[b]I. ĐẶT VẤN ĐỀ [/b]
Từ năm 1992, giải cờ tướng toàn quốc bắt đầu được tổ chức hàng năm ở nước ta. Qua hơn 10 năm thi đấu, các ưu khuyết điểm của cờ tướng nước ta bộc lộ khá rõ. Trừ một số tuyển thủ hàng đầu, đặc biệt là các tuyển thủ Tp Hồ Chí Minh còn nắm chắc khai cục, các tuyển thủ địa phương khác còn để lộ nhiều thiếu sót không đáng có. Một số tuyển thủ trẻ có thành tích cao khi va chạm với các tuyển thủ già tỏ ra chới với trong khai cục. Từ thực tiễn cho thấy cần phải phổ biến khai cục cơ bản, vừa phổ cập, vừa nâng cao để các tuyển thủ có thể tự học hỏi rèn luyện, nâng cao trình độ và bản lĩnh thi đấu.
Chúng tôi xin giới thiệu với các bạn một số khai cục cơ bản đã được các nhà nghiên cứu cờ tướng Trung Quốc chọn đưa vào giáo trình đào tạo. Tuy nhiên, để thích ứng với thực tiễn Việt Nam chúng tôi “chọn lọc” các khai cuộc gần với thực tế ở nước ta. Xin các bậc cao minh chỉ dẫn các khuyết điểm nhằm hoàn thiện dần đường lối lý thuyết cờ tướng mang đậm dấu ấn Việt Nam.
[b]II. CÁC NGUYÊN TẮC KHAI CỤC [/b]
Trước khi bước vào khai cục cụ thể đề nghị các bạn xem lại các nguyên tắc khai cục. Các bạn có thể tìm đọc các sách xuất bản bằng tiếng Việt: Cờ tướng nhập môn (nhóm tác giả Lê Thiên Vị, Quách Anh Tú, Phạm Tấn Hoà, Trần Tấn Mỹ), Cờ tướng trung cục (cũng nhóm tác giả trên), Cờ tướng – những vấn đề cơ bản (nhóm tác giả Nguyễn Tấn Thọ, Lê Uy Vệ). Bạn nào có ít thời gian thì nên đọc hai tập “Những bí quyết ai cũng cần biết” (Phụ trang tạp chí Người chơi cờ). Trong các bộ sách trên, đặc biệt bộ “Những bí quyết ai cũng cần biết” đã nêu đủ các nguyên tắc khai cục với các ví dụ sinh động rút từ thực tiễn thi đấu.
Chúng tôi xin tóm tắt nguyên tắc khai cục trong một câu ngắn gọn như sau: ra quân đều, chiếm vị đẹp, công thủ lưỡng lợi.
Ba nguyên tắc trên thì “chiếm vị đẹp” là nguyên lý hàng đầu và là nguyên lý khó nhất. Tìm ra “vị đẹp” trong một cục thế phức tạp là cả một quá trình suy nghĩ sâu sắc. Khi đọc biên bản thi đấu rất nhiều bạn trẻ thắc mắc vì sao đấu thủ đi nước này mà không phải là nước kia? Bạn chỉ có thể lĩnh hội được nước đi cao của đấu thủ khi hiểu được “vị đẹp” là gì.
Nguyên lý của “vị đẹp” rất đơn giản: phát huy sức mạnh của quân cờ cao nhất. Áp dụng vào bàn cờ cụ thể thì “vị đẹp” của một quân cờ là vị trí cho phép nó kiểm soát nhiều nước đi nhất mà vẫn đạt độ an toàn cao nhất. Ví dụ đối với quân Tướng thì: “vị đẹp nhất” cửa. nó là vị trí trung tâm lúc mới chơi cờ. ở vị trí này Tướng kiểm soát được 3 nước đi và an toàn vì được hệ thống Sĩ, Tượng bảo vệ chắc chắn. Các quân khác bảo vệ Tướng cũng dễ. Vị trí giữa “cửu cung” quân tướng tuy kiểm soát được 4 vị trí xung quanh nhưng độ an toàn lại kém, không phải là vị đẹp nhất. Tuy nhiên, tuỳ thuộc vào bố cục, vị trí đẹp ấy có thể thay đổi, và đó chính là tiêu chí xác định trình độ của tuyển thủ chơi cờ.
Sau khi hiểu “vị đẹp” của một quân bạn cần nắm vững khái niệm “vị đẹp” của một nhóm quân. Nhóm quân phải có sự liên kết nhất định vừa bảo vệ lẫn nhau, vừa có thể tung ra đòn phối hợp. Rồi bạn nâng lên tìm hiểu sự liên kết của các nhóm quân. Đến đây thì bạn bắt đầu có khái niệm về “bố cục” hay “bố trận”. Khai cục chính là sự nghiên cửu về bố cục (hay bố trận) trong môn cờ.
Một cách khái quát nhất, bố cục chia làm 2 loại lớn: có Pháo đầu và không có Pháo đầu. Các sách cờ Trung Quốc hay chia thành: Pháo loại và Phi trung Pháo loại.
Trong bố cục Pháo đầu lại chia thành nhiều loại nhỏ như Thuận Pháo, Nghịch Pháo, Pháo đầu đối Bình Phong Mã, Pháo đầu đối Đơn Đề Mã…
Bố cục không có Pháo đầu cũng gồm nhiều loại: Tiến binh, Phi Tượng, Quá Cung Pháo, Sĩ Giác Pháo…