEN 3akar2/7R1/9/9/9/2R6/h8/9/1p2A4/3K2C2 w – – – 1
START{
DIAG{ #1 RED POPUP }
}END
[/game]
 

[b]Lưu ý:[/b]
*Tất cả các bài tập trên đã được đưa vào Cơ sở dữ liệu cờ “Cờ thế” (PuzzleDB). Bạn có thể download về để xem khi không nối mạng.

[img]xq130-0.jpg;right;[/img]Khác với các quân Sĩ, Xe, Pháo, quân Mã có cách đi không giống ai: Đi theo hình chữ nhật. Đáng lẽ nó phải chạy thẳng, vì chạy vốn là sở trường của nó, nhưng luật chơi không cho phép nên nó đành “phi nước Kiệu”, một kiểu đi thường thấy trong các cuộc diễu binh. Trên bàn cờ nó không hoàn toàn ung dung muốn nhảy đâu thì nhảy, vì có nhiều chướng ngại.

[b]”Xe mười – Pháo bảy – Ngựa ba”[/b]

Theo câu nói trên thì giá trị của Mã chỉ có ba, mà giá trị của Pháo gấp đôi. Cờ tướng càng ngày càng phát triển, các chuyên gia nghiên cứu sâu và đưa ra cách tính toán giá trị của các quân có tính cách khoa học hơn, theo đó:

* Quân Tốt ở vị trí đầu tiên = 1
* Quân Tốt khi đã qua sông = 2
* Quân Mã = 4,5
* Quân Pháo = 5
* Quân Xe = 10…

[b]Các thế đứng của quân Mã trên bàn cờ [/b]

Quân Mã nếu đứng ở trung tâm bàn cờ thì nó kiểm soát đến 8 vị trí,

nên người ta thường gán cho nó danh từ mỹ miều “Bát diện uy phong”, nhưng khi ở biên bàn cờ thì nó chỉ còn kiểm soát 3 vị trí và khi ở góc bàn cờ thì nó kiểm soát 2 vị trí. Trong các nước tấn công của Mã mà quân Tướng đối phương sợ nhất là:
* Mã chữ Khẩu: Đây là nước kiềm chế Tướng đối phương rất lợi hại, có thể phối hợp với Xe để chiếu bí.
* Mã chữ Điền: Đây cũng là một thế đứng kiềm chế Tướng đối phương rất thường gặp trong các ván cờ.
* Song Mã ẩm tuyền: Hai Mã cùng uống nước suối – chỉ sức tấn công phối hợp của hai quân Mã – cũng là một đòn rất lợi hại.
* Tiền Mã hậu Pháo: Là đòn phối hợp thường gặp dùng để chỉ Pháo và Mã chiếu bí đối phương.

[b]Các thế trận liên quan đến Mã[/b]

[img]xq130-1.jpg;right;Bàn cờ tướng[/img]Nếu như năm 1632 danh kỳ Chu Tấn Trinh viết quyển “Quất Trung Bí” ca ngợi sức mạnh của Pháo trong thế trận Pháo đầu, thì 60 năm sau danh kỳ Vương Tái Việt trong tác phẩm lừng danh “Mai Hoa phổ” đã chứng minh ngược lại là “Bình Phong Mã” vẫn có thể chống lại sức tấn công của Pháo đầu.

Một số khai cuộc có liên quan đến Mã: 1- Khởi Mã Cuộc; 2- Bình Phong Mã; 3- Phản Công Mã; 4- Đơn Đề Mã; 5- Triều Cung Mã…

[b]Danh thủ Việt Nam sử dụng Mã hay nhất[/b]

Nhìn chung nếu đã là tay cờ giỏi thì bất cứ một quân cờ nào cũng phải sử dụng linh hoạt cả. Tuy nhiên, trong quá trình thi đấu, một số kỳ thủ đều công nhận cố danh thủ Hà Quang Bố là người sử dụng cặp Mã hay nhất. Năm 1932, học trò của Chung Trân là Triệu Khôn từ Quảng Đông sang Việt Nam đã bị Hà Quang Bố đánh thắng một ván. Đương thời ông giáo Bố được làng cờ ca ngợi là “cặp thần Mã của giáo Bố”. Danh thủ thứ hai của Việt Nam sử dụng cặp Mã hay là Lý Anh Mậu. Trong một ván thi đấu giải vô địch TP HCM năm 1977 tại Nhà Văn hóa Lao Động (nay là Cung Văn hóa Lao Động), Lý Anh Mậu đã sử dụng quân Mã rất xuất sắc, đưa quân Mã vào cửa tử để sau đó bắt được Tướng đối phương.

[b]3. Bỏ Mã trong Liệt thủ Pháo[/b]

[game boxcomment=0 header=0]
FORMAT WXF
GAME Bỏ Mã trong Liệt thủ Pháo
RED Trắng;;;
BLACK Đen;;;
START{
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 X9-8
3. X1-2 P8.4 4. B3.1 P2-5
5. P8.5 M2.3 6. P8-5 T7.5
7. M3.4 P8.1
DIAG{ #8 RED POPUP }
8. M8.7
/*Bỏ Mã tranh tiên. Nếu [b]M8.9 B3.1 X9-8 B1.1[/b] bình ổn*/
8. … P8-3
/*Nếu [b]B3.1 M7/5 X1.1 M5.3 P8-5 X2.9 M7/8 T7.5[/b] bình ổn*/
9. X2.9 M7/8 10. X9.2 P3.1
11. X9/1 P3/1 12. M4.6 X1.2
13. X9-2 M8.9 14. X2.6 B3.1
15. M6.7 X1-3 16. X2-1 B3.1
17. P5.4 S4.5 18. T3.5 B3.1
/*Nếu [b]P5-1 thì B3-4 X1-3 X3.4[/b] bên Đen có thể bắt Tốt đuổi Pháo, Trắng không nên đi*/
19. P5-1 X3.2 20. B1.1 X3-8
21. X1-3 B3-4 22. B5.1 }END
[/game]

Trắng bỏ rồi lấy lại quân, nhiều Tốt chiếm ưu.

[b]Bình chú:[/b]
Ở nước 13 bên Đen nên [b]M8.6[/b]. Sau đó Trắng [b]M2.7 M6.4 P5.4 S4.5 X2/6[/b]. Đến đây Đen có hai cách chơi:
Một là: [b]M4.5 M6.7 X1-3 X2-7[/b] cân bằng
Hai là: [b]P3.1 X2/1 P3/1 M6.4 P3-6 X2-4 M4.5 M4.3 P4/6 P5-1 S5.6 Tg5.1[/b] còn có thể chiến đấu.

Dịch từ: Tượng kỳ bố cục cử yếu
[i]Còn tiếp[/i]